Мцяллифдян
Yüklə 7,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
SAHƏNİ
N QISA İ NK İŞAF TARİXİ Aparılan tədqiqatlar (arxeoloji qazıntılar, yazılı mənbələrin araĢdırılması, əsrlərdən qalmıĢ daĢ heykəllər, tapılmıĢ üzümçülük və Ģərabçılıq qalıqları və s.) sübut edir ki, üzümçülük və Ģərab- çılığın ilk ocaqları Xəzər, Qara və Aralıq dənizi hövzələrindəki rayonlar olmuĢdur. Suriya, Fələstin, Kiçik Asiya, Yunanıstan və Misirdə üzüm, bu ərazilər məskunlaĢandan becərilirdi. Yaxın ġərqdə üzümün 7-9 min il bundan əvvəl məlum olması göstərilir. AraĢdırmalar Azərbaycanda üzümçülük və Ģərabçılığın tarixinin 5-7 min il bundan əvvələ gedib çıxdığını göstərir. Antik və erkən orta əsrlərə aid (Qaraçıbulaq, Meynətəpə, ġəkili və s.) abidələr bu dövrdə üzümçülük və Ģərabçılığın inkiĢaf etdiyindən xəbər verir. Ağstafa rayonunun ġomutəpə adlanan ərazisində 1962-ci ildə aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı bizim eradan əvvəl V-IV minilliyə aid edilən üzüm toxumu aĢkar olunmuĢdu. Arxeoloq Lorenso Konstantin Xəzərətrafı bölgələrdə, o cümlədən Azərbay- canda yabanı floranı tədqiq edərək bu faktı təsdiq etmiĢdir. Hər bir iri yaĢayıĢ məntəqəsində ayrıca aparılan seleksiya nəticəsində yerli sortlar meydana gəlmiĢdir. Azərbaycanın yerli sortlarının çoxu yabanı üzümdən alınmıĢdır. Təbii və süni seçmə nəticəsində yerli sortların müxtəlif təsərrüfat əhəmiyyətinə malik zəngin sort ehtiyatları fondu yaradılmıĢdır. Akademik V.L.Komarov vaxtilə yazırdı ki, mədəni üzümün mənĢəyini yabani üzüm yetiĢən rayonların ərazisində axtarmaq lazımdır. Professor Rəhim Allahverdiyevin fikrincə ―Tənəyin xiyabanlarda yetiĢdirilməsi sistemi cır üzümdən istifadəyə ilk addımdır‖. Göründüyü kimi, cır üzümün və xiyabanların məxsus olduğu ölkəmiz ən qədim üzümçülük diyarlarındandır. XIX əsrin ikinci yarısında kəndli islahatının keçirilməsi məhsuldar qüvvələrin inkiĢafına müəyyən təkan verdi. Bu dövrdə Naxçıvan, Zaqatala, həmçinin ġamaxı, Quba, Göyçay qəzalarında bağçılıq daha çox yayılmıĢdı. Bağçılığa və üzümçülüyə kömək etmək məqsədilə Mərdəkanda Hacı Zeynalabdin Tağıyev bağçılıq məktəbi açmıĢdı. Belə bir məktəb Qubada da açılmıĢdı. ~ 8 ~
Üzümçülük və Ģərabçılıq Gəncə mahalında xüsusilə inkiĢaf etdirilirdi. Sonralar Qara-Arx sovxozuna çevrilmiĢ ərazilərdə 1863- cü ildə ilk bağlar salınmıĢdı. Burada knyaz Qolitsinin malikanəsi yerləĢirdi. 1880-ci ildə buradakı üzümlüklərin sahəsi 41,9 hektara çatmıĢdı. Sonralar Qara-Çanax sovxozu olan ərazilərdə 1886-cı ildə knyaz Qorçakovun malikanəsi yerləĢirdi. Burada uzunluğu 350 metrdən çox olan tuneləbənzər yeraltı Ģərab zirzəmiləri olmuĢ və indi də qalmaqdadır. Azərbaycan Ģərabçılığının inkiĢafında respublikamıza gəlmiĢ alman koloniyalarının böyük rolu olmuĢdur. Üzümçülük və Ģərabçılığın sənaye əsasına keçirilməsində onların fəaliyyəti xüsusi qeyd olunmalıdır. KeçmiĢ SSRĠ rəhbərliyi 22 fevral 1979-cu ildə «Azərbaycan SSR-də kənd təsərrüfatı istehsalını daha da ixtisaslaĢdırmaq, üzümçülüyü və Ģərabçılığı inkiĢaf etdirmək tədbirləri haqqında» qərar qəbul etdi. 1984-cü ildə Azərbaycanda artıq 300 min hektara yaxın üzüm plantasiyası var idi. Üzüm istehsalı və tədarükünə görə Azərbaycan 1984-cü ildə keçmiĢ Ġttifaqda birinci yerə çıxaraq, 2 mln tondan çox üzüm istehsal etmiĢdi. Ġstehsal olunan üzümün təqribən 30-40%-ni verən Cəlilabad və ġamaxı kimi nəhəng üzümçülük, Ģərabçılıq rayonları yaranmıĢdı. Üzümçülük və Ģərabçılıqdan gələn gəlir respublika büdcəsinin formalaĢmasında əsaslı rol oynayırdı. Respublikamızda yüksək keyfiyyətli markalı süfrə Ģərabları – Mədrəsə, Qırmızı Martuni, Sadıllı; portveyn – Ağstafa, AlabaĢlı; desert – Kürdəmir, Qara-Çanax, Azərbaycan, Mil, Qarabağ, ġamaxı; oynaq-Ģampan (turĢ və kəmturĢ, kəmĢirin, bryut, qızıl kəmturĢ), Azərbaycan mirvarisi (Jemçujina Azer- baydjana); konyak – ġirvan, Azərbaycan, Moskva, Yubiley, Bakı, Gəncə, Göy-göl və s. istehsal olunurdu. KeçmiĢ SSRĠ rəhbərliyinin 7 may 1985-ci il tarixli «Alko- qolizmə və sərxoĢluğa qarĢı mübarizə tədbirləri haqqında» məlum qərarından sonra alkoqolizmlə mübarizə pərdəsi altında üzüm- lüklərin və Ģərab zavodlarının dağıdılmasına baĢlandı. 10 illərlə qazanılmıĢ nailiyyətlər cəmi 2-3 ildə demək olar ki, məhv edildi. ~ 9 ~
Yalnız texniki sortlardan ibarət üzümlüklər deyil, keyfiyyətli süfrə üzüm sortlarından ibarət bağlar da kökləndi. Nəticədə Ģərabçılıq sənayesinə də böyük ziyan dəymiĢ oldu. Sahə ilə bağlı 76 müəssisə və 116 ilkin emal zavodu dağıdılmaqla avadanlıqları dəyərsiz qiymətə satıldı. Üzüm istehsalının azalması təbii ki, Ģərab və konyak istehsalının da kəskin azalmasına səbəb oldu. 2002-ci ildə ‖Üzümçülük və Ģərabçılığın inkiĢafı haqqında‖ qanun və 2004, 2008-ci illərdə ―Regionların sosial iqtisadi inkiĢafı haqqında‖ Dövlət proqramları qəbul edildi. Bunlar sahənin inkiĢafı üçün hüquqi baza rolu oynamaqla, burada emal sahəsinin inkiĢafı, Ģərab məhsullarının keyfiyyətinə qoyulan tələblər, nəzarət tədbirləri və dövlət standartı normaları müəyyənləĢdirildi. Sahəyə diqqətin artırılması üçün güzəĢtli Ģərtlərlə kreditlərin ayrılması nəzərdə tutulmuĢdur. Qəbul olunmuĢ qanun və Dövlət proqramları ölkənin emal sənayesində baĢlanmıĢ sabitləĢməyə doğru meylin daha da möhkəmləndirilməsi və sahənin elmi əsaslarla qanuni bazaya söykənərək inkiĢaf etdirilməsinə zəmin yaratmıĢ oldu.
|