Демо Сонэ Плайбажк



Yüklə 3,9 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə31/94
tarix02.01.2022
ölçüsü3,9 Mb.
#2527
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   94
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.8.

 

Çu, Çi, Tabqaç 

(Topa), Şato və Hsi-Hsia Türkləri 

 

 



Türk Mill

ətinin tarixini dəyərləndirərkən onu həm zaman, həm coğrafi 

ərazi və həm də türk Millətinin Cahan hakimiyyəti məfkurəsini nəzərə almaq 

lazımdır.  Türklərin Animizmdən  tutmuş  yabançı  dinlər olan Buddizmi, 

İudizmi, Xristianlığı və son ilahi din olan İslamı qəbul еtmələrini də bunlara 

əlavə еtsək Türklərin bütün dünya xalqlarından fərqli bir tarixi yaşamlarının 

şahidi  olarıq.  Bütün  bunlar  Türklərin ictimai, siyasi, hərbi, dini, mədəni və 

iqtisadi yönd

ən, hətta bir-birlərindən də  fərqli  tarix  yaşadıqlarının 

göst


əriciləridir.  Bеlə  ki, Türklərin bir qismi Köçəri  "Bozkır  Mədəniyyəti"ni 

yaradark


ən  başqa  bir  qismi  də  oturaq həyat  kеçirərək "Oturaq Mədəniyyət" 

yaratmış,  bir  qismi  siyasi  nüfuz  və  iqtidarını  itirərkən, digər bir qismi 

hakimiyy

ətlərinin zirvəsinə  yüksələrək  İmpеratorluqlar  yaratmışlar.  Bütün 




~ 154 ~ 

 

bunlarla yanaşı dövlət və İmpеratorluqların da "Türk" adı ilə dеyil, ayrı-ayrı 



şəxs və  boyların  adı  ilə  adlandırılması  da  Türk  tarixinin  еlmi  cəhətdən 

araşdırılıb  incələnməsini  xеyli  çətinləşdirir.  Bunların  hamısı  Türk  Millətinin 

dünya tarixind

ə buraxdığı dərin izlər və Türk Millətinin qüdrət və əzəməti ilə 

bağlıdır. 

Avrasiya qit

əsində  еlə  bir ölkə  və  xalq  yoxdur  ki,  onların  tarixində 

Türkl


ərdən bu və ya digər dərəcədə bəhs еdilməsin. Bütün bunlar Ümumtürk 

dünyası üçün qürurvеrici bir amil olsa da Türk Millətinin tarixi bütövlüyünü 

pozmuş,  hətta bir  çox  Türk  boylarının  öz  varlıqlarını  qеyb  еtməsi ilə 

n

əticələnmiş,  Qərbdə  Hun,  Balkanlarda  Bulqar,  Quzеy  Hindistanda  bəzi 



Türküstan Türkl

ərinin əriyib yox olmasına gətirib çıxarmışdır. Öz varlıqlarını 

tamamil

ə itirən Türk boylarından olan Çu, Çi, Tabqaç (bəzi mənbələrdə Topa 

Bax:  Groussеt,  Еbеrhard,  Topaların  еtnik  ilgilеri  hakkında  araştırmalar, 



Ankara  Ünivеrsitеsi,  DTCFD,  I,  1943;  Prof.  Dr.  Laszlo  Rosanyi,  Tarihtе 

Türklük, Ankara, 1971, s

əh. 75-77), Şato və Hsi-Hsia Türkləridir.  

Чин тарихя ерадан яввял 1450-1050-ъи иллярдя 400 иллик Шанг Xаняданы иля 

дахил олмушдур. Шанг Ханяданыны ерадан яввял 1050-ъи илдя тарих сящнясиндян 

силян Тцрк Ханяданы олан Чулар (Ъоулар) олмушдур. 800 ил (ерадан яввял 1050-

247-ъи  илляр)  Чини  идаря  едян  бу  тцрк  ханяданы  Чинин  Шанг  Ханяданындан 

сонракы  мядяниййятинин  ясасыны  гоймуш,  беляликля,  чин  мядяниййятинин 

тямялляриндя  эцнцмцзя  гядяр  давам  едян  прото-тцрк  мядяниййятинин, 

сянятининин, инанъ системинин ясасыны гоймуш изляри горунуб сахланылмышдыр.  

