Sayali sadiqova

-at//-ət, -i//-vi, 
-kar//-gər, -xana, -baz, -kar, -şünas, -dar, -keş 
ərəb və fars 
mənşəli şəkilçilər iştirak edir:
-şünas
şəkilçisi söz yaradıcılığı prosesində məhsuldarlığı 
ilə diqqəti cəlb edir. Məsələn: 
musiqişünas, şərqşünas, ədəbiy-
yatşünas, dilşünas
və s. Bir sıra hallarda isə bu şəkilçi Azərbay-
can dilinə məxsus şəkilçi ilə əvəz edilməsi meyli müşahidə olu-
nur. Lakin çox hallarda 
-çı
şəkilçisi 
-şünas
şəkilçisi ilə düzəlmiş 
sözlərdə əvəzedicilik funksiyasını yerinə yetirə bilmir: şərqşü-
nas, ölkəşünas və s.
-gər
şəkilçisi ilə yaranan terminlər peşə, sənətlə bağlı anla-
yışları bildirir. Məsələn, 
dülgər,
zərgər, kargər, cadugər, mis-
gər, kimyagər. 
-dar
şəkilçisi peşə, sənət, eləcə də sosial anlayışları bildirən 
terminlər düzəldir. Məsələn: 
səhmdar, hesabdar,
 
xəzinədar, din-
dar
və s. 
1
Xudiyev N. Azərbaycan ədəbi dili. Sovet dövrü. Bakı, 1989, səh. 256. 

---

343 
-gah
şəkilçisi qismən məhsuldar şəkilçilərdəndir. Qoşuldu-
ğu sözlər zaman, vaxt, yer, məkan mənasını bildirir: 
qərargah, 
ordugah, istinadgah
və s.
-i//-vi
şəkilçisi. Mənşəcə ərəb dilinə məxsus olan və nisbi 
sifət şəkilçisi olan bu şəkilçi Azərbaycan dilində isimlərə artırı-
laraq yeni terminlər əmələ gətirir; hesabi, xətti /funksiya/, üfüqi, 
riyazi /üsul/, həcmi/rezonator/, məntiqi/qurğu/ və s. Bu şəkilçi 
müxtəlif ictimai fəaliyyət sahələri ilə bağlı məfhumları da ifadə 
edir: 
iqtisadi, hüquqi, hərbi, tibbi, zöhrəvi, ədəbi
və s.
N.Xudiyev yazır ki, “-i, -vi şəkilçisi mənşəcə ərəb dilinə 
məxsusdur. Azərbaycan dilində əksərən ərəb-fars mənşəli sözlə-
rə artırılan bu şəkilçi vasitəsilə müxtəlif ictimai fəaliyyət sahələ-
ri ilə əlaqədar məfhumları ifadə edən sözlər yaranır. Dilimizdə 
sifət düzəldən bu şəkilçi vasitəsilə formalaşan elmi, tarixi, mül-
ki, hüquqi, inzibati, hərbi, iqtisadi, xarici, daxili və s. sözlər fəa-
liyyət göstərir
1
.” 
-i, -vi şəkilçisi son zamanlar texnika və mexanikanın sürətli 
inkişafı ilə əlaqədar olaraq terminoloji leksikada daha da məh-
suldar xarakter qazanmışdır. İşləkliklə bərabər yeni xarakter qa-
zanan bu şəkilçi həm də Avropa mənşəli sözlərə artırılaraq təyin 
xüsusiyyətli sözlər yaradır: termiki, fiziki, kimyəvi, həndəsi, me-
xaniki, texniki və s.
Bu şəkilçilər vasitəsilə düzələn sözlər termin birləşmələri-
nin birinci tərəfini təşkil edir: dairəvi proses, dairəvi pardaqla-
ma, elektrokimyəvi ekvivalent, daimi mühərrik, dövri funksiya, 
mexaniki karotaj, əməli yaddaş, termiki zərbə, elektromexaniki 
emal, elektrotexniki keramika, fiziki-kimyəvi analiz və s. 
-vari, -varı
şəkilçisi də həm milli, həm də alınma isimlərə 
artırılaraq forma bildirən terminlər əmələ gətirir: qaytanvarı /ya-
taq/, qılıncvarı /qırışıqlıq/, qülləvarı /soyuducu/, quyuvarı /soba/, 
layvarı /damar/, lössvarı /gilcə/, daraqvari /süzgəc/, ağacvari 
1
Xudiyev N. Azərbaycan ədəbi dilinin zənginləşmə yolları. Bakı, 1987, səh. 288 

---

344 
/çoxluq/, ulduzvari /oblast/, cırtdanvari /ulduz/, pilləvari /üsul/, 
halqavari, pilləkənvari /funksiya/.