Neriman Qurban indd

mənim son mənzilim oldu. Hələ bunu dərk eləməzdən xeyli müddət 

əvvəl O içimdən gələn qüdrətli səslə məni çağırırdı: “Mənim ölkəm 

o dünya olduğu qədər, həm də bu dünyadı; mənim ölkəm insanın 

ruhunu  da  istəyir,  bədənini  də,  insanın  düşündüyü,  duyduğu, 

gördüyü  hər  şeyi  bürüyür;  duası  qədər  dünya  təlaşını,  siyasi 

əməlləri qədər sevgi həyatını əhatə eləyir, mənim ölkəmin ucu-bu-

cağı yoxdu””.

 “İslam mənə gecəyarı evə gurultu-filan salmadan gizlicə 

girən oğru kimi gəldi, – Krala dedi, – həm də içəri artıq çıxma-

maq məqsədilə girdi, amma bunu, yəni axırda müsəlman ola-

cağımı dərk eləməyim xeyli çəkdi”.

  Kral  ona  dərhal  inandı,  hörmət  göstərdi,  hətta  öz 

həmsöhbətinə çevirdi. Bütün bunlarsa onun həyatındakı boş-

luğu daha da böyüdüb dözülməz elədi...

 “O məni özünə dost sayır, – sonralar yazacaqdı, – vəziyyətimiz 

arasındakı fərqsə böyükdu; axı o Kraldı, mənsə sadə bir qəzetçiyəm. 

Amma mən də onu özümə dost saymağa cəsarət eləyirəm, ona görə 

ki, çünki ən məhrəm sirrlərini mənimlə bölüşür, həm də bunu elə 

səxavətlə eləyir ki, başqa yolum qalmır...” 

***

  Sarayda  oturmağı  sevmədiyini  deyib  Zeydlə  ölkəni 

gəzməyə çıxdı, atla, dəvəylə, piyada gəzdilər, quyu başında, 

ağac altında, bədəvi çadırında gecələdilər, qəbilə şeyxlərilə, 

kölələrlə,  quldurlarla  rastlaşdılar,  zalımları,  məzlumları 

gördülər.

---

350

 ...Səfər boyu Fələstində baş verənləri xəyalında canlandı-

rırdı. Qüdsün Yaffa darvazaları qarşısındakı qələbəylə baxan-

da nədənsə ona elə gəlmişdi ki, qədim yəhudilərin varisləri 

dünyaya  səpələnmiş  soydaşları  yox,  indi  ərəb  adlanan  bu 

adamlardı. Onda doktor Veysmanın, Sionist Hərəkat Komi-

təsinin rəhbəri Abraham Menahem Mendel Usışkinin soydaş-

larını  bura  yığıb  say  üstünlüyü  təmin  eləməyə  çalışmaları 

ona qəribə, həm də əxlaqdankənar əməl kimi görünmüşdü: 

bu  vaxtacan  Fələstin  barədə  oxuduqlarının  əksəriyyəti  sio-

nistlərin yazdıqları kitablar idi, burda yaşayan beş nəfərdən 

dördünün ərəb olduğunu bilmirdi. Bunu Usışkinə deyəndə 

görmüşdü  ki,  bu  açıq-aşkar  çoxluqla  hesablaşmaq  fikrində 

deyillər,  ərəblərin  sionizmə  qarşı  etirazları  onlardan  ötrü 

mənasızdı.

 “Burda ciddi ərəb müqavimət hərəkatıyla rastlaşmamışıq, 

–  o  vaxt  Usışkin  demişdi,  –  yəni  əsaslı  hərəkat  yoxdu. 

Müqavimət  kimi  gördüklərinizin  hamısı,  əslində,  bir  ovuc 

qəzəbli təhrikçinin saldığı qara-qışqırıqdan başqa bir şey de-

yil, bu da bir neçə ay, uzaqbaşı bir neçə il ərzində öz-özünə 

həll olunub gedəcək”.

  Sonra  Usışkinin  Yəhudi  Milli  Fondu  yaratdığını,  hətta 

həmin fonda pul toplamaq üçün Albert Eynşteynlə Amerika-

ya  getdiyini,  İsrail  vadisində  Kiryat-Anavimdə,  Qüds 

ətrafında, Ben-Şean rayonunda torpaqların pulla satın alındı-

ğını eşitdi. Ardınca Usışkin Qüdsdə Yəhudi universiteti açıl-

masına da nail oldu – bunu Əfqanıstanda olanda eşitmişdi. 

Deməli, on il əvvəl yəhudilərə Fələstində “milli dövlət qurmaq” 

vədi verən Belfur deklarasiyası addım-addım həyata keçirilir-

di. O vəddən bir il əvvəl ingilislər Məkkə əmiri Şərif Hüseynə 

söz vermişdilər ki, türklərə qarşı mübarizəyə kömək eləsə, Ağ 

dənizlə Fars körfəzi arasında müstəqil ərəb dövləti qurulma-

sını təmin eləyəcəklər, amma az sonra fransızlarla gizlicə da-

nışıb Suriya və Livanı onların ixtiyarına verdilər, Fələstinsə 

yəhudilərə həvalə olundu.

---

351

  Səyahəti  zamanı  qəbilə  şeyxləri  “İslam  alimi”ni  qonaq 

eləməkdən,  onun  qulluğunda  durmaqdan  zövq  alırdılar. 

Muhamməd  Əsəd  səyahətlərində  və  görüşlərində  qəbilələr 

arasındakı narazılıqlardan, çəkişmələrdən də xəbər tuturdu. 

Qarşıdurmalar get-gedə çox təhlükəli şəkil alırdı, güman ki, 

tədbir görülməsə, daha pis nəticələrə aparıb çıxaracaqdı. Bü-

tün bunlardan Kralın da xəbəri vardı, narahat idi, amma hələ 

ki, təsirli tədbirlər də görə bilmirdi.

 Gözlənilən hadisələr Muhammad Əsəd səyahətdən qayı-

dandan sonra baş verdi. Nəciddə bir-birinin ardınca qəbilələr 

baş  qaldırdılar.  Əbüləziz  bin  Səud  ordusunu  qiyamçıların 

üzərinə göndərdi, bununla belə, ərazi böyük, qəbilələrin kiçik 

dəstələri cəld və çevik olduqlarından istənilən nəticəni əldə 

eləyə  bilmədi.  Bu  itaətsizlik  sonrakı  –  1929-cu  ildə  onun 

hakimiyyətini sarsıdan böyük mübarizəyə çevrildi. 

 O qarışıq günlərdə sarayda Muhammad Əsədi sevməyənlər 

də ortaya çıxdı: şayiələr gəzirdi ki, o da məşhur Ərəbistanlı 

Lourens kimi ingilis casusudu, müsəlman alimi libasına bü-

rünüb  qəbilələri  bir-birinin  üstünə  salmaqla,  ingilislərə 

məlumat  ötürməklə  məşğuldu.  Amma  xoşbəxtliyindən 

Əbdüləziz  bu  şayiələrə  inanmırdı,  görünür,  qonağı  onun 

həqiqi etimadını qazana bilmiş, üstəlik, Şeyx əl-Şəmmari Kra-

lı bütün bunların şayiədən başqa bir şey olmadığına inandır-

mışdı.

 Əl-Şəmmarinin qızı Münirəni də ilk dəfə elə o vaxt gördü. 

Şeyx  dostunun  evində  on  iki  yaşlı  gözəl  bir  qızın  böyü-

düyündən xəbər tutanda ilk dəfə qeyri-ixtiyari ona cavan, su-

bay kişi gözüylə baxdı. Əlbəttə, aradakı, az qala, on səkkiz yaş 

fərq  onu  narahat  eləmirdi,  fərdinə  çevrildiyi  mühitdə 

şəraitdən asılı olaraq bu fərq əlli yaş da ola bilərdi. Başlıcası, 

Şeyxin  məsələyə  necə  münasibət  bəsləyəcəyiydi:  əgər 

müsəlmanlığı ürəkdən qəbul elədiyinə inanırdısa, islam dini-

ni  araşdıran  nüfuzlu  alim  olduğuna  inanmışdısa,  şüb həsiz, 

bu  izdivaca  “yox”  deməyəcəkdi,  əksinə,  aradakı  qohum-

luqdan şad olacaqdı.

---

352

 Əlbəttə, Münirə Elza deyildi, heç zaman da olmayacaqdı. 

Elzanı tanıyanda dolub-toxtamış qadın idi, kübar ailədə bö-

yümüşdü, təhsil almış, sənətə yiyələnmiş, səyahətlər eləmiş, 

ərə getmiş, uşaq doğmuş, sevgi və xəyanət görmüş, ayrılmış-

dı, otuz səkkiz yaşlı, təcrübəli, hələ təravətini qoruyub saxla-

yan qadın idi. Amma Elzanın ömür möhləti bura qədərmiş: 

müqəddəs torpağacan gəlib çıxdı, ziyarətini elədi, sonra işıqlı 

dünyayla vidalaşdı. Şeyx əl-Şəmmarinin dediyi kimi, deməli,