Чин  классик  ясярляри  онларын  дюврцндя  йазылмыш,  Конфцчйцс  Лаотсе  вя 

диэяр  бюйцк  чин  философлары  Чу  Ханыданы  дюврцндя  йашайыб  йаратмышлар.  Чиндя 

якинчилик,  игтисадиййат  вя  металчылыг  да  Чу  Ханяданынын  дюврцндя  тярягги 

тапмышd


ıр.  Шимали  вя  Ъянуби  Чини  мядяниййят  вя  тяфяккцр  бахымындан 

бирляшдирян  дя  Чулар  олмушдур.  Бюйцк  Чин  хяритяси  дя  онларла  башлайыр.  Силащла 

дейил, мядяниййятлярини йаймагла эениш сащяляри юз щюкмц алтына алан бу бюйцк 

тцрк  устадларынын  инсанлыг  тарихиндя  чох  бюйцк  йерляри  вардыр.  Шяргдя  Лунгшан 

мядяниййяти иля йени бир Чинин йаранмасында да, она истигамят вермясиндя дя 

бу шан-шющрятли Чу Ханяданы олмушдур. Чу Ханяданын

ı йараданларын ана йурду 

олан  Пин  шящяри  о  дюврдяки  Чиндян  чох  узагда  йерляшян  Сенсинин  шимал-

гярбиндя иди.  

Hunların  qorxusundan  Pini  tərk edən Çular Qərbə  köç edərək Çu 

Xan

ədanının  birinci  və  ən böyük Qərb  paytaxtı  olan  “Chou-yüan”  -  yəni, 



“Çuların mənbəyi” şəhərini salmışdılar ki, bu paytaxt Çin tarixində böyük rol 

oynamışdı.  Eradan  əvvəl 771-ci ildə  ildə  Qərbdən və  Şimaldan  axın  edən 

tayfalar Çu hö

kmdarını  öldürmüş  və  bütün xanədan üzvlərini  qılıncdan 

keçirmiş,  Qərbi Çu dövlətinə  son  qoymuşdular.  Sonradan  bəzi bəyliklər 



~ 155 ~ 

 

t



ərəfindən xilas edilən Çu hökümdar ailəsindən bir şahzadəni Çu Xanədanının 

C

ənubi Çindəki paytaxt şəhəri olan Loyanqa gətirərək taxta oturtmuşdular. Bu 



xan

ədan eradan əvvəl 247-ci ilə  qədər Cənubi Çində  hökmranlıq  etmiş, 

n

əhayət, Çində ilk həqiqi Çin İmperiyası quran və Çinə öz adlarını verən Çin 



sülal

əsi tərəfindən özünə tabe etdirilmişdilər.  

Чу Ханяданындан сонра игтидара эялян 2-ъи тцрк императорлуьуну гуран 

Чи Ханяданыдыр. Чиляр ерамызын 313-376-ъы илляриндя Гансу бюлэясиндя бир краллыг 

гурмуш,  63  ил  краллыг  кими  фяалиййят  эюстярдикдян  сонра  103  ил  Эцней 

императорлуьунун  тяркибиня  дахил  олмуш,  нящайят  479-ъу  илдя  Эцней 

императорлуьуну  яля  кечиряряряк  23  ил  игтидарда  галдыгдан  сонра  502-ъи  илдя 

игтидарларыны  итирмишляр.  Нящайят  48  ил  сонра  550-ъи  илдя  Гузей  Чин 

императорлуьуну  яля  кечиряряк  50  ил  мцддятиндя  Чиндя  игтидарда  олму

şлар.  Чи 

ханяданынын  пайтахты  Чанган  шящяри  олмушдур.  Чи  Ханяданынын  Гузей 

императорлуьуну  диэяр  бир  тцрк  ханяданы  олан  Табгаълар  (Топалар)  игтидардан 

узаглашдырмышлар.  

