Жаxон географияси маърузалар

Mavzu: Belorussiya Respublikasi. 
 
MDH ning g’arbiy qismida Sharqiy Yevropa tekisligida joylashgan. Maydoni 
207,6 ming km
2 
. Shimoli-g’arbdan Litva, shimoldan Latviya, shimoli-sharqdan va 
sharqdan Rossiya, janubdan Ukraina, g’arbdan Polsha bilan chegaradosh. Polsha, 
Rossiya va Ukraina bilan chegaradoshligi iqtisodiy qulayligi bo’lsa, dengiz bilan 
tutashmaganligi noqulayligidir. 
Ayni vaqtda Rossiya bilan Horijiy Yevropa davlatlari orasida tranzit yo’llar 
ustida joylashgan. Territoriyasining 7 % i torfli botqoqliklardir. 
Belorussiya siyosiy-ma’muriy tuzilishiga ko’ra 6 ta oblastga bo’linadi. 
Millioner shaharlari bitta. 
Aholisi 10100000 (1986y.), 10236000 kishi (1997y.), 9,9 mln (2003y.), 9,7 
mln. (2006 y.) bo’lib, asosiy Sharqiy slovyan xalqlaridir.Tug’ilish koeffisenti 9%
0, 
o’lim 14%
0
. 1 ayolga 1,3 bola to’g’ri keladi.15 yoshgacha bo’lganlar 18 %, 64 
yoshdan yuqori bo’lganlar 14 %.O’rtacha umr 63-75 yosh.YAMD 7630 
dollor.Aholisining 81 %ini beloruslar tashkil etadi.Beloruslardan tashqari ruslar, 
yahudiylar, ukrainlar va polyaklar yashaydi.Aholisining zichligi ancha katta 
1km
2
ga 47 kishi (2006y.).Yirik shaharlari: Minsk (1680000), Gomel (504000), 
Mogilev, Vitebsk, Gradno (1996y.).Urbanizasiya darajasi 62%.Mehnat resurslari 
bilan yaxshi ta’minlashgan, lekin mustaqillik yillari mamlakatdagi iqtisodiy 
qiyinchiliklar sababli “oqillar migrasiyasi” kuzatilinmoqda. 
Belorusiya asosan pastekislikdan tashkil topgan bo’lib, janubida katta 
maydonni Polese tekisligi egallagan.Tog’lar umuman yo’q.Faqat Minsk qirlari 
bo’lib, ularning mutloq balandligi 345 m.Mamlakat xududining 1/3 qismini 
o’rmonlar tashkil etadi.2-jahon urushi Belorusiya o’rmonlariga katta zarar 
etkazgan.O’rmonlar 
mamlakatning 
markaziy 
va 
janubiy 
qismlarida 
ko’proq.Belorusiyada yirik o’rmon massivlari pushcha deyiladi. 
Belorusiya asosan binokorlik materiallari (ohaktosh, mergel, kaolin, kvars 
qumlari) va o’rmonga boy, torfga ham boy. Boshqa yonuvchi foydali qazilmalar 
va metallarga juda kambag’al. Shuning uchun Belorussiya sanoati butunlay chet el 
xom-ashyosi va yoqilg’isiga muxtoj. 
Belorusiya XGMT da mashinasozlik, ximiya, yog’ochsozlik, engil va oziq 
ovqat sanoatlari, zig’ir tola, kartoshka yetishtirish, sut chorvachiligi va 
cho’chqachilik bilan ajralib turadi. Mamlakat tekislikda joylashganligi sababli 
GES lar yo’q, AES lar ham qurilmagan. Elektr-energiyasini asosan torfga 
ishlaydigan IESlar va chetdan keltiriladigan ko’mirga asoslangan IES lar beradi. 
Shuningdek, tabiiy gazga asoslangan. Lekin elektr-energiyasi bilan o’zini o’zi 
ta’minlay olmaydi.Rossiyadan oladi. Ko’mirning tannarxi qimmatligi, torf 
arzonligi tufayli torfga e’tibor oshmoqda. 

---

94 
Belorusiyada metall yo’q. U metalni Rossiyadan , ko’mirni Ukrainadan oladi. 
Mashinasozlik sanoati traktorlar (Belorus, kranlar), ko’p tonnali og’darma 
mashinalar (Samosval), MM 133 metal qirquvchi stanoklar, qishloq xo’jalik 
mashinalari, asbobsozlik, radioapparaturalar, elektrotexnika va chorva fermalari 
uchun turli jixozlar ishlab chiqarish rivojlangan edi, lekin hozir krizis. 
Ximiya sanoatida kaliy tuzlari (Soligorsk shahri mamlakatda ishlab 
chiqariladigan kaliy o’g’itining 40% ini beradi), ximiyaviy tolalar, plastmassa, 
avtomashinalar ishlab chiqariladi. 
Neft-ximiya sanoati tarmoqlari “Do’stlik” atrofida joylashgan. 
Yog’ochsozlik sanoati gugurt va faner ishlab chiqaradi. Mebel ishlab chiqarish 
juda tez o’smoqda. Yog’ochsozlikning asosiy markazlari: Bobruysk va Mogilyov. 
Go’sht-sut sanoati hamma joyda bor. Qishloq xo’jaligida chorvachilik etakchi. 
Qishloq xo’jaligi erlarining 75 % i chorvachilik uchun xizmat qiladi. Sersut sigir 
va zotdor cho’chqalar boqiladi. 
Dehqonchiligida asosan tolasi uchun zig’ir va kartoshka yetishtiriladi.
Dolgunes zig’iri asosan mamlakat shimolida, kartoshka esa hamma joyda ekiladi. 
Lekin kartoshka hosildorligi kamroq. Polese botqoqliklarini quritish hisobiga 
pichanzor, ekinzor va yaylovlar salmog’i oshib bormoqda. 
Transporti. Yuk va yo’lovchi tashishda temir yo’l transporti etakchi. Rossiyani 
(Moskvani) Polsha, Germaniya, Fransiya bilan bog’lovchi yo’llar Belorusiya 
orqali o’tadi. Avtoyo’llar Belorusiyani har tomondan kesib o’tadi. Kema qatnovi 
Dnepr va uning irmog’i Pripyatda, G’arbiy Dvina, Neman va Bug daryolarida
rivojlangan. Bu daryolarning yuqori oqimi bir-biriga yaqinligi sababli ular bir-
birlari bilan kanallar orqali tutashtirilgan. 
Belorusiya tashqi savdo oborotida rossiya etakchi bo’lib,undan tashqari 
Ukraina va Polsha turadi. 
Belorusiya chetga asosan traktorlar, avtomobillar, stanoklar, polimer 
materiallar, o’g’itlar, zig’ir gazlamalari, gugurt, faner, motosikllar, velosipedlar, 
oyna, gilam, zig’ir,o’rmon mahsulotlari, yog’och-taxta, go’sht, sut, yog’ eksport 
qiladi. 
Asosiy importi: ko’mir, g’alla, tuz, metallar, neft, gaz, paxta tolasi. 
Pul birlig – belorus rubli.