Xələfli A. A
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
§4. Məsaməliliyin təsiri . Əvvəldə göstərildiyi kimi süxurun fiziki və mexaniki xassələrinə yüksək təzyiq və temperaturada təsir edən faktor mineral tərkibdir. Bununla yanaşı, süxurun elastiki və mexaniki xassələrinə təzyiqinin təsiri nəticəsində dəyişməsi prosesinə təsir edən faktor məsaməlilikdir. Buna görə də süxurların bir çox xassələrinin dəyişməsi çox məsaməli süxurlarda, az məsaməli süxurlara nisbətən daha böyük olur. Madam ki, mineral tərkib ilk növbədə süxurlarda elastiki dal- ğaların sürətinin səviyyəsini və mexaniki parametrlərini təyin edirsə, onda məsaməlilik və məsamələrin forması təzyiqinin funksiyası olaraq bu xassələrin əyrilərinin xarakterindən asılı olacaq. Süxurların məsaməliliyinin formasına baxaraq bu nəticəyə gəlmək olur ki, məsamələrin forması çox müxtəlif olur. Biz əsasən bunun iki növynə baxaq. Həcmi məsaməlilik ölçüləri bütün istiqamətlərdə eyni tərkibdə olur və yarıq-yarıq məsamələr yaxud mikroçatlardır, bunların ölçüləri bir istiqamətdə 2-3 tərtib o biri istiqamətdən azdır. Bu təsəvvürlərə əsasən məsaməli bərk cismlərin modeli üçün hesablamalar aparılmışdır və göstərilmişdir ki, nəzəri əyrilər v=f(p) downloaded from KitabYurdu.org 53 süxurun təcrübi əyrilərini çox yaxşı əks etdirir. Bu iki növ məsaməliliyin olması süxurlar üçün v=f(p) tipik qrafiki ilə əlaqədardır (Şəkil 15). Bunlardan birincidə sürət xeyli artır, ikincidə təzyiqin böyük qiymətində sürətin artması yavaş gedir. Birinci hissədə sürətin artımı təzyiq artdıqca süxurda olan deşiklər və dənələrin təmasları arasındakı mikroçatlar bağlanır və bütöv bir mühit yaradır, bu oblastda sürətin kəskin artmasına səbəb olur, bu da süxurun akustik keçiriciliyinin güclü artmasına səbəb olur. Çökmə süxurlarda məsaməlilik süxurun elastiklik xassəsinə çox təsir edir. bütün çökmə süxurlarda məsaməlilik çox böyük olur. Süxurun gövdəsi çox hallarda kifayət dərəcədə yumşaq olur. Nəticədə təzyiqin təsirindən məsaməlilik geriyə dönməz dəyişməyə məruz qalır. Böyük dərinliklərdən götürülmüş eyni tip süxurlarda məsaməlilik az qiymətə malik olur və elastiklik parametrlərin məsaməlilikdən asılılığı eyni olur. Axırda məsaməliliyin, süxurların elastiklik əmsalına və əksinə davamlılığına baxaq. Bu xüsusiyyətlər təbii olaraq məsaməlilik art- dıqca azalmağa başlayır. Az çatlı bərk süxurlarda Yunq modulu üçün ümumiləşmiş qiymətlərin məsaməlilikdən asılılıq diaqramı veril- mişdir (Şəkil 15). Şəkil 15. Bərk süxurlarda məsaməliliyin elastiklik (a) və sıxlıq (b) xarakteristikalarına ümumiləşmiş təsiri. downloaded from KitabYurdu.org |