Odam genetikasi

9.7. 
Eshitish qobiliyatining buzilishlari. 
Organizmning tovush 
to‘lqinlarini qabul qilish qobiliyatiga eshitish deb ataladi. Eshitish 
orqali odamlar atrof-muhit bilan o ‘zaro aloqa bogiaydilar. Kishi 
eshitmay qolganda dunyoni idrok qilishi ancha torayadi. Tovush 
to‘lqinlarini ichki quloqda joylashgan sezuvchan nerv hujayralari qa­
bul qiladi. Tovush to‘lqinlaridan olingan ta’sir eshituv nervi orqali 
bosh miya po‘stlog‘iga yetkazib beriladi va eshitish sodir boiadi.
Insonlarning eshitish xususiyati nutq bilan o ‘zaro bog‘liq. 
Yosh bola avvalo nutqni anglab, keyin gapirishga o ‘rganadi; o‘zi 
eshitayotgan so‘zlami jamlab, keyinehalik talaffuz etishga harakat 
qiladi. Eshitish qobiliyatining buzilishi nutq o‘sishini kechiktirishi yoki 
gunglikka olib kelishi mumkin. Bu o ‘z navbatida bolaning psixi- 
kasi buzilishiga va shaxs sifatida yetilishiga katta ta’sir ko‘rsatadi 
(ulaming ko‘pchiligini korreksiya usulida to‘g ‘rilash mumkin).
Bolalarda eshitish qobiliyatining buzilishlari bir necha xil boiadi: 
irsiy, tug‘ma yoki hayoti davomida orttirilgan. Statistik maiumotlarga 
ko‘ra bolalarda eshitish qobiliyatining buzilishlari yildan yilga ortib 
bormoqda. Bunga sabab eshitish organlarining embrional rivojlanish 
davrida tashqi va ichki ta’sirlar natijasida buzilishlari, irsiy omillar 
(ayrim belgilaming monogen irsiylanishi, allelmas genlaming o‘zaro 
ta’sirlari, genlaming rekombinatsiyasi, ota-onalaming yoshi va hokazo) 
ning ta’siri va postembrional davridagi shikastlanishlardir. Eshitish 
organlarining anomaliyalari, quloq suprasi, eshitish yoiining tor- 
ligi yoki eshitish chig‘anoqlaridagi buzilishlaming irsiy xususiyat-
157

---

lari geniologik usul yordamida yaxshi o ‘rganilgan. Masalan: darvin 
do‘ngalagi, buralgan quloq, quloq suprasining me’yoridan katta 
bo‘lishi, mikrotin (quloq suprasining juda kichik bo‘lishi) va hokazo. 
Bu anomaliyalar dominant yoki retsessiv holda, boshqa irsiy kasal­
liklar bilan birgalikda yoki alohida rivojlanishi ham mumkin.
Masalan, darvincha do‘ngalak ko‘pincha o‘g‘il bolalarda monogen 
holda rivojlanadigan irsiy belgi deb hisoblanadi. Quloq suprasining 
anomaliyalari esa shu belgini rivojlantiruvchi genning turlicha pe­
netrant xususiyati bilan bogiiq. Ba’zan quloq suprasining anomali­
yalari eshitish yo‘lining torayishi yoki umuman bekilib qolishi bilan 
birgalikda keladi va karlikka sabab bo‘ladi. Bunday karlik ko‘pincha 
og‘ir irsiy kasalliklar bilan birga rivojlanadi. Masalan: Patau, Edvars, 
Daun, Shereshevskiy-Temer sindromlari. Bu kasalliklarda eshitish 
organlarining tuzilishi va nerv sistemasining buzilishlari eshitish qo- 
biliyatining buzilishiga sabab bo‘ladi.
Olimlarning aniqlashieha eshitish qobiliyati 80% holda mono­
gen xususiyatga ega b o ‘lib, retsessiv-autosom tipda irsiylanadi. 
19% autosom-dominant tipda, 1% X-xromosomaga birikkan tipda 
irsiylanadi.
Hozirda karlikni kelib chiqish sabablarining irsiylanishiga qarab 8 
guruhga bo‘lishadi: