Жаxон географияси маърузалар

Mavzu: Ukraina Respublikasi. 
 
Ukraina MDH ning janubi-g’arbida, SHarqiy Evropa tekisligining janubida 
joylashgan. Maydoni 603,7 ming km
2 
bo’lib, maydoniga ko’ra MDH da 3-o’rinda 
turadi. Iqtisodiy geografik o’rni qulayligi Qora va Azov dengizlari bo’yida 
joylashganligi, Rossiya bilan chegaradoshligi va tranzit yo’llar tugunida 
joylashganligidir. 
Ukraina shimoldan Belorus, shimoli-sharqda va sharqda Rossiya, janubdan 
Qora va Azov dengizlari, janubi-g’arbdan moldaviya, Ruminiya, g’arbdan esa 
Ruminiya, Vengriya, Slovakiya, Polsha bilan chegaradosh. Mazkur davlatlar bilan 
bo’lgan chegarani temir va avto yo’llar, neft va gaz quvurlari, elektr uzatish 
liniyalari kesib o’tgan. 

---

95 
Ukrainaning tabiiy resurslari ilgaridan o’rganilgan. Asosiy boyliklaridan biri 
Temir rudasi bo’lib, uning yirik konlari Krivoy – Rog, Kerch konlaridir. 
Molibdenning yirik konlari Nikopolda joylashgan. Mamlakat ekonomikasida 
Donbass (10 ta yirik koni bor) kokslanuvchi va energetika ko’mir havzasining 
ahamiyati katta. Bundan tashqari Lvov-Volinsk toshko’mir havzasining ahamiyati 
katta. Tabiiy gazning yirik konlari Dashava va Shebelinka konlaridir. Neft konlari 
mamlakat ehtiyojini qoplamaydi. Bulardan tashqari simob, nikel, alyuminiy, titan 
rudalari bor. 
Ukraina sanoati xom-ashyosiga boy. Osh tuzi, kaliy tuzi (Karpat tog’ 
etaklarida), tabiiy oltingugurt (Rozdol, Lvov oblastida) ohaktosh, kaolin konlari 
bor. Suv resurslarining etishmasligi mamlakat ekonomikasining rivojlanishiga 
katta qiyinchilik tug’diradi. Daryolari ko’p, lekin suvi kam, gidroenergiya 
resurslari kam. Ayniqsa janubi-sharqda suv juda kam. Mamlakatning g’arbiy 
qismida esa suv toshqinlari bo’lib turadi. 
Ukrainaning hozirgi chegarasi 1917 yil chegaralangan. 1939-45 yillari G’arbiy 
Ukraina, Zaxkarkate, Shimoliy Bukovina (Chernovsi oblasti) va Bessarabiyaning 
janubiy qismi Ukraina tarkibiga kiradi. Ukraina respublikasi ma’muriy-hududiy 
jihatidan 1 ta avtonom respublika (Qrim), 24 ta oblastdan tashkil topgan. 
Aholisi 51,2 mln (1990), 50,5 mln (1998 y), 47,8 mln (2003y)kishi bo’lib, 
aholisining soni bo’yicha MDH da 2-o’rinda turadi. Aholi zichligiga ko’ra 3- 
o’rinda (Moldaviya va Armanistondan keyin). Aholi o’rtasidagi tug’ilish 
koeffisienti 8 ‰, o’lim 15‰. 1 ayolga 1,1 bola to’g’ri keladi. 15 yoshgacha 
bo’lganlar salmog’i 18%, 64 yoshdan yuqori bo’lganlar 14 % . O’rtacha umr 62-
74 yosh. YAMD 4270$ (2001 y).Aholisining 68 %i shaharlarda 
yashaydi.Millioner shaharlari 5 ta: Kiev (2,5 mln.), Xarkov, Dnepropetrovsk, 
Odessa, Donesk.Aholisining 75 %ini ukrainlar tashkil etadi, qolganini ruslar (20 
%), moldavanlar, beloruslar, polyaklar tashkil etadi.Ukraina aholisining milliy 
tarkibiga Ukrainaning Rossiya bilan 3,5 asr birga bo’lganligi (1654 yildan) ta’sir 
etgan. 
Ukrainada 
qadimdan 
qand-shakar, 
ko’mir 
va 
metallurgiya 
sanoati 
rivojlangan.XGMTda Ukraina hududida 3 ta iqtisodiy rayon tarkib topgan:
1.Donesk-Dnepr bo’yi-bu rayonda ko’mir, metallurgiya, ximiya va mashinasozlik 
eng ko’p rivojlangan.Bu rayon asosan Donbass hisobiga rivojlangan. 
Yirik metallurgiya markazlari: Makaevka, Donbass, Azov bo’yida 
joylashgan.Asosiy mahsulotlar: prokat, ekskavatorlar, ko’mir qaziydigan 
kombaynlar va shaxta uskunalari, teplovozlar, avtomobillar (Kremenchug-“Kraz”, 
Zaparoj
ь
e “Zaparojes”), vagonlar, domna va po’lat eritadigan pechlar va 
uskunalar.Ximiya sanoatida-soda, H
2
SO
4
va o’g’it ishlab chiqariladi. 
Ayollar mehnatidan to’g’ri foydalanish maqsadida og’ir sanoat markazlarida 
to’qimachilik rivojlangan.Qishloq xo’jaligida don, kungaboqar, qand lavlagi va 
kanop etishtiriladi. 
2.Janubi-G’arbiy rayon-agrar-industrial, mashinasozlik, tog’-kon, neft-ximiya va 
asosiy qishloq xo’jaligi rayonidadir.Bu rayon asosan qishloq xo’jaligiga 
ixtisoslashgan.Asosiy ekinlar:qand-lavlagi, bahori bug’doy.Shakar-qand ishlab 
chiqarish MDH ahamiyatiga ega.Mashinasozlik sanoati asosan shakar-qand 