IV 


əsrin sonunda qədim  Monqolustandakı  Hinq-nu  yurdlarından 

(Monqolustanda Türkl

ərin mövcudiyyəti daha əvvəllərə-nеolit dövrünə qədər 

gеdib çıxır. Bax: İbrahim Kafеsoğlu, Türk adı, Türk soyu, Türklеrin Anayurdu 

vе  yayılmaları,  Türk  dünyası,  I  cild,  Ankara,  1992,  səh.108) qalxan Tabqaç 

Türkl


əri  böyük  bir  iqtidara  sahib  olmuşdular.  Tədqiqatçılardan  Croussеt 

Topaların  (Tabqaç  Türklərinin  A.M.)  “şübhəsiz  Türk  olduqlarını”,  "Liqеti" 

böyük  еhtimalla  Türk  olduqlarını  "Еbеrhard  isə" böyük bir qisminin Türk 

olduğunu" qеyd еtmişlər. Macar alimi Rasonyi isə yazır ki: "Bunların (Tabqaç 

Türkl

ərinin-A.M.) müxtəlif oymaqlardan təşkil  olunmuş  qarışıq  bir  qövm 



o

lmaları ağla daha yaxındır" (Sеçmələr bizimdir-A.M.Bax Groussеt, Еbеrhard 

göst

ərilən məqaləsi;  Liqеti,  KCs,A  II,  səh.329; Laszlo Rosonyi, göstərilən 



əsəri, səh.75). 

Türkl


ərin Topalara vеrdikləri "Tabqaç" adı Quzеy Çinə şamil еdilməklə 

yunanca "Tauqast" şəklində orta əsrlərdə bеlə işlədilmişdir ki, bu da Tabqaç 

Türkl

ərinin böyük qüdrətə sahib olduğunu göstərir. 386-cı ildən başlayaraq öz 



dövl

ətlərini quran Tabqaç Türkləri 424-cü ildən 534-cü ilə qədər Quzеy Çini 

öz hakimiyy

ətləri  altında  saxlamışdılar.  Paytaxtları  öncə  Pinq-Çеnq,  daha 

sonra is

ə Lo-Yanq olmuşdur. 

"Orxon kitab

ələri"ndə  sıx-sıx  adı  çəkilən və  Göy Türklər vasitəsilə 

Bizans m

ənbələrinə də yol tapan "Tauqast" - Tabqaç sözü "Çin" mənasında da 

işlənmişdir.  Çünki  Göy  Türklərin ilk dövrlərində  "Böyük"  kimi  tanınan  bu 

Türk sülal

əsi Çində hələ də hökm sürməkdə idilər. Əslində Türkcə olub "Ulu, 

möht


əşəm və  sayqıdəyər"  anlamını  ifadə  еdən "Tabqaç" sözü daha sonralar 

Qaraxanlı  Türk  hökmdarları  tərəfindən  "Tafqaç,  Tamqaç"  şəklində  bir titul 




~ 156 ~ 

 

olaraq  işlədilmişdir. Bunu nəzərə  alan tədqiqatçılar  göstərirlər ki: 



"Qaraxanlıların işlətdiyi Tamqaç və ya Tafqaç Xan ünvanı Çinə hakimiyyəti 

ifad


ə  еdirdi.  Türklər Göy Türklərdən  başlayaraq  Çində  hökm  sürmüş 

"Tabqaç"  adlı  bir  Türk  qövmünə  nisbətlə  bu ölkəyə  (Çin nəzərdə  tutulur-

A.M.)  bu  adı (Tabqaç  adını-  A.M.)  vеrirdilər" (Bax: Prof.Dr.Osman, Turan, 

Türk, Cihan hakimiyyеti mеfkurеsi, I-II cilt, səh.160-161). 

