Toshkent moliya instituti m. S. Hojiyev, I. I. Meliyev, S. A. Djumanov moliyaviy hisobot auditi
Xo’jalik yurituvchi sub’ekt moliyaviy hisobotida xatolar aniqlanganda
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
3.3. Xo’jalik yurituvchi sub’ekt moliyaviy hisobotida xatolar aniqlanganda
auditorlik tashkilotining harakatlari Xo’jalik yurituvchi sub’ektda qonunchilik talablari buzilganligi aniqlanganda, auditorning harakatlari mavjud me’yoriy hujjatlar, masalan, “Auditorlik faoliyati to’g’risida”gi qonunga mos holda tartibga solinadi va unda quyidagilar ko’rsatiladi: 1.Auditorlik hisobotlarida moliya-xo’jalik muomalalari qonunchiligi buzilganligi faktlari va ularni bartaraf etish bo’yicha takliflar aks ettiriladi; 2. Mansabdor shaxslar va boshqa ishchi-xodimlar tomonidan xo’jalik yurituvchi sub’ektga zarar etkazilganligiga aniq guvohlik beruvchi faktlar aniqlanganda, bu haqda xo’jalik yurituvchi sub’ekt rahbariga (mulk egasiga) xabar qiladi va auditorlik hisoboti bu haqda mos keluvchi yozuvlar kiritadi. Zarurat tug’ilganda, auditorlik tekshiruvi natijalarini ma’lum qilish uchun qonunchilikda ko’zda tutilgan tartibda aktsionerlarning umumiy yig’ilishini chaqirishni talab qiladi. Auditorlik tashkiloti qonunchilikka mos holda boshqa majburiyatlarni ham bajarishi mumkin. Ko’pincha auditorlik amallar auditorlik tashkiloti tomonidan o’rganilayotgan masalaning jiddiyligidan kelib chiqib, belgilanadi va auditning kasbidan tashqari 82 vakolati bois bo’lishi mumkin emas. Agar qo’shimcha amallar moliyaviy hisobotda qo’pol xatolar borligi faktini tasdiqlasa, auditorlik tashkiloti xatolik faktining mos keluvchi auditorlik xulosasini tayyorlashga ehtimoliy ta’sirini har tomonlama tahlil qilishi lozim. Moliyaviy hisobotlarda jiddiy kamchiliklar aniqlanganda, auditorlik tashkiloti amaldagi ichki nazorat tizimi xo’jalik yurituvchi sub’ektda moliyaviy hisobotda xatoliklar paydo bo’lishiga olib keluvchi turli xil qoida buzarliklarga qanchalik samarali to’sqinlik qilishivi baholash kerak. Auditorlik tashkiloti ichki nazorat tizimi moliyaviy hisobotlarda xatolar paydo bo’lishiga to’sqinlik qilish qobiliyati pastligi haqida xulosa chiqargan taqdirda ushbu tashkilot o’z auditorlik xulosasida ichki nazorat tizimidagi kamchmliklar bilan bir qatorda uni mukammallashtirish bo’yicha tavsiyalar ham aks ettiriladi. Auditorlik tashkiloti xo’jalik yurituvchi sub’ekt rahbariyatigi moliyaviy hisobotlarda topilgan xatolar mazmuni agar: - buxgalteriya hisoboti va ichki nazorat tizimlari aktivlar yaxlitligini saqlash va moliyaviy hisobotlarda xatoliklar bo’lishiga qarshilik qilolmasligini aniqlagan bo’lsa; - xo’jalik yurituvchi sub’ekt ishchi-xodimlariga zarar etkazilmasligi haqida aniq faktlar topilsa, zudlik bilan ma’lum qilishi zarur. Moliyaviy hisobotlardagi buzib ko’rsatishlar firibgarlik yoki xato natijasida yuzaga kelishi mumkin. Firibgarlik bilan xato o’rtasidagi farqlovchi omil moliyaviy hisobotlarning buzib ko’rsatishiga olib keladigan asosiy harakat qasddan qilinganligi yoki qasddan qilinmaganligi hisoblanadi. Firibgarlik keng yuridik tushuncha bo’lishiga qaramasdan, Auditning xalqaro standartlari maqsadlari uchun, auditor moliyaviy hisobotlarda muhim buzib ko’rsatishlarga sabab bo’ladigan firibgarlik bilan shug’ullanadi. Qasddan qilingan buzib ko’rsatishlarning ikki turi auditor uchun o’rinli – yolg’on moliyaviy hisobot berishdan kelib chiqadigan buzib ko’rsatishlar va aktivlarni noqonuniy o’zlashtirishdan kelib chiqadigan buzib ko’rsatishlar. Auditor firibgarlik sodir bo’lganligini shubha qilishi yoki, kam holatlarda, aniqlashi mumkinligiga qaramasdan, auditor firibgarlik haqiqatda sodir bo’lganligini yuridik jihatdan 83 aniqlamaydi. Firibgarlikni oldini olish va aniqlashning asosiy majburiyati tadbirkorlik sub’ektining boshqaruv yuklatilgan shaxslari va rahbariyatiga yuklanadi. Rahbariyat, boshqaruv yuklatilgan shaxslarning kuzatuvi bilan birga, firibgarlikni oldini olishga kuchli e’tibor qaratishi muhim hisoblanib, u firibgarlik sodir bo’lishi imkoniyatini kamaytiradi va firibgarlikdan