Neriman Qurban indd
Yüklə 2,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
evdə olmalısan. Firuz gələcək. İclas olacaq. 5-in yarısında gələcəyəm.
340 Yusif”. Amma yığıncağa gecikmişdi, gəlib çıxanda polisin hardansa xəbər tutub mənzilə basqın elədiyini, on altı nəfəri həbsə aldığını öyrənmişdi. Həmin günlərdə yoldaşları arasında olmadığından əməl- li-başlı xəcalət hissi duymuşdu, onlar da sorğu-sualda Yusif Vəzirin adını çəkməmişdilər. Xoşbəxtlikdən məsələ çox böyümədi, əməllərində ictimai təhlükəli bir şey olmadığını görüb yoldaşlarını azad elədilər. Həmyerlilər cəmiyyətini qurdular, üstəlik, tələbələri türk dilinə alışdırmaq məqsədilə İslam Tələbələri Nəşriyyat Heyəti də yaratdılar. Nəşriyyat Hеyəti Hacı bəy Axundovun başçılı- ğı altında buraхdığı Həsən bəy Zərdabinin “Su, torpaq, hava” kitabıyla yanaşı onun “Məlikməmməd” nağılını da çap elədi.
Hacı Zeynalabdin iyirmi beş manat göndərmiş, Ceyhun bəy “Hacı Kərim” kitabının satışından aldığı məbləği vermiş, Sal- yandan tacir Nəcəfəli və Mirzə Əbdüləziz hərəsi beş manat yollamış, Hacıtərxanda, Bakıda, Aşqabadda, Salyanda, Ordu- badda nəşrlərini yaymağı boynuna götürənlər də tapılmışdı... Onda Dikaya küçəsindəki on bir saylı evdə kirayələdiyi mənzil qərargahı xatırladırdı... Hərdən Parisdən – Ceyhun bəydən, Peterburqdan – Üze- yir bəydən xəbər tuturdu. Ceyhun bəy Şuşanın və Bakının həsrətini çəkirdi, Üzeyir bəysə “Arşın mal alan” operettası üzərində işləyirdi. Şuşada baş verən əhvalatı, tacir Behbuda- lının oğlu Məcidin başına gələni qələmə almışdı. Onun gözəl səsi vardı, görüb-tanımamış evlənməkdən boyun qaçırıb ar- şınmalçı paltarı geymiş, həyətbəhəyət gəzib parça satmışdı. Axır ki, yarına-yarısına çar ordusunun polkovniki Abbasqulu bəy Vəkilovun həyətində rast gəlmiş, onun qızı Firuzəyə vu-
341 rulmuşdu. Qız da arşınmalçıya könül veribmiş. Abbasqulu bəy, təbii ki, Tiflisdə Müqəddəs Nina Gimnaziyasını bitirən Firuzənin adi arşınmalçıya getməsinə razı olmamış, Məcidlə Firuzə də qoşulub Tiflisə qaçmışdılar. Bu əhvalatı Şuşada hamı bilirdi, Üzeyir bəyin də yaddaşında qalmışdı. Payızın axırlarında xəbər tutudu ki, konservatoriyanın rektoru Aleksandr Qlazunov “Arşın mal alan”ı çox bəyənib, onu “Rusiyada ilk operetta” adlandırıb, Üzeyir bəy də libretto- nu Bakıya, Müslüm Maqomayev və Hüseynqulu Sarabskiyə göndərib ki, tamaşaya hazırlasınlar. Hüseynqulu quruluş ve- rib, həm də Əsgər rolunda səhnəyə çıxıb, Müslümsə dirijor- luq eləyib, Əhməd Ağdamski, Ələkbər Hüseynzadə, Hənifə Terequlov, Gülsabah xanım, Olenskaya digər rolları oynayıb- lar, Tağıyevin teatrında göstərilən premyera böyük uğurla keçib...
Sonra Birinci Dünya müharibəsi başladı, hər şey alt-üst oldu...
