Toshkent moliya instituti m. S. Hojiyev, I. I. Meliyev, S. A. Djumanov moliyaviy hisobot auditi
Debitorlik va kreditorlik qarzlari to’g’risidagi
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
4.4. Debitorlik va kreditorlik qarzlari to’g’risidagi
ma’lumotnoma auditi Debitorlik va kreditorlik qarzlari auditida foydalaniladigan axbo-rot manbalaridan biri bu debitorlik va kreditorlik qarzlari to’g’risidagi ma’lumotnomadir. Debitorlik va kreditorlik qarzlari to’g’risidagi ma’lumotnoma hisobot davri oxirgi sanasida korxona debitorlik va kreditorlik qarzlarining holatini aks ettiradi. Har xil tashkilot va shaxslar bilan o’zaro hisob-kitob munosabatlarida korxonada tugallanmagan hisob-kitoblar bo’yicha debitorlik va kreditorlik qarzlari yuzaga keladi. Turli debitor va kreditor qarzlar qo’yidagi xollarda yuzaga keladi: - korxonaning o’zidan yoki uning mehnat jamoasi a’zolaridan ijro 124 varaqalariga asosan pul undiriladigan bo’lsa; - kommunal xizmati, turar joy haqi turar joy bo’lmagan xonalarning ijara haqlari bo’yicha; - mehnat jamoasi a’zolarining bo’yrugi bilan bankka va boshqa joylarga pul o’tkazish bo’yicha; - boshqa xollarda. Ma’lumotnomaning 2-ustunida “Debitorlik va kreditorlik qarzlari ro’yxati”- debitor(kreditordan) yuqori turadigan vazirliklar(idoralar) bo’yicha debitor va kreditorlar ro’yxati keltiriladi. Agar debitor (kreditor) yuqori turadigan vazirlikka (idoraga) ega bo’lmasa, yuridik shaxsning to’liq nomi ko’rsatiladi. O’zbekiston Respublikasidan tashqaridagi qarzlar bo’yicha debitor (kreditor) nomi (to’liq yoki umumqabul qilingan o’zgartirishlar bilan) ko’rsatiladi, shuningdek qavslarda mamlakatning nomi ko’rsatiladi. Ma’lumotnomaning 2-ustunida 2.1, 2.2.1, 3.1, 5.1, 5.2.1, 6.1- satrlar bo’yicha majburiy tartibda debitor (kreditor)ning nomini ko’rsatish lozim. Ma’lumotnomaning 3-ustunida qarzning umumiy summasi ko’rsatiladi, xususan: a) 1-satr bo’yicha debitor qarzlarning umumiy summasi ko’rsatiladi, u 3- ustunning 2 va 3- satrlari summasiga teng bo’lishi kerak. b) 4-satr bo’yicha kreditorlik qarzining umumiy summasi ko’rsatiladi, u 3- ustunning 5 va 6-satrlari summasiga teng bo’lishi kerak. Debitorlik qarzining umumiy summasi o’z ichiga uzoq muddatli ijara bo’yicha olinadigan to’lovlarni, xaridor va buyurtmachilardan, sho’’ba va tobe xo’jalik jamiyatlaridan, da’volar bo’yicha olishga doir hisob varaqlarini; xodimlarga, mahsulot etkazib beruvchilarga, pudratchilarga berilgan bo’naklarni; byudjetga, davlat maqsadli jamg’armalariga va sug’urta bo’nak to’lovlarini; muassislarning ustav sarmoyasiga badallar bo’yicha qarzlarini; xodimlar va boshqa debitorlarning boshqa operatsiyalar,ijara majburiyatlari bo’yicha qarzlarini, shu jumladan, ichki idoraviy hisob-kitoblarni oladi. Bunda ichki idoraviy hisob- kitoblar deganda mustaqil balanslarga ega bo’lgan va bir muayyan vazirlik, idora, korporatsiya, uyushma, kontsern, yoki birlashma tarkibiga kiradigan korxonalar va 125 tashkilotlar o’rtasidagi hisob-kitoblar tushuniladi. Debitorlik qarzining umumiy summasi buxgalteriya balansi 1-son shaklining 110 va 210-satrlari summasiga muvofiq kelishi kerak (alohida bo’linmalarning qarzi bundan mustasno). Kreditorlik qarzining umumiy summasi o’z ichiga mahsulot etkazib beruvchilar, pudratchilar, sho’’ba va tobe xo’jalik jamiyatlariga to’lashga doir hisobvaraqlarni; olingan bo’naklarni; byudjetga, sug’urta bo’yicha davlat maqsadli jamg’armalari, muassislar oldidagi, mehnatga haq to’lash bo’yicha va boshqa kreditorlar oldidagi to’lovlar bo’yicha qarzlarni, shu jumladan ichki idoraviy korxonalar bilan hisob-kitoblarni oladi. Kreditorlik qarzining umumiy summasi buxgalteriya balansi 1-son shaklining 491 va 601-satrlari summasiga muvofiq kelish kerak. Ma’lumotnomaning 3-ustuni bo’yicha 2, 2.1, 2.2, 2.2.1, 3.3.1-satrlar bo’yicha 1-satr bo’yicha aks ettirilgan debitorlik qarzining umumiy summasi quyidagi tartibda ochib ko’rsatiladi: a) 2-satr bo’yicha respublika ichida debitorlik qarzining umumiy summasi ko’rsatiladi; b) 2.1-satr bo’yicha respublika ichida debitorlarning nomlari bo’yicha ko’rsatiladi; v) 2.2-satr bo’yicha ichki idoraviy debitorlik qarzining umumiy summasi keltiriladi; g) 2.2.1-satr bo’yicha 2-satrdan ajratilgan, debitorlar nomlari bo’yicha ichki idoraviy qarz summasi ko’rsatiladi; d) 3-satr bo’yicha respublika tashqarisidagi debitorlik qarzining umumiy summasi ko’rsatiladi; e) 3.1-satr bo’yicha respublika tashqarisida debitorlar nomlari bo’yicha qarz ko’rsatiladi; 5, 5.1, 5.2, 5.2.1, 6, 6.1-satrlar yuqoridagi bandlarga ko’ra, debitorlik qarziga o’xshash holda to’ldiriladi. Ma’lumotnomaning 4-ustunida muddati o’tkazib yuborilgan, qonun hujjatlarida belgilangan muddatlarda so’ndirilmagan qarzning umumiy summasi 126 ko’rsatiladi. Korxonaga bog’liq bo’lmagan sabablar bo’yicha yuzaga kelgan qarzlar bo’yicha: a) 5-ustunda korxonaga bog’liq bo’lmagan sabablar bo’yicha yuzaga kelgan umumiy qarz ko’rsatiladi, xususan: 1-satr bo’yicha- debitorlik qarzining umumiy summasi, u 7, 9,11, 12- ustunlarda ko’rsatilgan summaga teng bo’lishi kerak; 4-satr bo’yicha- kreditorlik qarzining umumiy summasi, u 7, 11, 12- ustunlarda ko’rsatilgan summaga teng bo’lishi kerak; b) o’tkazib yuborilgan qarzning umumiy summasi ko’rsatiladi; v) 7-ustunda korxona va tashkilotning hukumat qarorlariga ko’ra oldindan haq to’lamasdan yuklab jo’natilgan (olingan) mahsulot (ish,xizmat) bo’yicha umumiy debitorlik (kreditorlik) qarzi ko’rsatiladi.Undan o’tkazib yuborilgan qarz 8-ustun bo’yicha aks ettiriladi; g) 9-ustunda ular bo’yicha xom-ashyo va materiallarni davlat zahiralari va fondlaridan yuklab jo’natish nazarda tutilgan bo’nak to’lovlarining summasi ko’rsatiladi. Undan muddati o’tkazib yuborilgan qarz 8-ustun bo’yicha aks ettiriladi; d) 11-ustunda korxona va tashkilotning hukumat qarorlari bo’yicha qarzni so’ndirish muddati aniqlangan tartibda kechiktirilgan qarzi aks ettiriladi; e) 12-ustunda qonun hujjatlariga muvofiq taqdim etilgan da’volar bo’yicha sud tekshiruvi jarayonida boradigan qarz summasi ko’rsatiladi. Bu erda u bo’yicha xo’jalik sudining kreditordan undirish to’g’risida hal qiluv qarorlari chiqarilgan qarz ham aks ettiriladi. Zarurat tug’ilgan vaqtda korxona va tashkilotlarga “Korxonaga bog’liq bo’lmagan sabablar bo’yicha yuzaga kelgan qarz” bo’limida qo’shimcha ustunlar ochishga ruxsat beriladi. 2a-son shakl satrlarining miqdori tegishlicha 2.1, 2.2.1, 3.1, 5.1, 5.2.1, 6.1-satrlar bo’yicha ko’rsatiladigan debitorlar va kreditorlar miqdoriga bog’liqdir. Shuningdek, 2a-son shakl rahbar va bosh buxgalter tomonidan imzolanadi hamda har bir sahifada muhr bilan tasdiqlanadi. Korxonaning debitorlik va kreditorlik qarzlarini tahlil qilishda buxgalteriya 127 balansi ma’lumotlari bilan cheklanish tahlil xulosalarining etarlicha ob’ektiv bo’lishiga salbiy ta’sir qilishi mumkin. Chunki buxgalteriya balansida debitorlik va kreditorlik qarzlari haqida ma’lum bir sanadagi axborotlar ifodalaniladi xolos. Debitorlik va kreditorlik qarzlari haqida ko’proq ma’lumot olish uchun tahlilchi korxonaning debitorlik va kreditorlik qarzlari haqidagi ma’lumotnomasini ham o’rganib chiqishi zarur, deb o’ylayman. Chunki , bu ma’lumotnomada yuqorida aytib o’tilganidek, debitorlik va kreditorlik qarzlari haqida qo’shimcha ma’lumotlar keltirib o’tiladi. Debitorlik qarzlari aylanma mablag’larning bir qismi bo’lib, “Aylanma aktivlar” degan balans aktivining 2-bo’limida ko’rsatiladi. Unga balansning quyidagi moddalari kiradi: Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|