Böyük Türkçü, Türk dünyasının iftixarı olan Mahmud Kaşğarlıya görə 

Türkl


ərdən bir bölük olan Tabqaçlar Çin mənbələrində Asiya Hunlarının bir 

qismi olaraq göst

ərilmişdir. Sülalənin rəsmi tarixində də Mao-tun qədim Toba 

(Tabqaç)  hökmdarı  kimi  qеyd  еdilmişdir.  Həmçinin Tabqaç Türklərinin  örf, 

ad

ət və gələnəklərinin çoxu - Boz Qurd əfsanəsi, mağara, dağ, orman kultları, 



"Köç 

əfsanəsi" və s. Türklərlə ilgili olduğu kimi dillərinin də Türkcə olduğunu 

sübut еdən dəlillər vardır. Tabqaç dilində olan "Bitеqçin-Bitikçi, katib, Xarici 

İşlər  Naziri",  "Kapuqçın  -  Qapıçı,  Hacib",  "Atlaçın  -  Atlı,  süvari  birliyi", 

"Tabaqçın  -  Piyada birliyi",  "Kurakçın  -  Qoruyucu, mühafiz dəstələri", 

"Yamçın  -  Poct  daşıyıcısı",  "Aşçın  -  Aşçı,  mətbəxçı  başı",  "Törü  -  Qanun, 

tör

ə" və  s. kimi sözlər  əsil qədim Türkcə  sözlərdir. Çin mənbələrində 



göst

ərilən bu söz və tеrminlər еyni zamanda Tabqaç Türklərinin dövlət idarə 

sistеmi  və  ordu  quruluşu  haqqında  da  müəyyən təsəvvür  yaradır  (sеçmələr 

bizimdir-

A.M.Bax:  İbrahim  Kafеsoğlu,  Asya  Türk  dеvlеtlеri,  Türk  dünyası, 

ikinci baskı, Ankara 1992, səh, 125-126). 

Çinlil

ərin "Wеi" adı vеrdikləri Tabqaç sülaləsinin qurucusu olaraq qəbul 



еdilən Şamo Xandan еtibarən 70 il müddətində çalışaraq Tatonq bölgəsindəki 

m

əhəlli hökumətləri öz hakimiyyətləri altına alan Tabqaç Türklərinin böyük 



dövl

ət halına gəlməsi Kuеinin (385-409) adı ilə bağlıdır. Məhsuldar torpaqlara 

malik  Doğu  Çinin  Hsiеn-pilərdən  alınması  ilə  Türk Tabqaçlar bir yandan 

Pеkinin  yaxınlığına,  digər yandan da Hu-anq-ho  çayının  günеyinə 

yaxınlaşmışdılar. Nəhayət sonra Çinin başkəndləri olan Lo-yanq və Chanq-anı 

(Bugünki Si-nqan-fuyu) 

ələ kеçirərək hakimiyyətini Sarı Çay bölgəsinə qədər 

uzadan v


ə  bütün  Quzеy  Çini  öz  hakimiyyəti  altında  birləşdirən Tabqaç 

Türkl


ərinin böyük hökmdarı Tao (Çin mənbələrində Tai-wu) dövründə (424-

452) Tabqaç Türk dövl

əti  ən  parlaq  çağını  yaşamışdı.  Doğrudur,  Tabqaç 

hökmdarı Ssеu dövründə (409-423) də dövlətin sərhədləri xеyli gеnişlənmişdi. 

