20
kunning uzunligi o’rtacha va uzun bo’lgan o’simliklar (bug’doy, makka, qand lavlagi,
kungaboqar, janubida esa paxta, eryong’oq, uzum) etishtiriladi.
2)Mo’’tadil mintaqacha shimolida 65
0
shimoliy kenglikkacha sovuq mo’’tadil
mintaqacha egallagan. Bu mintaqachaga Kanadaning katta qismi,
Shimoliy Evropa,
Rossiyaning katta qismi kiradi. Yilning sovuq oyining o’rtacha temperaturasi
yig’indisi -25
0
gacha. Yillik temperatura yig’indisi 1000-2200
0
. Kunning uzunligi 19-
23 soatgacha. Bu mintaqachada uzun kunli o’simliklar zig’ir, kartoshka,
malina,chereshnika, brusnika o’sadi. Bu mintaqachaning barcha qismlarida namlik
koeffisienti 1 dan ortiq.
4. Sovuq mintaqaga 60
0
shimoliy kenglikdan shimoli ayrim joylarda 50
0
shimoliy
kenglikdan shimoli (Labrador yarim orolida) asosan shimoliy qutb doirasidagi
hududlar kiradi. Bu mintaqaning janubida havo temperaturasining yig’indisi400-
1000
0
shimolida esa 400
0
ni tashkil etadi. Eng sovuq oyning o’rtacha temperaturasi -
25
0
dan -40
0
gacha. Vegetasiya davri 1-1,5 oy. “Oq tunlar” bo’ladi.
Namlik
koeffisienti 1 dan yuqori bo’lgan hududlarga Amazoniya, Kongo, Gang-Braxmaputra
havzasi, Janubi-Sharqiy Osiyo, Madagaskar, shuningdek sovuq mo’’tadil mintaqacha
kiradi. Cho’l, chalacho’l va baland tog’li territoriyalarda namlik koeffisienti 1 dan
kam. Namlik koeffisienti yog’in va parlanish orasidagi nisbatdan kelib chiqadi.
Masalan:
Yog’in 500 mm-bug’lanish 500 mm namlik koeffisienti =1 (yetarli).
Yog’in 500 mm- bug’lanish 400 mm namlik koeffisienti = 1,2(ortiqcha).
Yog’in 500mm-bug’lanish 600 mm namlik koeffisienti = 0,8 (kam).
Quyosh – kosmik resurslar – kelajak resursidir.
Quyosh- yirik termoyadro reaktori, Yerdagi butun hayotning manbai, butun
energetika resurslarining manbaidir. Quyoshning atrofida temperatura +6000
0
,
markazida esa +20mln
0
S. Quyosh energiyasi bitmas tuganmas boylikdir.
Quyoshda H
2
ning geliyga aylanishi natijasida radiasiya ajralib chiqadi. Quyosh
nuri erga 8,5 minutda etib keladi. Quyosh diametri Er diametridan109 marta katta.
Quyosh energiyasining
1
/
10
qismi ishga solinsa 30 000
ta Dnepro GES beradigan
energiyani beradi.
Faqat Toshkent shahriga 1 yilda tushadigan quyosh energiyasi 37 mln tonna
ko’mir energiyasiga teng. O’zbekiston territoriyasi 3000 soatdan ortiq quyosh nuri
bilan yoritiladi. Quyosh 10 – 15 mlrd yildan so’ng so’na boshlaydi. Ungacha 150
mln inson avlodi almashinadi.
Hozirda Quyosh energiyasiga asoslangan elektr stansiyalar QES lar AQSH,
Yaponiya, Fransiya, Ispaniya, Ukraina, O’zbekiston kabi davlatlarda ishlab turibdi.
Germaniyada quyosh avtomobili yaratilgan.
Kosmik resurslardan shamol energiyasi ham tugamaydigan resurslardir.
Shamol
tegirmonlari shamol dvigatellari, elkanli kemalar qadimdan foydalanib kelingan.
Shamol energiyasi arzon va atrof-muhitni ifloslamaydi.
Lekin shamolsh energiyasi notekis joylashgan, ya’ni asosan mo’’tadil mintaqada
to’plangan.
Rekreasion resurslar – bu dam olish va turizm resurslaridir. “Rekrasiya” so’zi
lotincha “tiklanish” bo’lib, dam olishning, kishining ma’naviy va jismoniy kuchlarini
21
tiklaydi. Rekreasion resurslar istirohat, turizm va shifolanish maqsadlarida bo’ladi.
Ular 2 xil bo’ladi:
1.Tabiiy rekreasion resurslarga: dengiz sohillari (Qrim, Sochi), daryo bo’ylari
(Niagara, Ganga), o’rmonlar, tog’li rayonlar (Alp tog’lari, Shohimardon) kabilar
kiradi.
2- Madaniy-tarixiy rekreasion resurslar bo’lib,
bularga tarixiy, arxeologik,
me’morchilik, san’at yodgorliklari kiradi. Masalan: VDNH, Kreml, Ermitaj, Rim,
Akripol, Misr ehromlari, Toj Mahal, Xiva, Paleontologiya muzeyi (Moskva), Buyuk
Xitoy devori, Vavilon, Sherdor, Go’ri Amir, Oqsaroy va h.k.
Xalqaro turizmdan tushadigan daromadning 14 % i AQSH ga, 6 % i Ispaniyaga, 6 %
i Fransiyaga, 6 % i Italiyaga, 4 %
i Buyuk Britaniyaga, 3 % i Avstriyaga, 61 % i
boshqa davlatlar hissasiga to’g’ri keladi (2005 y).
Dostları ilə paylaş: