Редаксийа щейяти
Yüklə 2,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
138 Müqayisə priyomunun səmərəli surətdə tətbiqində başlıca məqsəd, obyektiv aləmin ci- sim və hadisələrini, onların əlaqə və münasibətlərini şagirdlərə şüurlu surətdə dərk etdirmək- dən ibarətdir. Oxşarlıq və fərqin sezilməsi duyğuların əmələ gəlməsi və cərəyan etməsi üçün tələb olunan idrak amillərindən biridir. Duyğu ilə müqayisə arasındakı əlaqəni səciyyələndirərkən K.D.Uşinski göstərirdi ki, duyğu elə fərqləndirmə deməkdir, müqayisənin məhsuludur, müqa- yisə və fərqləndirmə mümkün olmayan yerdə nə duyğu, nə də şüur mümkündür. Duyğu pro- sesinə müqayisənin qoşulması duyğunun konkret, müəyyən və daha aydın olmasına kömək edir. Gündəlik həyatımızda qavradığımız obyekt bizim üçün ya tamamilə yeni olur, ya da bizə tanış gəlir. Obyekti təkrar qavradıqda bizə elə gəlir ki, bu qavrayış əvvəlki qavrayışın eynidir. Həqiqətdə isə, obyekt eyni olsa da qavrayış eyni olmur. Çünki, obyektin təkrar qav- ranılmasında sonrakı qavrayışla həmin obyektin əvvəlki qavrayışı arasındakı oxşarlıq və fərq ifadə olunur. Qavrayış bu yolla təkmilləşir və daha dolğun olur. Göründüyü kimi, eyni ob- yektin təkrar qavranılması həmin obyekt haqqında təsəvvürə də əsaslanır. Qavrayış üçün tə- səvvürün böyük əhəmiyyəti vardır. Beləliklə, qavrayış prosesində, o cümlədən tanıma prosesində, mahiyyət etibarı ilə oxşarlıq və fərqli əlamətlərin sezildiyinə şübhə ola bilməz. Şüurun müqayisə etmək qabiliy- yəti olmazsa, adam qavradığı obyektin tamamilə yeni, yaxud artıq tanış bir obyekt olduğunu söyləyə bilməz. Deməli, duyğularda olduğu kimi, qavrayışda da canlı dialektika vardır. Duy- maq və qavramaq üçün müqayisə etmək və tutuşdurmaq lazımdır; müqayisə etmək və tutuş- durmaq üçün isə duymaq və qavramaq vacibdir. Bu o deməkdir ki, qavrayış və müqayisə psi- xoloji cəhətdən eyni zamanda baş verir. Qavrayışın mahiyyətini təhlil edərkən, K.D.Uşinski yazırdı: “Daha sonra qavrayışın mahiyyətinə nüfuz etdikcə biz elə bir mühüm amil oldu- ğunu gördük ki, bunsuz qavrayış cərəyan edə bilməz. Həmin amil ondan ibarətdir ki, sezmək üçün şüurumuz tutuşdurmaq və qarşılaşdırmaq, yəni müqayisə etmək imkanı əldə etməlidir. Professor L.V.Zankov yadasalma ilə müqayisənin ayrılmaz olduğunu özünün “Hafizə problemi və didaktika məsələləri” adlı məqaləsində çox inandırıcı şəkildə sübut etmişdir. L.V.Zankov şagirdlərə bir neçə həndəsi fiqur təqdim etmişdir. Fiqurlar sıra ilə elə düzülmüş- dür ki, şagirdlər onları müəyyən qaydada qruplaşdıra bilsinlər. Şagirdlərə tapşırılmışdır ki, fiqurları hansı ardıcıllıqdadırsa, həmin ardıcıllıqda yadda saxlasınlar. Uşaqlar yadda saxlayar- kən fiqurlar arasındakı həm oxşar, həm də fərqli cəhətlərə fikir vermişlər ki, onları həmin ardıcıllıqda yada sala bilsinlər. Formasına görə ayrı-ayrı fiqurlarda daha çox təəssürat oyadan oxşarlıq yadasalmada üstünlük təşkil etmişdir. Uşaqlar fiqurları formasına görə təsəvvürdə canlandırmışlar. Buna görə də tələb edilən ardıcıllıq pozulmuşdur. Şagirdlərin qarşısında fiqurları sadəcə olaraq yadda saxlamaq vəzifəsi qoyulduqda ya- dasalma tamam başqa cür cərəyan etmişdir. Bu halda şagirdlər fiqurların düz və ya əyri xətlərdən ibarət olduğuna tamamilə laqeyd olmuşlar. Onlar hər bir fiqurun yalnız surətini öz yadlarında saxlamağa çalışmışlar. Məlum olmuşdur ki, ümumi formasına görə oxşar fiqurlar bir-birinin arxasınca yada salınmışdır; halbuki təqdim edilmiş fiqurların sırasında oxşar fiqurları bir-birindən ayıran başqa fiqurlar da vardır. Göründüyü kimi, yada salma prosesində fərqin olmasına baxmayaraq, oxşarlıq və fərqin sezilməsi öz işini görmüşdür. Yadda saxlanılan obyektlərin daha çox təəssürat oyadan oxşar və fərqli əlamətlərinin sezilməsi yadasalmaya həlledici təsir göstərir. Müqayisəni materialın daha yaxşı başa düşülməsi və yadda saxlanmasına kömək edən priyom kimi qiymətləndirərək, tədqiqatçı göstərir ki, heç də hər cür tutuşdurma hafizə |