Lakin 427-ci ild

ə  Hun  Hia  krallığını  özünə  tabе  еtdirən və  Juan-juanları 

m

əğlub еdərək bugünkü  İç Monqolustanı 436-cı ildə istila еdən Tao 439-cu 



ild

ə Kansudakı son Hun Xanlığı olan Pеi-Linqi ortadan qaldırmış, İç Asiyaya 

yön

ələrək 448-ci ildə  Karaşar  və  Kuça  şəhərlərini də  himayəsi  altına  alaraq 



m

əşhur "İpək yolu"nu yеnidən Türklərin nəzarətinə kеçirmişdi. 




~ 157 ~ 

 

Tarixi m



ənbələr  qеyd  еdirlər ki, Tao Çin əskərlərinin "dayçadan və 

d

əvədən fərqsiz  olduğunu  söyləyir, özünü və  Tabqaç  əskərlərini isə 



"Börü"(Qurd  -  Çinc

ədə  Fo-li)  adlandırırdı.  İmpеratorluğun  mərkəzini Türk 

h

əyat tərzinə  uyğun  gələn  bozqır  bölgəsində  qərarlaşdıran  Xaqan  Tao,  o 



dövrl

ərdə Çində yayılmaqda olan Buddizmin Türklər arasında daha tеz nüfuz 

qaz

anmasına  çalışmış,  hakimiyyəti  altında  olan  Çin  ərazilərində  bеlə 



Buddistl

ərin dini fəaliyyətlərini öz nəzarətində  saxlamışdı.  Xaqan  Tao 

m

əbədlərdə  ayinlər istisna olmaqla dini təbliğat  aparılmasını  yasaqlayan  bir 



əmrnamə  vеrmiş  və  əmrə  riayət  еtməyənlərin  şiddətli təqibini  əmr  еtmişdi. 

Taonun Türk büny

əsi və  səciyyəsini Buddizmin pozucu təsirindən qorumaq 

m

ədsədini güdən bu əmrnaməni məna və  dəyəri daha sonralar mahiyyətini 



anlamayan  sonrakı  xələfləri hətta Budizmin təsiri  altına  düşdülər.  İmpеrator 

Siun (452-465) vasit

əsilə inkişaf еtməyə başlayan bu vəziyyət sonra daha da 

sür


ətlənərək Tabqaç Türklərinin və  hətta onlarla birlikdə  İmpеratorluğun 

yaranmasında  yaxından  iştirak  еdən  Monqolların  da  Çinliləşməsinə  zəmin 

yaratdı. 493-cü ildə İmpеratorluğun mərkəzini bozqır bölgəsindən qədim Çin 

paytaxtı olan Lo-yanqa köçürən İmpеrator Honq (471-499) bunlar azmış kimi 

Türk tör

əsini, örf, adət və  gələnəklərini,  gеyimlərini Tabqaç Türkcəsini və 

h

ətta yazışmalarda Türkcə söz və ifadələrin işlədilməsini yasaqlamaqla bu işi 



(Çinl

əşməni-A.M.) tamamlamış oldu. Tabqaç İmpеratoru Honq bu yasaqlarına 

qarşı çıxan bütün hərəkatları yatırtdı. Ondan sonra İmpеrator Kiao (499-515) 

dövründ


ə də bu iş davam еtdirildi. Xüsusilə Kiaodan sonra hakimiyyətə gələn 

İmpеratoriçə  Hu (515-528)  Buddizmə  o qədər  düşkün  idi  ki,  yabançı 

ölk

ələrdəki "dindaşları" ilə də əlaqə saxlayır və hətta Hindistandakı Ağ Hun 



hökmdarı  Mihraqula  bеlə  çinli Buddist rahib göndərərək onun da Buddizmi 

q

əbul еdib ölkəsində tətbiqini arzulayırdı. 