saqlanishga olib keladi, va o’z navbatida, bunday holat fosh etilish va jazolanish ehtimoli tufayli shaxslarni firibgarlik sodir etmaslikka ishontirishi mumkin. Bu vijdonlilik va ahloqiy fe’l- atvor madaniyatini yaratish mas’uliyatini o’z ichiga oladi, qaysiki boshqaruv yuklatilgan shaxslar tomonidan faol kuzatuv orqali mustahkamlanadi. Boshqaruv yuklatilgan shaxslar tomonidan kuzatuv me’yorlarni chetlab o’tish yoki boshqa moliyaviy hisobot berish jarayoniga noo’rin ta’sir o’tkazish ehtimolini ko’rib chiqishni o’z ichiga oladi, masalan, tadbirkorlik sub’ekti faoliyatiga va foydaliligiga nisbatan tahlilchilar bilimlariga ta’sir ko’rsatish uchun foydani boshqarish bo’yicha rahbariyat intilishlari kabi holatlarni ta’kidlash muumkin. Auditning xalqaro standartlariga muvofiq auditni amalga oshirayotgan auditor moliyaviy hisobotlar butun holatda firibgarliik yoki xato sabab bo’lishi mumkin bo’lgan muhim buzib ko’rsatishdan holi ekanligi bo’yicha oqilona ishonch bildirishga ega bo’lishga javobgardir. Auditning o’ziga xos cheklovlari tufayli, hattoki auditning xalqaro standartlariga muvofiq to’g’ri rejalashtirilgan va amalga oshirilgan bo’lsa ham, moliyaviy hisobotlarning ba’zi muhim buzib ko’rsatishlari fosh etilmasligi mumkinligining muqarrar riski mavjud. 45 “Mustaqil auditorning umumiy maqsadlari va auditni auditning xalqaro standartlariga muvofiq o’tkazish” nomli 200-son xalqaro audit standartida izohlanganidek, o’ziga xos cheklovlarning potentsial oqibatlari ayniqsa firibgarlikdan yuzaga keladigan buzib ko’rsatish holatida ahamiyatlidir. Firibgarlikdan yuzaga keladigan muhim buzib ko’rsatishni fosh etolmaslik riski xatodan yuzaga keladigan muhim buzib ko’rsatishni fosh etolmaslik riskidan yuqoriroqdir. Buning sababi shundaki, firibgarlik firibgarlikni 45 200-son AXS, Mustaqil auditorning umumiy maqsadlari va auditni auditning xalqaro standartlariga muvofiq o’tkazish, A51–A52-bandlari 84 yashirishga mo’ljallangan murakkab va ehtiyotkorona tashkillashtirilgan rejalarni o’z ichiga olishi mumkin, masalan, soxtalashtirish, operatsiyalarni qasddan aks ettirmaslik, yoki auditorga tayyorlangan qasddan noto’g’ri taqdimotlar. Yashirish bo’yicha bunday harakatlar til biriktirish bilan birga amalga oshirilganda fosh etilishi yanada qiyinroq bo’lishi mumkin. Til biriktirish auditor uchun auditorlik dalili, qachonki u aslida noto’g’ri bo’lganda, ishonarli deb ishonishiga sabab bo’lishi mumkin. Auditorning firibgarlikni fosh etish qobiliyati qonunbuzarning mahorati, firibning davriyligi va ko’lami, til biriktirishning darajasi, firib qo’llangan alohida miqdorlarning nisbiy hajmi va firibgarlikda qatnashgan shaxslarning yoshi kabi omillarga bog’liq bo’ladi. Auditor sodir etiladigan firibgarlik uchun potentsial imkoniyatlarni aniqlashi mumkin, ammo auditor hisoblab chiqilgan baholari kabi mulohaza qilish sohasidagi buzib ko’rsatishlarga firibgarlik yoki xato sabab bo’lishini aniqlashi qiyindir. Bundan tashqari, auditorning rahbariyat firibgarligidan yuzaga keladigan muhim buzib ko’rsatishni fosh etolmaslik riski xodimlar firibgarligidan yirikroq, chunki rahbariyat bevosita yoki bilvosita jurnal yozuvlarini o’zgartirish, firibgarlikka asoslangan moliyaviy ma’lumotlarni taqdim etish, yoki boshqa xodimlar sodir etadigan o’xshash firibgarliklarni oldini olishga mo’ljallangan nazorat tartib-tamoillarini chetlab o’tish vaziyatida tez-tez bo’lib turadi. Oqilona ishonch bildirishga ega bo’lish paytida auditor, rahbariyatning nazorat tartib-tamoillarini chetlab o’tish imkoniyatlarini ko’rib chiqqan holda hamda xatoni fosh etishda samarali bo’lgan auditorlik tartib-tamoillari firibgarlikni fosh etishda samarali bo’lmaslik mumkinligini tan olgan holda, audit mobaynida professional skeptitsizmni saqlashga javobgardir. Mazkur AXSdagi talablar auditorga firibgarlik oqibatidagi muhim buzib ko’rsatish risklarini aniqlash va baholashda va bunday buzib ko’rsatishni fosh etish tartib-tamoillarini ishlab chiqishda ko’mak berishga mo’ljallangandir. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|