Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti sh. Shodmonov iqtisodiyot nazariyasi

25.4. Jahon xo‘jaligi aloqalarini xalqaro tartibga solish 
Butun jahon xo‘jaligining tashkil topishi uning iqtisodiy hayotining 
baynalminallashuvi davlatlararo xo‘jalik aloqalarini tartibga solishning 
mexanizmini yaratish zarurligiga olib keldi. Hozirgi davrda qandaydir tartibga 
soluvchi tuzilma amal qilmaydigan xalqaro iqtisodiy munosabatlar sohasini topish 
qiyin. Jumladan, moliya, valyuta va kredit sohalarida 
Xalqaro valyuta fondi 
(XVF)
, 
Xalqaro ta’mirlash va rivojlanish banki (XTRB)
, jahon savdosi 
sohasida – 
Tariflar va savdo bo‘yicha bosh kelishuv – Jahon savdo tashkiloti 
(TSBK – JST)
ni ko‘rsatish mumkin.

---

709 
Xalqaro iqtisodiy munosabatlarni tartibga solish milliy-tashkiliy shakllardan 
boshlanadi. Xo‘jalik hayotining baynalminallashuv jarayoni dastlab milliy 
davlatlar faoliyatini xalqaro uyg‘unlashtirishga, keyin esa davlatlararo va xalqaro 
tashkilotlar tuzilishiga olib keldi. 
Huquqiy ma’noda tartibga solish xalqaro tartiblarni o‘rnatishga, ya’ni 
me’yoriy chegaralar va qoidalarni aniqlovchi kelishuvlarni ishlab chiqarishni yoki 
xalqaro aloqalarning qandaydir sohasini hal qilishda tomonlar zimmasiga 
majburiyatlarga amal qilishni yuklaydi. Umumqabul qilingan andozalar va 
qoidalarni o‘z ichiga oluvchi xalqaro tartiblar o‘z navbatida milliy tatibga solishga 
ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
Birinchi xalqaro tashkilotlar XX asrning
 
20-yillarida tuzilgan bo‘lsada 
(Millatlar ligasi – 1919 yil, Xalqaro hisob-kitoblar banki – 1929 yil), xalqaro 
darajada jahon xo‘jalik aloqalarini ko‘p tomonlama tartibga soluvchi tuzilmalar 
ikkinchi jahon urushidan keyin shakllana boshladi. 
1945 yil maxsus xalqaro uyg‘unlashtiruvchi muassasalar – 
Xalqaro valyuta