Bununla belə, təhsilini bitirib Vətənə qayıdanların yerini Şövkət Məmmədova, Mirzə Abbasov, Rüstəm Əliyev, Ağahü- seyn Kazımov, İlyas Qayıbov, Lətif bəy Mahmudbəyov, Qəzənfər Musabəyov, Qənbər bəy Rəfibəyov, Ağaverdi Rəhimov, Mehdi bəy Sarıcalinski, Abbas bəy Sultanov, Tağı Şahbazi, Mustafa bəy Topçubaşov, Mustafa Quliyev, Cəlil Məhəmmədzadə... tutmuşdular. Şövkət xanımla dərhal dostlaşdılar. O Tiflisdə musiqi məktəbini bitirəndən sonra Milana getmiş, orda məşhur müğənni Luici D’Ambroziodan dərs almış, sözün həqiqi mənasında, Milanda tanış olduğu, Kiyev Politexnik İnstitu- tunda oxumağa gələn Yakov Lyubarskiyə qoşulub qaçmışdı, konservatoriyada, Aleksandra Şperlinqin sinfində oxuya- oxuya Reynqold Qliyerlə, opera solistləri Flora Paşkseniya- Dzerjinskaya, Vorents Motvidlə verdiyi konsertlərdə həm klassik Avropa operalarından ariyaları, həm də Azərbaycan xalq mahnıları ifa eləyirdi.
342 Bir dəfə hamının sevə-sevə “Mixo” çağırdığı gürcü dostla- rı Mixeil bərk xəstələndi. Həkim müayinəsindən belə məlum oldu ki, oğlanın müalicəsinə bir ətək pul lazımdı. Ağlına nə gəldisə, özünü Şövkətin yaşadığı, Rubanovların evindəki mənzilə saldı. “Şövkət, kömək elə, – az qala, yalvardı, – Mixonu xilas eləmək lazımdı, onun nəfinə konsert verməyə razı ol!” Şövkət belə qəfil xahişdən karıxdısa, boyun qaçırmadı, əri və Yusiflə bütün gecəni oturub konsertin proqramını hazırla- dı. Uğurla keçən konsertdən sonra Mixonu toplanmış vəsaitlə müalicəyə yola salanda özünü dünyanın ən bəxtəvər adamı sayırdı... Bütün bunlar iyirmiillik zaman məsafəsinin o tərəfində qalmışdı... ***
...Sovet sərhədində sənədlərini yoxlayanda (bəxtindən ça- madanını ötəri yoxladılar, görünür, onları kağız-kuğuz maraqlan- dırmırdı) qatar yenicə yaranmış dövlətin içərilərinə doğru irəliləyəndə qəlbini yenilik duyğusu bürümüşdü: bu onun tanıdığı ölkəydi, amma hələ naməlum dövlət idi. Kiyevdə, Qalisiyada, Simferopolda, Odessada olduğu vaxtlar bu dövlət rüşeym halındaydı, xalq sancı çəkən ana kimi qıvrılır, yeni varlığı dünyaya gətirməyə çalışırdı. O körpə doğulub, bir qədər böyüyüb; sancıların şahidi olan adamsa körpənin doğulmasını görməmişdi, onu tanı- mırdı, amma tanımaq istəyirdi, buna görə də hər şeyi hədsiz maraqla baxırdı. Yol yoldaşı olan alman professorun sifətində də eyni maraq vardı, bu yeni quruluşda gördüklərini cidd- cəhdlə dərk eləməyə çalışırdı... Moskvada bircə gün qaldı. Nərimanov daha yox idi ki, gö- rüşüb içindəki səksəkəni bir qədər toxtatsın. Olan-qalan pu- lunu vağzala yaxın bankda sovet rubluna çevirib nahar elədi, sonra “Moskva-Bakı” qatarına bilet alıb elə vağzalın ətra- 343 fındakı küçələri yorulanacan gəzdi. Çamadanını yüksaxlama yerinə vermək istəmirdi, elə bil, kimlərinsə dərhal eşələyib sirrini aşkara çıxaracaqlarından qorxurdu. Bura tanımadığı ölkəydi, içindəki səksəkə hələ ötüb-keçməmişdi, heç yox ola- na da oxşamırdı. Amma artıq bu ölkənin vətəndaşıydı, onun havasıyla yaşamalı, qayğılarını bölüşməli, keçmişi unutmağa çalışmalıydı. Qatarda yerini tutanda fikirləşdi ki, hələ hər şey itiril- məyib. Bacısı Qönçə oğlu Nuşirəvanla Bakıya pənah gətirər, ər sarıdan taleyi gətirməyən bacısıyla bir-birinə həyan olub yaşayarlar. Cəmi-cümlətani iki sutkadan sonra tale gəmisi nicat sahilinə yan alacaqdı... Hələ 1926-cı il aprelin ilk günüydü, Moskva havasında ya- zın nəfəsi güclə duyulurdu... Yusif Vəzir bir daha hiss elədi ki, nagahan səksəkə hələ də onun yol yoldaşıdı... |