---

96 
sanoati uchun jihozlar ishlab chiqarishga ixtisoslashgan.Shuningdek, Lvovda LAZ 
ishlab chiqariladi. 
3.Janubiy rayonda mashinasozlik, agror-industrial va baliqni qayta ishlash 
sanoatlari, kemasozlik, qishloq xo’jaligi mashinasozligi va kurort xo’jaligi 
rivojlangan.Janubiy rayonda kinoapparaturalar (Xersones), traktor pluglari, uzum 
etishtirish, konservalar ishlab chiqariladi. 
Iqlimiy sharoitlari bu rayonda kuzgi bug’doy, arpa, kungaboqar, hatto sholi 
etishtirish imkonini beradi. Qoradengiz sohillarida ayniqsa Qrimda turizm 
rivojlangan: Yalta, Alushta, Gurzuf, Misxar, Sudak, Evkatariya, Odessa.
Ukrainada gidroenergiya resurslari faqat Dnepr daryosida mavjud, ya’ni GES 
lar asosan shu daryoda qurilgan. Elektr energiyasining asosiy qismini IES lar 
beradi. IES lar asosan ko’mirga, qisman torfga (shimolda) ishlaydi. Ukrainada 5 ta 
AES lar qurilgan (170 mlrd kVt/s-2006y). 
Tashqi savdosi: Ukraina yiliga 135 mln tonna ko’mir qazib oladi va uning 
asosiy qismini Horijiy Yevropa davlatlariga eksport qiladi. Yiliga 100 mln t. temir 
rudasi qazib oladi (dunyoda 5- o’rinda) va uning taxminan 5 % ini eksport qiladi.
Po’lat eksporti bo’yicha dunyoda 5-o’rinda (yiliga 53 mln t.-1990yil, 37 mln t. 
-2006 yil). Po’latni Horijiy Yevropaga eksport qiladi.
Ukraina tashqi savdosining asosiy qismini MDH va Horijiy Yevropa 
davlatlariga to’g’ri keladi. 
Asosiy eksporti: ko’mir, qora metall, shakar qand, g’alla, mashina va jihozlar 
(Kraz, Zaparojes, LAZ, Xerson), ximiya mahsulotlari, kino va fotoapparaturalar 
(Kiev, Xarkov). 
Asosiy importi: o’rmon mahsulotlari, mashinalar, qog’ozlar, baliq, gazmollar 
(lama), neft, gaz, paxta. 
Ukraina hududidan “Soyuz” gaz quvuri “Do’stlik” neft quvuri, “Mir” 
energetika sistemasi, “Bratstva” gaz quvurlari Horijiy Evropaga o’tgan. 
Temir yo’l va dengiz transporti yaxshi rivojlangan. Pul birligi – grivna. 
O’zbekistonning MDH davlatlari bilan tashqi savdo aylanmasida eksportning 
7,2 % i, importning 11,6 % i Ukraina hissasiga to’g’ri keladi.