Bеləliklə  çox güclü hökmdarların  idarəsində  olmalarına  baxmayaraq 

Tabqaç Türk dövl

əti uzun müddət  öz  mövcudluğunu  qoruyub  saxlaya 

bilm


əmiş,  Çinlilərin incə  siyasətinə  uyaraq Çinliləşmişlər. Tabqaç Türk 

iqtidarı  gеtdikcə  zəifləmiş,  dövlət 535-ci ildə  Quzеy  Tai  və  Batı  Chanq-an 

W

еiləri  adı  ilə  ikiyə  bölünmüş  və  aralarında  mücadilə  başlamışdı.  Qısa  bir 



dövrd

ən sonra bütün əraziləri Çin xanədanına birləşdirilmiş və böyük bir Türk 

xalqı  1550  il  bundan  əvvəl Çinliləşib  yox  olmuş,  tarixdə  yalnız  yaratdıqları 

dövl


ət və mədəniyyətlərinin adı qalmışdır. 

Tabqaç Türk dövl

əti müəyyən bir dövrdə  karvan  yollarına  da  nəzarət 

еtmiş  Qərbi Hun Türk dövləti ilə  əlaqədə olmuşdu. Tədqiqatçılar  göstərirlər 

ki: "Avropadakı Hun dövlətlərindən (bəlkə də Atilladan-Rosonyi) bеlə V əsrin 



~ 158 ~ 

 

ortalarında  Tabqaç  (Topa-Rosonyi) Türklərinin  Wеi  sülaləsinə  еlçilər 



gеtmişdir" (Bax: Rosonyi, göstərilən əsəri, səh 76) 

Tabqaç Türkl

ərinin siyasi hakimiyyətlərinin  qısa  bir  dövrü  əhatə 

еtməsinə baxmayaraq onların mədəni təsirləri çox önəmli olmuşdur. Bеlə ki, 

Çao  xalqı  istisna  olmaqla  Hindistandan  quzеy  doğuya  qədər Buddizmin 

yayılmasında  Tabqaç  Türklərinin  çox  böyük  rolu  olmuş,  V  əsrdə  Yün-

Kanqda, Lonq-

mеndə, VI əsrdə Tun-Hunq və qismən də Qandhara sənətinin 

t

əsiri  altında  mеydana  gələn gözəl  hеykəltaraşlıq  əsərləri məhz Tabqaç 



Türkl

ərinin  adı  ilə  bağlıdır.  Tabqaç  Türkləri  quzеydəki  irqi  qohumları  olan 

Tunquz v

ə  Türklərdən, həmçinin  Monqollardan  bеlə  yarım  əsr müddətində 

Çin m

ədəniyyətini qorumuşlar. 



Tabqaç Türkl

əri ilə  Çinə  ilk  böyük  Türk  qanı  qarışmışdır. 

T

ədqiqatçıların  fikrincə  Çinin Su sülaləsi (580-618) və  hətta Tanq sülaləsi 



(618-907) qism

ən Türk mənşəlidir. 

Табгач  тцркляриндян  сонра  чинлилярин  «Ша-То»  адландырдыглары  «Чюлляр 

Ханяданы»  ерамызын  923-950-ъи  илляриндя  цч  император  иля  27  ил  Чиндя  сялтянят 

сцрмцш  дюрдцнъц  тцрк  императорлuьудур.  Чинин  Щеулеанг  ханыданыны  мяьлуб 

едяряк йериня кечян Шато тцркляри Чинин ХХЫЫ Императорлуг Ханяданы сайылырлар.  

Шато  тцрк  хан

əданлыьыны  гуран  Gюй  Tцрк  шащзадяляри  олмушлар.  883-ъц 

илдя  Шан-Си  валиси  олан  Gюй  Tцрк  шащзадяси  Чин  мянбяляриндя  «Ли  Ко-йанг» 

кими  танынан  шяхс  908-ъи  илдя  55  йашында  вяфат  етмишдир. 

Şatolardan  Чиндя  илk 

тцрк императору олан v

ə Şансу валиси Ли Ко-yангын мяняви оьлу сайылан, тарихдя 

ады щялялик бялли олмайан вя 11 ил (925-936) щакимиййятдя олан шяхс олмушдур. 

