Зиёдулла Давронов

yig‘indisidan iboratdir.
Ushbu uslub bilimning ma’lum sohasida dalilli
ashyoni to‘plangandan so‘ng mazkur materialni (ashyoni) chuqurroq
o‘rganish, uni tizimlashtirish, butun natijalarini jiddiy sur’atda xulosa qilib
chiqarish va shu kabi vazifalarni bajarish maqsadida qo‘llaniladi. Endilikda
deduktiv uslub turli shakllarda, asosan aksiomatik, gipoteza-deduktiv usullar
shaklida qo‘llaniladi. Mavjud dalilli ashyodan deduktiv nazariyalar
yaratiladi. Nazariya chiqarishda boshlang‘ich qoidalar majmui tanlab olinadi
va ulardan fan qonun-qoidalaridan foydalanish yo‘li bilan qolgan butun bilim
xulosa qilib chiqariladi. XX asrning boshlarigacha deduksiya yordami bilan
matematika va mantiq nazariyalari tuzilgan bo‘lsa, hozirgi paytda fizika,
biologiya, lingvistika, sotsiologiya, pedagogika, psixologiya, iqtisodiyot va
boshqa fanlarning nazariyalari ham ishlab chiqilishi uchun qo‘llanilishiga
harakat qilinmoqda.

---

95
Xususiy xulosalardan umumiy xulosalarga o‘tish abstraksiyasiz
bo‘lmaydi. Umumiy qonunlardan foydalanish uchun esa abstraksiyadan aniq
bo‘lgan holatga o‘tish lozim.
Umumiy fikrdan, qonundan xususiy
qonunlarni mantiqiy ravishda keltirib chiqarish, kashf etish, ijod qilish
deduksiyaning asosiy vazifasidir
. O‘z vaqtida buyuk alloma al- Xorazmiy
har xil xususiy hollardan induksiya yo‘li bilan o‘zining “uch kvadratli”
tenglamasini tuzgan. Induksiya va deduksiya o‘zaro bog‘lanish
munosabatida bo‘lganda ijod ravnaq topadi. Hozirgi paytda induksiya va
deduksiya usullari fan va texnikada, iqtisodiyotda keng qo‘llanilmoqda va
turli nazariyalarni ishlab chiqishda qo‘l kelmoqda.
Ilmiy tadqiqot olib borishda
analiz va sintez usullari ham
qo‘llaniladi. Analiz va sintez ma’lum qismlar bilan bir butun orasidagi