O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti L. A. Botirova, D. M. Tagayeva

Topshiriqlar: 
1.
Ra’nodoshlar (
Rosaceae
) 

oilalasi vakillari sistematik tahlil qiling.
 
2.
Rosaceae
oilasining o’ziga xos morfologik va biologik xususiyatlarini yozing.
 
3.
Ra’nodoshlar oilalasining tarqalish hududlari bilan tarnishing.
 
4.
Ra’nodoshlar oilalasi vakillarini tarqalish hududlari bilan tarnishing.
 
5.
Respublikamizda farmatsevtika sanoatida qo’llaniladigan oila turlari dorivorlk 
xususiyati haqida ma’lumot to’plang. 
MAVZU: DUKKAKDOSHLAR (FABACEAE) VA 
TOSHBAQATOLDOSHLAR (RUTACEAE) OILASI TURLARI 
NOMEKLATURASINI TAHLILI VA O’RGANISH QOIDALARI. 
 
Dars maqsadi: 
Dukkakdoshlar (Fabaceae) va Toshbaqatoldoshlar (Rutaceae) oilasi 
turlari nomeklaturasini tahlili va o’rganish qoidalari va ularning morfologik, biologik 
shuningdek dorivorlik xususiyatlari haqidagi yangi bilim, ko’nikma, malakani 
shakillantirish.
Identiv o’quv maqsadi
: 
1.
 
Fabaceae, Rutaceae
, 
oilasi turlari
 
nomeklaturasini tahlil qila oladi. 
2.
 
Dukkakdoshlar (Fabaceae) va Toshbaqatoldoshlar (Rutaceae) oilasi vakillarini 
morfologik ta’riflay oladi. 
Kerakli jihoz va materiallar
: Fabaceae, Rutaceae
 
oilalari vakillari
 
gerbariy 
na’munasi, rasmlar, o’simliklar aniqlagichi, taqdimot. 
 
Qisqacha nazariy ma’lumot 
Burchoqdoshlar (Dukkakdoshlar) - 
Fabaceae
 
oilasi ajdoddagi eng yirik 
oilalardan bo’lib, 650 ta turkumga mansub 18000 ta turlarni o'z ichiga oladi. Ular Yer 
shari bo'ylab keng tarqalgan. O'rta Osiyoda oilaning 40 ta turkumga mansub 1093 ta 
turi, O'zbekistonda 35 turkumga oid 425 turi o'sadi. Hayotiy shakliga ko'ra o't, 
yarimbuta, buta va daraxtlardan iborat. Barglari asosan murakkab, ba’zan oddiy, 
hamisha yonbargchali. Gullari ikki jinsli, zigomorf, ba’zan aktinomorf, shingilsimon, 
kallaksimon yoki yoyiq to'pgullarda o'rnashgan.
Gulkosachabargi 5 ta, ba’zan 4 ta, ko'pincha qo'shilib o'sgan. Gultojbarglari ham 
5 tadan. Ustki yirik gultojibargga yelkan, ikkita yonidagisiga qanotcha, ikkita ostkisiga 
qayiqeha deyiladi. Urug'chisi asosan 10 ta, 9 tasi qo'shilib o'sgan, bittasi erkin 
o'rnashgan. Urug'chisi bitta, atrofi qo’shilib o'sgan changchilari bilan o'ralgan. 

---

33 
Tugunchasi ustki. Gul formulasi: Ca
5
Co
l+2+(2)
A
(9)+l
G
1.
Mevasi turlicha shakldagi 
dukkaklardan iborat. Hasharotlar orqali va o'z - o'zidan changlanadi. Dukkagida 
bittadan bir nechtagacha urug'i bo'ladi.
Burchoqdoshlar oilasi 3 ta oilachaga bo'linadi: Sezalpiniyadoshchalar 
(Caesalpinioideae
), 
Mimozadoshchalar 
(
Mimosoidcac),
Kapalakdoshchalar 
(
Faboideae Papilionodeae
).
Sczalpiniyadoshchalar oilachasining turlari O'zbekistonda tabiiy holda nihoyatda 
kam uchraydi. Bularga Griffit arg'uvoni (
Cercis griffithii
), Gimnokladus 
(
Gymnocladus
) kabilar kiradi.
Mimozadoshchalar oilachasining ayrim turlari O'zbekistonda manzarali o'simlik 
sifatida ekiladi. Akatsiya (
Acacia
) va albitsiya (
Albizia
) turkumlarining ba’zi turlari 
bunga misol bo'ladi. Turlarga boyligi, tabiatda va qishloq xo'jaligida madaniy o'simlik
sifatida keng tarqalgani bilan Kapalakdoshchalar oilasi alohida o'rinda turadi. Oilaga 
Astragal (
Astragalus
), Oksittropis (
Oxytropis
), Burchoq (
Vicia
), Beda (
Mcdicago
) kabi 
turlarga boy yirik turkumlar; turlari madaniy o'simlik sifatida ko'plab ekiladigan No'xat 
(Cicer), Yeryong'oq (
Arachis
), Loviya (
Vigna
), Fasol (Phaseolus), Burchoq (
Vicia
) 
kabi turkumlarning ko'pchilik turlari; Shirinmiya (
Glycyrrjiza
), Oqquray (
Psoralea
), 
Qashqarbeda (
Mclilotus
) va Afsonak (Thermopsis) turkumlariga kiruvchi dorivor 
o'simliklar; Beda (Mcdicago), Yantoq (
Alhagi
), Scbarga (
Trifolium
) singari turkumlari 
sifatli yem-xashak bo'ladigan turlarni o'z ichiga oladi. Shuningdek, oilachaning ba’zi 
turlari katta-katta hududlarni egallab, o'simliklar qoplamining shakllanishida ham 
muhim rol o'ynaydi.