Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti sh. Shodmonov iqtisodiyot nazariyasi

Jamg‘arish
– milliy daromadning bir qismining (jamg‘armaning) asosiy 
va aylanma kapitallarni, shuningdek, ehtiyot zaxiralarini ko‘paytirish uchun 
sarflanishidir.
Bu yerda shuni ta’kidlash joizki, jamg‘arma summasi bilan jamg‘arish 
(sarflanish) summasi bir-biriga mos kelmasligi mumkin. Chunki jamg‘arilgan 
summadan aholi uzoq muddatli iste’mol tovarlarini sotib olishga, to‘y-hashamga, 
uy qurishga ishlatishi mumkin. Jamg‘arma mablag‘larning to‘planishini 
bildirsa,jamg‘arish uning sarflanishini bildiradi.
Ishlab chiqarish va noishlab chiqarish maqsadidagi jamg‘arish bir-biridan 
farqlanadi. Jamg‘arilgan mablag‘larning moddiy ishlab chiqarish va xizmat 
ko‘rsatish sohalarining asosiy kapitallarini va aylanma mablag‘larini 
kengaytirishga ketadigan qismi ishlab chiqarish sohasidagi 
jamg‘arish summasini 
hosil qiladi. Ishlab chiqarish sohasidagi jamg‘arish iqtisodiy o‘sishning muhim 
omilidir. 
Ijtimoiy-madaniy sohadagi jamg‘arish
(noishlab chiqarish jamg‘arishi) uy-
joy fondini, kasalxonalar, o‘quv muassasalari, madaniyat, sog‘liqni saqlash, sport 
muassasalari, ya’ni nomoddiy soha va tarmoqlarni kengaytirish, rekonstruksiyalash, 
yangilashga sarflanadi. Noishlab chiqarish sohasini kengaytirish ham ishlab 
chiqarishni rivojlantirishning zarur shartidir. 
Jamg‘arish summasi, uning hajmi va tarkibi takror ishlab chiqarish sur’atlarini 
belgilab beradigan hal qiluvchi omillardir. 
Jamg‘arish normasi 
bevosita 
jamg‘arish summasining butun milliy daromad hajmiga nisbati bilan aniqlanadi:
%
100
)
/
(


MD
JS
JN
, 
bunda: JN - jamg‘arish normasi;
JS - jamg‘arish summasi;
MD - milliy daromad. 
Jamg‘arish normasining ham o‘z chegarasi bo‘lib, uni me’yoridan oshirish 
iqtisodiy jihatdan samarasiz bo‘lib chiqishi va salbiy oqibatlarga olib kelishi 
mumkin. Masalan, uning haddan tashqari ortishi natijasida iste’mol fondining 

---

468 
hajmi kamayishi, investitsion sarflar samaradorligi pasayib ketishi mumkin, chunki 
kapital mablag‘lar hajmi bilan qurilish tashkilotlarining quvvatlari, materiallar va 
uskunalar yetkazib berish imkoniyatlari, infratuzilmaning rivojlanishi o‘rtasida 
nomutanosiblik paydo bo‘ladi. Oqibatda iqtisodiy o‘sish pasayib ketish tamoyiliga 
ega bo‘ladi. Shunday qilib, jamg‘arish hajmi iqtisodiy o‘sish sur’atlari va sifatiga 
faqat o‘zining miqdori bilangina hal qiluvchi ta’sir ko‘rsatib qolmaydi. Fan-texnika 
revolyusiyasi sharoitida ulardan foydalanish samaradorligi birinchi o‘ringa chiqadi. 
Jamg‘arish hajmi milliy daromadning bir qismini tashkil etadi va shu sababli 
milliy daromad hajmi ko‘payishini belgilaydigan omillar jamg‘arish miqdorini 
ham belgilab beradi. Bu omillardan asosiysi qo‘llaniladigan resurslar massasi va 
ularning unumdorligidir. Jamg‘arish miqdori ishlab chiqarish jarayonida 
xomashyo, materiallar, energiyani tejab-tergab sarflashga ham bog‘liq. Mahsulot 
birligiga ularni sarflashni kamaytirish moddiy vositalarning o‘sha miqdorida 
mahsulotlarni ko‘proq hajmda ishlab chiqarishga imkon beradi.