O`zb tarix 11 узб indd

shakllanish va uning ustivor yo‘nalishlari
O‘zbekistonning geosiyosiy holati. 
O‘zbekiston Respublikasi o‘ziga 
xos geografik tuzilishi bilan Markaziy Osiyo mintaqasidagi davlatlar 
orasida alohida ajralib turadi. Bunday geografik joylashuvning qulay va 
noqulay tomonlari 
mavjud bo‘lib, ular respublikaning geosiyosiy vaziyati 
va geostrategik manfaatlari, hamda uning ichki va tashqi siyosatini 
tanlash va belgilashda muhim ahamiyat kasb etadi. 
Mustaqil O‘zbekistonning qulay geosiyosiy imkoniyatlari quyidagicha: 
uzoq o‘tmishdan Sharq va G‘arb o‘rtasidagi qadimgi savdo-sotiq, madaniy 

---

110
– ilmiy va diplomatik aloqalar yo‘li bo‘lgan Buyuk Ipak yo‘li O‘zbekiston 
hududidan o‘tgan. Hozirda ham Yevropa va Yaqin Sharqdan Osiyo – Tinch 
okeani mintaqasiga olib boradigan yo‘llar 
Markaziy Osiyodan, uning 
markazida joylashgan O‘zbekistondan o‘tadi; Markaziy Osiyoning mar-
kazida joylashgan O‘zbekiston o‘zining geografik holatidan kelib chiqib, 
mazkur mintaqada kuchlar nisbati va muvozanatini saqlash, iqtisodiy 
integratsiya jarayonini rivojlantirish, barqarorlikni ta’minlash, hamkorlikni 
mustahkamlash imkoniyatiga ega. O‘zbekiston bugungi kunda qo‘shni dav-
latlar – Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston, Turkmaniston va Afg‘onis-
ton o‘rtasida bog‘lovchi halqa vazifasini o‘tab kelmoqda. O‘zbekiston 
o‘zining joylashuviga ko‘ra Markaziy Osiyoning transport, energetika, kom- 
munikatsiya, suv tizimi markazida joylashgan. Tabiiy iqlim sharoiti
qulay, ulkan mineral – xomashyo zaxiralari va strategik materiallarga
ega, dehqonchilik madaniyati rivojlangan, oziq-ovqat bilan o‘zini ta’min-
lashga qodir. O‘zini neft, gaz, rangli metallar bilan ta’minlabgina qolmay, 
ularni eksport qilish imkoniyatiga ega. O‘zbekiston Respublikasining yer- 
ostida amaldagi Mendeleyev davriy tizimining barcha elementlari mavjud. 
Mazkur imkoniyatlar orqali O‘zbekiston geosiyosiy joylashuvini 
noqulayliklardan mustasno deb bo‘lmaydi, Shu jihatdan O‘zbekiston 
Respublikasiga qiyinchiliklar tug‘diruvchi quyidagi omillar ham mavjud: 
Markaziy Osiy xaritasi. 
KAZAKSTAN
Uzbekiston
Turkmaniston
EROQ
IROQ
CHINA
Pokiston
Qirg‘iziston
Tojikiston

---

111
O‘zbekiston Fors ko‘rfazi, Kaspiy dengizi havzasi va Tarim havzasining neft 
va gazga juda boy konlari joylashgan yarim halqaning strategik markazida 
joylashgan. Shuning uchun bu hududda butun dunyoda energiya taqchilligi 
sharoitida ko‘pgina davlatlarning bir-biriga mos kelmaydigan manfaatlari 
o‘zaro to‘qnashmoqda. Dunyodagi kuchli davlatlar mazkur mintaqada 
o‘z manfaatlarini izlamoqda. Shu bilan birga O‘zbekiston mintaqadagi 
etnik murosasizlik, narkobiznes va har xil tashqi kuchlar tomonidan 
rag‘batlantirilib kelinayotgan, ichki mojarolar hali ham tugatilmagan 
Afg‘oniston kabi davlat bilan chegaradoshdir. O‘zbekiston bevosita 
dengizga chiqa olmaydigan, buning ustiga dengiz portlaridan eng uzoqda 
joylashgan mamlakat hisoblanadi. Qora dengiz, Boltiq dengizi, Yapon 
dengizi va Shimoliy dengizlarga olib chiquvchi eng qisqa temir yo‘li qariyb 
3 ming kilometrni tashkil etadi. Mustaqil O‘zbekistonning umuman hamma 
daryolari hamda respublika hududini kesib o‘tadigan, uzunligi 150 va undan 
ko‘p kilometrli daryolar 50 tadan oshgan bo‘lishiga qaramasdan, uning suv 
resurslari cheklangan va ekologik muammolari ham bor. Orol fojiasi ham 
mamlakatimiz uchun noqulaylik omilidir.