Microsoft Word Арабов Дизайн 280613. doc

Şəkil 47. Utilitar –texniki və estetik xassələrin dizayn və 
texnikada yeri. 
 
Münasib rəqəmlər sırası onluq rəqəmlərdən ibarətdir, yəni birdən 
ona qədər yuvarlaqlaşdırılmış bu rəqəmlər həndəsi silsilə təşkil edir və 
bu silsilənin əsası hər sıraya uyğun aşağıdakı rəqəmlərdən ibarətdir: 
 
Сыра Сыранын ясасы
5
R
6
,
1
10
5
≈
 
10
R
85
,
1
10
10
≈
20
R
12
,
1
10
20
≈
40
R
06
,
1
10
40
≈
80
R
03
,
1
10
80
≈
 
Bu sıra  əsasında yaradılmış  cədvəl  aşağıdakı  rəqəmlərdən 
ibarətdir: 
1
0
−
=
n
n
q
a
a
 
1
=
n
a
;
   5
R  sırası üçün 
6
,
1
=
q
, 
10
=
n
a
. Buradan 

---

 
62
 
(
)
q
n
a
a
n
lg
1
lg
lg
0
−
+
=
 
 
və  
0
1
lg
=
,           
1
10
lg
=
 
olduğundan      
q
n
lg
1
1
=
−
      və    
q
n
lg
1
1
+
=
  
5
R  sırası  üçün  
6
,
1
=
q
 və  
2
,
0
6
,
1
lg
=
. Onda 
6
=
n
 alırıq. Nəticədə 
aşağıdakı münasib rəqəmlər sırası alınır: 
               1,00; 1,60; 2,50; 4,00; 6,30; 10,0. 
      10
R
 sırası aşağıdakı ədədlərdən ibarətdir: 
1,00; 1,25; 1,60; 2,00; 2,50; 3,15; 4,00; 5,00; 6,30; 8,0; 10,00. 
       20
R
 sırası aşağıdakı ədələrdən ibarətdir: 
1,00; 1,12; 1,25; 1,4; 1,6; 1,8; 2,0; 2,24; 2,50; 2,80; 3,15; 3,55; 
4,05; 4,50; 
5,00; 5,60; 6,30; 7,10; 8,00; 9,00; 10,00. 
Münasib ədələr sırasının digər ədədlər sisteminə nisbətən bir çox 
üstünlükləri vardır: 
1. Istənilən münasib ədələrin hasili, nisbəti, üstə yüksəldilmiş, iki 
qat hasili, yarısı yenə də münasib ədəd olacaqdır; 
2. Münasib ədələrdə vergülün yeri dəyişdikdə alınan  ədəd yenə 
də münasib ədəd olacaqdır. Misal üçün 1,6-dan törəyən 0,16; 16; 160 
və ya 1600  yenə münasib ədəddir. 
Bununla yanaşı münasib ədələr sırasının bəzi mənfi cəhətləri də 
vardır. 
1. Silsilənin hədləri tam ədəd deyil və  təcrübədə onları 
yuvarlaqlaşdırmaq lazım gəlir. 
2. İrrasional ədədlərin hasili, nisbəti və qüvvəti onların özlərinə 
görə müəyyən xəta verir. Misal üçün 8 əvəzinə 7,9433 rəqəmi özünə 
vurulduqda 8×8=64 olduğu halda,  7,9433×7,9433=63,5 alınır və s. 
Hazırda maşınqayırmada, tikintidə  və digər sahələrdə modul 
prinsipindən      geniş istifadə olunur.  Bu elementlərin qarşılıqlı əvəz 
olunmasını və eyni ölçülüyünü təmin edir. 

---

 
63
Modul prinsipi məmulun geniş nomenklaturada və müxtəlif 
variantlarda standart  hissələrdən  hazırlanmasını    təmin  edir. 
Maşınqayırmada  ilişmə  modulu dedikdə dişli çarxın başlanğıc 
diametrinin dişlərin sayına olan nisbəti nəzərdə tutulur.  
Münasib  ədədlər sırası  və  həm də modulların vahid sırası 
layihələndirmənin normativ  əsasını    təşkil  edir. Bu parametrlər 
texnikada unifikasiya olunmuş elementlərdən bütöv maşın və 
qurğuları yaratmağa imkan verir. Bu üsullar daha münasib, əlverişli və 
texniki – texnoloji və iqtisadi cəhətdən daha rasional olsalar da, estetik 
keyfiyyət baxımından hımişə tələbatı ödəyə bilmirlər. 
 Deməli, standart məmullardan modullaşdırma prosesi mexaniki 
deyil, yaradıcılıq baxımından həyata keçirilməlidir.