TarġXĠ ən qədimdən bizim eranın III əsri yeddġ CĠlddə
Yüklə 6,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Təsərrüfat. Son tunc və İlk Dəmir dövründə Azərbaycan vadilərində və
düzənlərində təsərrüfatda əkinçilik üstün yer tuturdu. Qazax rayonunun Sarıtəpə yaşayış yerində aparılan qazıntılar Azərbaycan əhalisinin əkinçilik təsərrüfatına və məişətinə aid müxtəlif materiallar verdi. Burada 126
əldə edilən taxıl qalıqları içərisində çoxcərgəli yabanı və mədəni arpa, həm də yumşaq və bərk buğda var. Sarıtəpənin bəzi tikintilərində yalnız təsərrüfat küpləri yerləşirdi. Onlardan birində 15 belə küp var idi. Yəqin ki, bu tikintilər taxıl anbarı olmuşdur. Abidələrdə təsadüf edilən vəllər əkinçilik mədəniyyətinin yüksək inkişafını əks etdirir. Xanlar yaxınlığında 2 nömrəli kurqandan tapılan vəl Azərbaycan kəndlərində yaxın illərə qədər işlənən vəllərdən heç bir cəhətdən fərqlənmir. Sarıtəpədə küplər həm də çaxır saxlamaq üçün istifadə olunurdu. Bir neçə küpdə, bəzən çəkisi 5 kq-a qədər daşlaşmış çaxır qalıqları tapılmışdır. Küplərin birinin hündürlüyü 2,05 m idi. Çaxır küplərinin boğazları dar olduğu halda, taxıl küpləri geniş ağızlı hazırlanırdı. Burada gildən küp qapaqları da tapılmışdır. Sarıtəpə yaşayış yeri məbədində bir çölməkdə yanğından kömürləşmiş salxımın tapılması üzümçülüyün inkişafını sübuta yetirir. Sarıtəpə üzümü mədəni cinsə aid olub, iri gilələri vardır. Belə üzümün çəyirdəyi və şaftalı çəyirdəyi Xanlar yaşayış yerindən məlumdur. Əkin sahəsi kiçik su arxları vasitəsi ilə suvarılırdı. Torpağın şumlanması heyvan qoşulmuş xışla aparılırdı. İri və xırdabuynuzlu heyvanların, donuz və at sümüklərinin tapılması müxtəlif ev heyvanlarının saxlanmasını göstərir. Bəzi qab-qacaq süd məhsullarının hazırlanmasında istifadə olunurdu. Nehrə, aşsüzən və s. belə qablardandır. Yarımoturaq həyat tərzi keçirən əhalidə maldarlıq həlledici rol oynamışdır. Yüksək alp çəmənlərindəki siklopik qalaçalar əhalinin bu qisminə mənsub idi. Onlar yay yaxınlaşanda qış düşərgələrindən oraya qalxırdılar. Atın minikdə istifadə olunması yaylağa və qışlağa köçməni xeyli asanlaşdırır. At skeletinə əsləhəsi ilə birlikdə dəfn abidələrində dəfələrlə rast gəlinmişdir. 1 nömrəli Xanlar kurqanının zəngin qəbrində üç at skeleti, Tərtər rayonunda Borsunlu kəndində qəbilə başçısına mənsub kurqan qəbrində səkkiz, Ağdam rayonunda Sarıçoban kurqanında 16 at skeleti var idi. Son tunc dövründə sal təkərli arabalardan geniş istifadə olunurdu. Belə təkərlərin gildən hazırlanmış modellərinə arxeoloji abidələrdə tez-tez rast gəlinir. Mingəçevirdə diskşəkilli təkərlərin gildən hazırlanmış modellərinə də arxeoloji abidələrdə rast gəlmək mümkündür. Mingəçevirdə diskşəkilli təkərləri olan konusvari və yaxud pətəkvari arabaların gildən hazırlanmış modelləri tapılmışdır. Bu modellər maldarların dağlara köçmə dövründə arabalarda düzəltdikləri evləri təqlid edir. Arxeoloji materiallar sübut edir ki, e.ə. II minilliyin ikinci yarısında dəndəli təkəri olan arabalardan istifadə olunurdu. Sarıtəpə yaşayış yerindən əldə edilmiş gil qablar üzərində altı və ya səkkiz dəndəli təkərlərin təsviri vardır. Yəqin ki, son tunc dövründə Simali Azərbaycanda hərbi məqsədlə işlədilən arabalar da olmuşdur. Bunu Xaçbulaqda e.ə. I minilliyin başlanğıcına aid qəbirdən əldə edilmiş tunc kəmər
127
üzərində içərisində döyüşçü oturmuş dəndəli təkərli ikiatlı araba təsviri aydın sübut edir. Son tunc və ilk dəmir dövründə yerli əhalinin naxırında yeni heyvana - dəvəyə təsadüf olunur. Füzuli şəhəri yaxınlığında zəngin Qarabulaq kurqanında iki dəvə skeleti var idi. Qəbirdəki bəzək əşyalarının bir hissəsinin dəvəyə aid olması dəvədən nəqliyyatda və minik heyvanı kimi də istifadə edildiyini göstərir. Yay vaxtları bütün sürü ilə birlikdə dəvə də dağ otlaqlarına aparılırdı. Xaçbulaq yaylağında Daşlıtəpə siklop qalasının mədəni təbəqəsindən tapılmış dəvə sümükləri bunu sübut edir. Beləliklə, qədim Azərbaycan əhalisinə məxsus sürüdə bütün ev heyvanları növlərinin olduğu müəyyən edilmişdir. Bu dövrdə də hələ tunc dövrünün ilkin mərhələlərində meydana gələn yarımköçəri maldarlıq qəti şəkildə formalaşır. Yüklə 6,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|