Innovatsiyalar vazirligi samarqand davlat tibbiyot universitet

Mavzuni mustahkamlash uchun savollar 
1.Ion almashinish xromotografiyasi nimaga asoslangan ? 
2. Ion almashinish xromotografiyasida ishlatiladigan ionitlar ? 
3.Ion almashinish jarayoni nima ? 
4.Elyuatsiya nima ? 
5.Elyuent nima ? 
6.Ion almashinish xromotografiyasining qo’llanilishi ? 
 
 
 
 
 

---

19 
Test savollari 
1.Elyuent nima 
?
 
A) Qo’zg’almas faza 
B) Harakatchan faza 
C) Kapilyar 
D) Kamera 
2. Elyuat nima 
?
A) Qo’zg’almas faza 
B) Harakatchan faza 
C) Kapilyar 
D) Kamera 
3.Ionitlar necha turga bo’linadi 
?
 
A) 3 
B) 4 
C) 2 
D) 5 
4. quyidagilarda qaysi biri kuchli kislotali guruhga kiradi 
?
 
A) -SO
3
H
B) -СОOH 
C) -ОН 
D) -NH
3
OH 
5.Keltirilganlardan qasilari kuchsiz kislotali guruhga kiradi ? 
A) -SO
3
H
B) -СОOH 
C) -ОН 
D) -NH
3
OH 
Gaz xromatografiyasi 
Gaz xromatografiyasida harakatlanuvchi faza gaz yoki bug'dir. 
Gaz xromatografiyasi usuli sorbent yuzasida yutilish (adsorbsiya) (statsionar faza) va 
erituvchida (mobil faza) turli desorbsiyaga asoslangan. Bunday usullar asosan bir nechta 
komponentlarning sifati va miqdorini aniqlash uchun ishlatiladi. Ushbu tahlil usuli gaz 
holidagi moddalar va tez bug'ga aylanadigan moddalarni tahlil qilishda qo'llaniladi.
Gaz xromatografiyasi usulidan foydalanib, konsentratsiyasi ancha past bo'lgan 
moddalarni tahlil qilish mumkin bo'ladi. Gaz va gaz-suyuqlik xromatografiyasiga ko'ra, 
statsionar faza va harakatchan fazalarning agregatsiya holatiga qarab, gaz 
xromatografiyasida qo'llaniladigan adsorbsion va taqsimlash usullari ion almashinish, 

---

20 
cho'ktirish, adsorbsion-komplekslash va ustunli xromatografiya usullariga bo'linadi. , 
moddalarni bir-biridan ajratish uchun qo'llaniladigan usullar bo'yicha kapillyar-ustun 
xromatografiyasi usullari. 
Gazsimon, qattiq va suyuq dorivor moddalarni ajratish, tozalash va miqdoriy 
aniqlashda gaz va gaz-suyuqlik xromatografiyasi usullaridan keng foydalaniladi. 
Gaz-adsorbsion xromatografiyada sorbent g'ovak qattiq jism (maydalangan 
issiqlikka chidamli va boshqalar), gaz-suyuqlik xromatografiyasida esa statsionar faza 
uchuvchan bo'lmagan suyuqlik bilan qoplangan g'ovak qattiq sirt aralashmasidan iborat. 
Bu jarayonlar mobil faza yoki tashuvchi gaz sifatida azot, argon yoki geliy gazidan 
foydalanadi. 
Gaz xromatografiyasi bilan tekshirilgan eritma maxsus shprits bilan yuqori 
haroratli termostatga yuboriladi, u yerda gazga aylanadi va sorbent bilan to'ldirilgan 
xromatografik kolonaga o'tadi. Bu vaqtda tahlil qiluvchi moddalar sorbsiya va 
desorbsiya jarayonlaridan o‘tadi va statsionar faza bilan gaz fazasi oralig‘ida 
aniqlanayotgan namunaning komponentlari butun kolonkadan to‘liq o‘tib ketguncha bir 
necha marta bir-biridan ajratiladi. Moddalarning o'zaro ajralish tezligi ularning sorbsiya 
koeffitsientiga bog'liq. Sorbsiya koeffitsienti harakatlanuvchi fazadagi ajraladigan 
moddaning statsionar fazadagi miqdoriga nisbati bilan o'lchanadi. 
Hozirgi vaqtda ishlab chiqarilgan xromatografik uskunalar quyidagi asosiy 
qismlardan iborat: 
1. Xromatografik kolonkadan o'tuvchi tashuvchi gazning oqim tezligini o'lchash, 
uni tozalash va tashuvchi gaz manbalari tizimi. 
2. xromatografik ustunga namuna yetkazib berish liniyasi 
3. xromatografik ustun 
4. Detektor 
Rasmda issiqlik uzatish detektori va o'z-o'zini ro'yxatdan o'tkazuvchi gaz 
xromatografining tuzilishi ko'rsatilgan (9-rasm). 
Rasm 9. Gaz xromatografining tuzilish chizmasi 

---

21 
1 - gaz balon, 2-gaz oqimini tartibga soluvchi qurilmasi, 3 - detektor, 4 - termostat,
5 – xromatografik kolonkasi, 6 - tekshiriluvchi namunani xromatograf ichiga kiritish 
joyi, 7 - yozuvchi qurilma, 8 – xromatogramma