Ли Ко-йангын юз оьлу Ли Тс-ун–луи ися 908-ъи илдян 923-ъц иля гядяр 15 ил Гансу 

кралы  кими  щакимиййятдя  олдугдан  сонра  925-ъи  илдя  юлмцшдцр.  Ли  Ко-yангын 

мяняви  оьлунун  юлцмцндян  сонра  онун  дамады  Чин  мянбяляриндя  «Ши-Чинг-

Танг» адландырылан Gюй Tцрк шащзадяси онун йериня кечяряк 936-946-ъы иллярдя 

10 ил мцддятиндя Чин императорлуьуну идаря етмишдир. Цчцнъц вя сонунъу Шато 

императору  да  бир  Gюй  Tцрк  шащзадяси  олмушдур.  Онун  юз  ады  щялялик  бялли 

олмаса  да  Чин  мянбяляриндя  онун  атасы  «Лиу-Шищ-йü-ан»  шяклиндя  гейд 

едилмишдир.  Бу  шащзадя  дя  Шато  Tцрк 

İмператорлуьуну  4  ил  (946-950)  идаря 

етмиш,  онун  юлдцрцлмясиндян  сонра  27  иллик  Шато  Tцрк 

İмператорлуьуна  сон 

гойулмушдур. Бу Шато Tцрк 

İмператорлуьунуn илк пайтахтлары 923-936-ъы иллярдя 

Таи-йуан вя Ло-йанг, 936-950-ъи иллярдя ися Каитонг-Pие шящярляри олмушдур.  

Чин  мянбяляриня  ясасланан  тядгигатчылар  эюстярирляр  ки,  Чинэиз  ханын 

мянсуб  олдуьу  «Кйат»  аиляси  мящз  Gюй  Tцрклярдян  олан  бу  Шато  тцркляринин 

няслиндяндир. Лакин ХЫЫ ясрдя индики Монголустанда моьоллар тцркляря нисбятян 

чохлуг  тяшкил  етдикляри  цчцн  бу  аиля  моьоллашмышдыр.  (Бах:  Йылмаз  Юзтуна, 

Бюйцк Тцркийя тарихи, Ы ъилд, Истанбул 1983, сящ. 175.) 



~ 159 ~ 

 

Чиндя  бешинъи  Tцрк  ханяданыны  гуран  Щси-Щсиа  Tцркляридир.  Онлар  Чинин 



ХХВЫЫ ханыданы сайылырлар. 1038-1227-ъи иллярдя 189 ил щакмиййятдя олан Щси-Щсиа 

Tцркляри  1227-ъи  илдя  Çинэиз  хан  императорлуьуна  гатылмышдыр.  Пайтахтлары 

Щалащар шящяри  олмушдур.  Тибетлиляшмиш тцркляр олан Щси-Щсиалар Гансу, Ордос 

вя  Шенси  бюлэяляриндя  щакимиййят  сцрмцшляр.  1227-ъи  илдя  Чинэиз  ханын  бу 

хан

əданы  ортадан  галдырмасына  бахмайараг  онлар  ата-бабаларынын  тахт-таъы 



цчцн мцбаризя апармыш, 1274-1276-ъы иллярдя кичик бир краллыг гурмуш, лакин бу 

дюврд


ə Чинин гцдрятли щакими, Чинэиз ханын нявяси Кубилай тяряфиндян тамамиля 

тцрк-моьол императорлуьуна табе едилмишляр.  

Щиндистандакы  тцрк  ханяданлыгларындан  фяргли  олараг  Чиндяки  тцрк 

ханяданлыглары тцрклцклярини вя бурада йаратдыглары йцксяк мядяниййяти горуйуб 

сахлайа  билмямиш,  яксиня,  тамамиля  чинлиляшмиш  вя  онларын  йаратдыглары  бцтцн 

мадди вя мяняви мядяниййятляри чинлилярин ад

ıна йазылмышдыр.  

 

 



 


Yüklə 3,9 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   94




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin