İCTİMAİ ELMLƏR
153
Alman filosofu İ. Kant öz “Əbədi dünyaya” traktatında siyasətin “qadağanedici qanunlar” ını
tətbiq etmişdir ki, siyasətçilər sülhü qoruyub saxlamaq üçün onlara riayət etməlidirlər. Traktat Kant
tərəfindən beynəlxalq müqavilənin layihəsi şəklində yazılmışdır. Onun birinci bölməsi bu gün üçün
aktual tövsiyələri özündə cəmləşdirən “Dövlətlər arasında əbədi sülh Sazişinin” ilkin maddələrindən
ibarətdir, məsələn: “Heç bir müstəqil dövlət nə mübadilə, bağışlama və vərəsəlik nəticəsində, digər
dövlət tərəfindən alına bilməz”, "Heç bir dövlət başqa dövlətin idarəsi və siyasi quruluşuna zorla
müdaxilə etməməlidir” [9, s.1-3 ]. Kant xüsusi diqqəti düşmən hərəkətlərindən çəkinməyə ayırıb,
onların təsnifatını vermişdir. Bu səbəbdən o, dövlətlər arasında cəzalandırıcı müharibələri ağlasığ-
maz hesab edirdi. Amma aktuallığınıa baxmayaraq, bu tövsiyyələr bu gün sülh və müharibənin ta-
leyi asılı olduğu şəxslər tərəfindən istifadə olunmadan qalıb [17,s. 129-132].
Son illərin çoxsaylı lokal müharibələrin gedişatı göstərir ki, yaxın gələcəkdə onların bitmək
ehtimalı çox aşağıdır. XX əsrdə müharibənin bir sıra fərqləndirici əlamətləri var idi:
1. döyüş əməliyyatlarında iştirak edən qarşı duran tərəflər;
2. əleyhdarlar arasında aydın mübahisə predmeti;
3. silahlı mübarizənin dəqiq məkan parametrləri, yəni lokallaşdırılmış döyüş meydanının
mövcudluğu və rəqiblərin ərazisinin arxaya və cəbhəyə bölünməsi.
Bu gün müharibənin bu əlamətləri itib. XX əsrin əvvəllərində baş verən müharibələrin məlu-
matlarını ümumiləşdirərək bir sıra istiqamətləri müəyyən etmək olar:
1. müharibələrin tezləşməsi - XX əsrdə müharibələrin sayı ümumilikdə bəşəriyyətin tarixi ər-
zində məlum müharibələrin orta tezliyini təxminən 1,5 dəfədə ötüb keçib.
2. müharibələrin miqyasının dəyişməsi - əvvəl müharibə daha böyük miqyaslı olurdu, amma
XX əsrin ikinci yarısından əks vəziyyət – böyüklərin sayında azalma var və kiçik və orta müharibə-
lərin sayının artırılması müşahidə olunur [4,s.5-6]. Eyni zamanda da müharibələrin dağıdıcı qüvvə-
sinin artması tendensiyası əvvəlki kimi dəyişməz qalıb.
3. müharibənin aparılması metodlarının dəyişikliyi. Kütləvi məhv etmə silahından istifadəsi
ilə tammiqyaslı müharibənin qəbuledilməzliyinə görə, müasir müharibələrdə silahlı mübarizə infor-
masiya-psixoloji, kəşfiyyat-diversiya mübarizəsiylə tamamlanır.
4. hərbi itkilərin strukturunun dəyişikliyi. Vuruşan tərəflərin əhalisi onsuz da sülh əhalisinin
arasında qurbanların miqdarını artıraraq böyük ölçüdə silahlı təsir obyektinə çevrilir. Əgər Birinci
Dünya Müharibəsi zamanı sülh əhalisinin itkiləri insan itkilərinin ümumi miqdarından 5% təşkil
edirdirsə, İkinci Dünya Müharibəsində bu 48% təşkil edib. Son illərin hərbi münaqişələri göstərir
ki, sakinlər qurbanların 80-90% ümumi miqdarını təşkil edirlər.
5. müharibə və sülh arasında həddin silinməsi. Müharibə gündəlik həyata daxil olur, münaqişə
bəhanəsi ilə hərbi hərəkətlər maskalanır, sülh şüarları altında qədim dövlətlər məhv edilir [5, s.1-2].
Dostları ilə paylaş: