Мцяллифдян
Yüklə 7,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
ŞƏRABÇILIQ
SAHƏSİNDƏ ELMİ - TƏDQİQATLAR KeçmiĢ ittifaqda Ģərabçılıq elmi Elmi-Tədqiqat Ġnstitutları (ETĠ), Tədris Institutları, Elm Ġstehsalat Birliklərində (EĠB) və istehsalatda çalıĢan alimlərin fəaliyyəti sayəsində inkiĢaf etdirilirdi. Üzümçülük və Ģərabçılıq üzrə keçmiĢ ittifaqın aparıcı ETĠ «Ma- qaraç»ın bu baxımdan (indiki Krım Milli Üzüm və ġərab Ġnstitutu «Maqaraç») özünəməxsus yeri vardır. Bu institut 1828-ci ildə Nikitin botanika bağının nəzdində təĢkil olunmuĢ və Ümumittifaq Elmi-Tədqiqat Üzümçülük və ġərabçılıq Ġnstitutu (ÜĠETÜ və ġĠ) «Maqaraç» kimi formalaĢmıĢdı. Burada müxtəlif dövrlərdə A.P.Serbulenko, A.E.Solomon, M.A.Xovrenko, S.F.Oxremenko, A.M.Frolov-Baqreev, M.A.Gerasimov, N.N.Prostoserdov, A.A.Preobrajenski, V.Ġ.Nilov, Q.Q.Valuyko, E.N.DatunaĢvili, N.M.Pavlenko və V.N.Yejov kimi alimlər çalıĢmıĢlar. «Maqaraç»ın Moskva filialında N.F.Saenko, N.A.Mexuzla, N.Q.SariĢvili, O.D.Paraqulqovun rəhbərliyi və birbaĢa iĢtirakı ilə meyvə-giləmeyvə Ģərabları, xüsusi texnologiya ilə alınan üzüm Ģərabları və eləcə də Ģərabların sabitləĢdirilməsi sahəsində maraqlı tədqiqat iĢləri aparılmıĢdır. Moskva Texnologiya Universitetinin (əvvəlki Moskva Yeyinti Sənayesinin Texnologiyası Ġnstitutu) «ġərabın texnologiyası» ka- fedrasında ayrı-ayrı vaxtlarda çalıĢmıĢ Frolov-Baqreev, M.A.Gera- simov, Z.N.KiĢkovski, T.A.Saxarova, V.S.Poti, A.E.ġeyn, N.S.Kossobudskaya, S.S.ġerbakov və baĢqalarının tədqiqatları müxtəlif tip Ģərablar, Ģampan və konyakın alınmasına, Ģərabların tez yetiĢdirilməsinə, müxtəlif üsullarla iĢlənməsinə və tədqiqinə həsr edilmiĢdir. Bu kafedranın əməkdaĢlarının yazmıĢ olduqları monoqrafiya və dərsliklər nəinki keçmiĢ ittifaqda, habelə xaricdə mütəxəssislər üçün qiymətli tapıntı və ensiklopedik dəyərə malik vəsaitlər olmuĢ və olmaqdadır. Krasnodar Politexnik Ġnstitutunda Ġ.B.Platonov; Gürcüstanda S.V.DurmuĢidze, T.S.NanitaĢvili; Moldovada V.P.Balanuse, L.F.Palamarçuk; Qazaxıstanda A.A.Martakov və b. tərəfindən dəyərli iĢlər aparılmıĢ və həmin iĢlər indi də davam etdirilir.
~ 11 ~
Azərbaycanda ən yaxĢı Ģərab markalarının yaradılması, üzüm sortlarının rayonlaĢdırılması və öyrənilməsində A.A.Yeqorov, M.A.Xovrenko, S.D.Dolqanova, Z.Q.Dubinin, N.N.Prostoserdov, A.K.Lısenko, P.M.Orlenko və b. kimi əcnəbi mütəxəssislərin xidmətləri xüsusi qeyd olunmalıdır. Professor M.A.Xovrenko Azərbaycan Dövlət Aqrar Universitetinin (əvvəllər Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı Ġnstitutu) Qida məhsulları mühəndisliyi və dizayn kafedrasına (əvvəllər Üzümçülük və Ģərabçılıq kafedrası) rəhbərlik etmiĢ; professor A.A.Yeqorov Azərbsovxoz Ģərab trestinin (1925- 1935-ci illərdə) baĢ üzümçü-Ģərabçısı iĢləmiĢ; S.D.Dolqanova və Z.Q.Dubinin 1907-ci ildən baĢlayaraq Kürdəmirdə yeni (Benikarlo tipli) Ģərab markası yaratmaq üçün iĢləmiĢlər və s. Onlar və yorulmadan çalıĢmıĢ digər alimlər respublikamızda və ondan kənarda fəaliyyət göstərərək Azərbaycan Ģərabçılığına öz töhfələrini vermiĢlər. «Qara Çanax» Ģərabının yaradıcısı D.C.Skaçuamarro; «Kürdəmir» Ģərabının yaradıcıları S.D.Dolqanova və Z.Q.Dubinin; desert «Azərbaycan» Ģərabının yaradıcısı P.M.Ġsayev və b. milli Ģərabçılığımız tarixində həmiĢə minnətdarlıq hissilə xatırla- nacaqlar. Sorbonno Universitetinin məzunu, Rusiyada Ģampan istehsa- lının banisi hesab olunan knyaz Lev Qolitsin daim təkrar edirdi: ―Üzüm və Ģərab yerli ərazinin məhsuludur‖. O, bununla bağlı Ģərait və üsullar axtarırdı. Bu axtarıĢlar onu Azərbaycana da gətirib çıxarmıĢdı. ġəmkir rayonunun AlabaĢlı kəndinin torpaqları ən əlveriĢli sahə kimi seçilmiĢ və burada Avropa sortları – Kaberne, Pino Qri, Murvedir, Rislinq, Aliqote və Qafqaz sortları – Saperavi, Mədrəsə, Tavkveri və Rikasiteli əkilmiĢdi. Elmi proqnozlaĢdırma və ərazinin seçimi o dərəcədə müvəffəqiyyətli oldu ki, hazırlanan ―AlabaĢlı‖ markalı Ģərab bu gün də öz Ģöhrətini saxlamaqdadır. XIX əsrin 2-ci yarısında Azərbaycanda üzümçülük və Ģərabçılığın inkiĢafında rus Ģərabçılarından knyaz K.N.Qorçakov və general Plemyanikovun rolu da qeyd olunmalıdır. K.N. Qorçakovun zirzəmisində (indiki Qaraçanax Ģərab zovodu) yaradılan ―Qara Çanax‖ Ģərabının ömrü uzun oldu. Sonralar Qara ~ 12 ~
Çanax malikanəsi general Plemyannikov tərəfindən satın alındı. Knyaz S.Qolitsinin malikanəsi olan Qara arx da eynilə sonralar Ģəmkirli bəy - A.Novruzlu tərəfindən alınmıĢdı. Özünün bütün yaradıcı həyatını Azərbaycanla bağlayan böyük Ģərab ustası, məĢhur Nikitin bağçılıq, üzümçülük və Ģərabçılıq məktəbinin yetirməsi, Forerlərin Qarayeri təsərrüfatının baĢ Ģərabçısı, sovet dönəmində isə ―Qarayeri‖ sovxozunun baĢ Ģərabçısı Jozefin Dominik Skoçiomaronun xidmətləri xüsusi qeyd olunmalıdır. Onu xüsusilə də Ģöhrətləndirən Rkasiteli üzüm sortundan ―Qara Çanax‖ Ģərabının texnologiyasını iĢləməsidir. Bu Ģərab öz dad harmoniyası, bal tonlu kəhraba rəngi ilə seçilir və tokay Ģərablarının buket və dadını xatırladır. Bu Ģərabın buraxılıĢına 1925-ci ildə baĢlandı və Azərbaycanın markalı Ģərabları çeĢidinə daxil edildi. Azərbaycan Ģərabçılığının qurulmasında dünya səviyyəsində məĢhur usta kimi tanınan Aleksandr Yeqorovun böyük rolu olmuĢdur. O, bir sıra yerli üzüm sortları (BayanĢirə, və b.) müəyyən etmiĢ və Fransız Ģərablarından geri qalmayan süfrə Ģərabları hazırlamıĢdı. S.A.Abbasovun tədqiqatları Azərbaycanın Ģərabçılıq rayonlarının və Ģərablarının texnologiyasının öyrənilməsinə həsr edilmiĢdir. Onun tədqiqatlarının yekunları nəĢr etdirdiyi 2 kitabda cəmlənmiĢdir. Bunlar 1960-cı ildə buraxılan «Texnologiya vin Azerbaydjana» və 1962-ci ildə nəĢr edilmiĢ «Azərbaycanda Ģərabçılıq» kitablarıdır. Qeyd etmək lazımdır ki, sonuncu kitab bu sahədə doğma dildə buraxılan ilk iri həcmli vəsaitdir. Ġ.X.Cəfərov, M.X.Namazov, A.M.Məmmədov və
L.S.Məmmədovanın tədqiqatları Azərbaycanda üzümçülük- Ģərabçılığın ixtisaslaĢmasına, tarixinə, dağ və dağətəyi zonalarda becərilən bəzi üzüm sortlarının texnoloji-təsərrüfat və enokimyəvi xüsusiyyətlərinin öyrənilməsinə həsr olunmuĢdur. F.Y.Məmmədov, A.Tağıyev, E.N.DadaĢov, T.M.Pənahov, G.M.Ağayev, E.N.Yusifova, N.C.Mehdiyev, N.K.Rəhimov, X.O.Ġsmayılov, Ġ.M.Həsənov, Ġ.V.Ġsgəndərov, H.K.Fətəliyev, V.ġ.Mikayılov və baĢqa alimlərin tədqiqatları Azərbaycanda süfrə, ~ 13 ~
tünd, desert, oynaq Ģərablar və konyak üçün üzüm sortlarının seçilməsi, Ģərab materialı və hazır Ģərabın alınması, bu zaman baĢ verən proseslərin öyrənilməsinə və onların texnologiyasının yeniləĢdirilməsinə yönəldilmiĢdir. Ġ.N.Nurməmmədov, N.A.Ġbrahimov, Y.M.Pənahov və baĢqa alimlərin tədqiqatları ferment preparatlarının alınması, üzüm, Ģirə və Ģərab emalında onlardan məqsədyönlü Ģəkildə istifadəyə həsr olunmuĢdur. Ġ.Ġ.Sadıxov, C.Ə.Həsənov, ġ.Ə.Həbləyev və S.H.Süleymanov üzümün emalı zamanı alınan qalıqların (xüsusilə Ģirin cecə və üzüm toxumu) itkisiz emalı məsələlərini tədqiq etmiĢ, təmiz üzüm yağı, zülallı yem məhsulları, aminturĢular və müalicə- profilaktiki xassəyə malik yemlər alınmasının səmərəli üsullarını iĢləyib hazırlamıĢlar. Respublikamızda aparılan elmi-tədqiqat iĢlərinin səmərəsini yüksəltmək və onları əlaqələndirmək məqsədilə, 1976-cı ildə AbĢeron rayonunun Mehdiabad kəndində, Azərbaycan Elmi Tədqiqat Üzümçülük və ġərabçılıq Ġnstitutu (AzETÜ və ġĠ) yaradıldı. Ġnstitutda 1983-cü ildə artıq 2 Ģöbə, 4 laboratoriya, 4 bölmə, 2 təcrübə stansiyası, 3 dayaq məntəqəsi və fillokseraya qarĢı stansiya fəaliyyət göstərirdi. Burada C.S.Süleymanov, R.X.Verdiyev, M.V.Amanov, T.M.Pənahov, Ġ.N.Nurməmmədov, Ġ.Ġ.Sadıqov, R.Qədimova və b. kimi mütəxəsislər çalıĢmıĢ və çalıĢmaqdadırlar.V.ġ.Mikayılovun meyvə-giləmeyvə Ģərabçılığı sahəsində apardığı tədqiqatlar xüsusi maraq kəsb etməkdədir. AzETÜġĠ-nun Gəncə Ģəhərində yerləĢən Üzümçülük, Ģərabçılıq təcrübə stansiyası 1931-ci ildən fəaliyyət göstərir. Burada üzümçülük, emal və enokimya, həmçinin bitki mühafizəsi Ģöbələri və ayrıca tinglik bölməsi vardır. Üzümçü-Ģərabçı alimlərdən U.C.Mehdiyev, A.H.AtakiĢiyeva, N.T.Talıblı, Ə.T.Əliyev və baĢqaları burada formalaĢmıĢlar. Hazırda stansiyaya gənc tədqiqatçı M.T.Ġsmayılov rəhbərlik edir. Naxçıvan (1957-ci ildə yaradılıb) və Xankəndində (1958-ci il) yerləĢən kompleks zona-təcrübə stansiyalarında müəyyən tədqiqat iĢləri aparılır. Elmi-tədqiqat iĢlərinin aparılmasında və ixtisaslı mütəxəs- ~ 14 ~
sislərin hazırlanmasında Azərbaycan Dövlət Aqrar Universitetinin (ADAU) böyük xidmətləri olmuĢdur. ADAU 1929-cu ildə, onun Meyvə-tərəvəzçilik və üzümçülük fakültəsi isə 2 il sonra – 1931-ci ildə yaradılmıĢdı. ADAU 1981-ci ilə qədər respublikamızı üzümçü və Ģərabçı kadrlarla təmin edən yeganə milli Ali təhsil müəssisəsi idi. 1967-ci ildə Meyvə-tərəvəzçilik və üzümçülük fakültəsində «ġərabın texnologiyası» Ģöbəsi açılmıĢ və müəyyən fasilələr nəzərə alınmazsa, 1981-ci ilə qədər tələbə qəbul edərək yüksək ixtisaslı Ģərabçı-texnoloqlar hazırlamıĢdır. Burada eyni
zamanda «Üzümçülük və üzümün ilk emalı» ixtisaslaĢması üzrə tələbə qəbul olunmuĢ və üzümçü-Ģərabçı kadrlar hazırlanmıĢdır. Üzümçülük və Ģərabçılıq kafedrası ADAU yaradılandan təĢkil olunmuĢ və bir neçə dəfə dəyiĢikliyə məruz qalsa da, öz mövcudluğunu indiyə qədər saxlamıĢdır. Hazırda Ģərabçılıq, saxlanma və emal bölmələri «Qida məhsulları mühəndisliyi və dizayn» kafedrası adı altında fəaliyyət göstərməkdədir. Kafedrada müxtəlif dövrlərdə M.A.Xovrenko, D.M.Hacıyev, P.T.Bolqarev, H.A.AtakiĢiyev, Ə.H.Ġsgəndərov, R.Ə.Məmmədov, F.N.Cəfərov, D.P.Qasımov, S.X.Həsənova, E.M.Məmmədova, C.S.Allahverdi- yev, Ġ.X.Cəfərov, Ġ.N.Ələkbərov, T.Ç.Həmzəyev, F.H.ġərifov, O.F.Mehdiyeva, R.F.Visali, S.B.Bağırova və H.K.Fətəliyev kimi üzümçülük, Ģərabçılıq və kənd təsərrüfatı məhsullarının saxlanması problemləri ilə məĢğul olan alimlər çalıĢmıĢlar. ġərabçılıq üzrə kadrların hazırlanmasında və elmi-tədqiqat iĢləri aparılmasında 1981-ci ildə yaradılmıĢ Azərbaycan Texnologiya Ġnstitutunun da (indiki Azərbaycan Texnologiya Universiteti) özü- nəməxsus yeri vardır. Burada «ġərabçılığın texnologiyası» ixtisası üzrə azərbaycan və rus bölmələrində mütəxəssislər hazırlanmıĢdır. Burada çalıĢan alimlərdən Ə.Ə.Nəbiyev, S.Q.Verdiyev, A.N.Ġsma- yılov, F.Y.Məmmədov, E.Yusifova, Ġ.V.Ġsgəndərov və baĢqalarını qeyd edə bilərik.
|