D ə d ə qorqstrreplş d ı rmalar ı •Folklor, Etnoqrafiya və Mifologiya •Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya



Yüklə 2,22 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə197/290
tarix02.01.2022
ölçüsü2,22 Mb.
#2369
1   ...   193   194   195   196   197   198   199   200   ...   290
ORXON-YENİSEY ABİDƏLƏRİNİN LÜĞƏT 
TƏRKİBİNDƏ KÖMƏKÇİ NİTQ HİSSƏLƏRİ
(Müasir Azərbaycan dilinin lüğət tərkibi ilə müqayisədə)


197
Onomastika, Dialektologiya, Etimologiya
rixi  Orxon  və Yenisey  abidələrinin  yaranma  dövrünə  və  ondan 
hətta çox-çox əvvəllərə gedib çıxır. Bunların çoxunu biz bu gün 
Orxon  və Yenisey  çayları  hövzəsində  yayılan  minlərlə  qayaüs-
tü abidələrin üzərində yazılan əski türk yazılarından da oxuyub 
aydınlaşdırırıq. Bu abidələr Orxon və Yenisey çayları ətrafında 
tapılmış daşlar üzərindəki yazılar olduğundan bu cür də adlanır. 
Bir çox tədqiqatçılar bu yazıları Skandinaviya, runik yazılarına 
oxşadığına  görə  bu  qəbildən  olan  kitabələri  ümumiləşmiş  hal-
da  “türk-runik  yazıları”  adlandırmışlar.  Qədim  türk-runik  yazı-
ları əsasən V əsrdən VII əsrə qədərki türk qəbilələrinin dili ilə 
əlaqədardır. Buna görə də təxminən bu əsrlərdə türk dillərinin nə 
kimi  xüsusiyyətə  malik  olduğunu  aydinlaşdırmaq  üçün  bu  ya-
zılardan ən mötəbər mənbələr kimi istifadə edilir. Yenisey çayı 
ətrafindakı Talas  və  Suci  adlı  xırda  çaylardan  kənarda  tapılmış 
olan və bu çayların adı ilə Talas Suci kitabələri adlanan yazılar 
daha çox V -VI əsrlərin dil xüsusiyyətini əks etdirir. Digər daha 
böyük  kitabələr  Orxon  çayı  ətrafinda  tapıldığına  görə  ümumi 
şəkildə  Orxon  kitabələri  adlanır  və  bunlar  daha  çox  VII-  VIII 
əsrlərin türk dili xüsusiyyətlərini əks etdirir. Qeyd etmək lazımdır 
ki, bəzən bu kitabələr məzmunu ilə əlaqədar olaraq bu və ya digər 
şəxsiyyətin adı ilə adlanır. Məsələn: “Tonyukuk” kitabəsi Tonyu-
kuk adlanan şəxsin qəbri üzərində olan kitabədir. Digər daha bö-
yük bir kitabə “Kültikin” kitabəsi adlanır. Bu da 732-ci ildə ölmüş 
bir şahzadənin və ya xanzadənin qəbirdaşı üzərində yazılmış bir 
kitabədir. Yazı etibarı ilə bunlar əsasən eyni quruluşlu olsalar da 
dil etibarı ila tamamilə eyni dil abidəsi hesab etmək doğru olmaz.
Burada  biz  bir  çox  alimlərimizin  üzərində  tədqiqat  işləri 
apardığı  Orxon Yenisey  abidələrinin  lüğət  tərkibindən  və  lüğət 
tərkibində olan köməkçi nitq hissələrinin Müasir Azərbaycan di-
linin lüğət tərkibi ilə müqayisəsi elmi tədqiqata cəlb olunmuşdur. 
Orxon-Yenisey  abidələrinin  dilində  olan  köməkçi  nitq  hissələri 


198

Yüklə 2,22 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   193   194   195   196   197   198   199   200   ...   290




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin