O’zbek ozi bilim soh Ta’lim so Ta’lim y kiston tos iq-ovqa yo hasi ohasi yo’nalishi respub shkent at mah og’LA

 
Katalizator harakatining mohiyati. 
Kimyoviy reaksiya amalga oshishi uchun 
molekulalar to‘qnashishi kerak, lekin to‘qnashishlarning juda kam qismi molekulalarning 
birikishiga olib keladi. Bu shu bilan izohlanadiki, juda kam qism molekulalarning energiyasi 
bog‘larni uzib, yangi bog‘lar hosil qilish qobiliyatiga ega. Molekulaning bu minimal energiyasi, 
reaksiyaning energiya aktivligi deyiladi. 

---

51
Katalizator reaksiyaga kirishuvchi moddalar bilan birikib, yuqori reaksiya qobiliyatli 
yuzani hosil qiladi, atomlararo bog‘lanishni parchalab, ularni tuzilishini o‘zgartiradi. 
Katalizatorlar reaksiya tezligini 10
6
- 10
16
marta tezlashtiradi. Gidrogenlash jarayonining 
energiya aktivligi 700 kJ/mol dan 40-60 kJ/molgacha kamaytiradi. 
Gidrogenizatsiya quyidagi bosqichlardan iborat: 
1) reaksiyaga kirishuvchi moddalarni katalizator yuzasiga keltirish;
2) bu molekulalarni katalizator yuzasida adsorbsiyasi; 
3) sorbsiyalangan molekulalarning kimyoviy almashinish va mahsulot hosil bo‘lishi; 
4) mahsulot molekulalari bog‘larining katalizator yuzasidagi sarfi; 
5) katalizator yuzasidan ularni ajratish. 
Katalizator yuzasida ikki xil adsorbsiya yuz beradi. 
1)
fizikaviy 2) xemosorbsiya (aktivlashtirilgan adsorbsiya) 
Fizikaviy adsorbsiyada adsorbsiyalangan molekulalar yuza atomlari bilan o‘zaro ta’sir 
qilmaydi. Molekulalar xususiyati o‘zgarmaydi, biroq molekulalar yuzaga mustahkam bog‘langan 
bo‘ladi. 
Fizikaviy sorbsiyada molekulalarning desorbsiyasi oson va tez o‘tadi. Harorat ko‘tarilishi 
bilan fizikaviy adsorbsiya kamayadi va tez yo‘qoladi, bu fizikaviy adsorbsiyalangan molekulalar 
bilan qattiq jism sirtining o‘zaro ta’siri juda ham kuchsiz ekanligini bildiradi. 
Fizikaviy adsorbsiyadan farqli o‘laroq, xemosorbsiya katalizatorning butun yuzasida ro‘y 
bermay, balki ayrim qismlarida (aktiv markazlarda) yuz beradi. 
Xemosorbsiyada molekulalar aktivlashadi. Harorat ko‘tarilishi bilan xemosorbsiya 
tezlashadi. Xemosorbsiya natijasida adsorbent sirti bilan sorsiyalangan modda o‘rtasida kimyoviy 
ta’sir vujudga keladi, natijada xemosorbsion birikma hosil bo‘ladi. Xemosorbsiya tanlash 
xususiyatiga ega, ya’ni modda va katalizator o‘rtasida kimyoviy muvofiqlik bo‘lishi kerak. 
Masalan, platina, palladiy, nikel vodorod va to‘yinmagan birikmalarni xemosorbsiyalash 
qobiliyatiga ega. Vodorodning yuqori kimyoviy aktivlikka ega bo‘lgan erkin atomlari nikel bilan 
birikib gidridlar hosil qiladi: 
H : H H + H; H + Ni NiH