Mövzu: Mеhmanхana fəaliyyətinin tariхi inkişaf mərhələləri Plan

5. Müхtəlif ölkələrin tənifаt sistеmi 
1989-cü  ilin  noyabrında  Madriddə  Ümümdünya  Türizm  Təşkilatının 
mehmanxanaların təsnifatı sisteminin tövsiyəsi işlənib hazırlanmışdır. 
Tövsiyədə  mehmanxana  avadanlığına,  mebellərə,  enerji  və  sü  təchizatına, 
istilik  şəbəkəsinə,  sanitar  qovşaqlarının  vəziyyətinə,  təhlükəsizlik  tədbirlərinə, 
rabitəyə,  mətbəxə  (külinariya),  mehmanxana  xidmətlərinin  çeşidinə  və 
keyfiyyətinə,  kadrların  peşə hazırlığına  minimal  tələblər irəli sürülür  (Tövsiyənin 
tam mətni ayrıca qeyd olünür). 

 
46 
Mehmanxanaların  təsnifat  sisteminin  işlənib  hazırlanmasını  hər  bir  ölkənin 
rəsmi  dövlət  orqanları  həyata  keçirir  və  onlara  nəzarət  edir.  Belə    ki,      Fransada  
milli  təsnifat  sistemi    Fransa  Ticarət  Nazirliyinin  qərarı  ilə  23  iyün  1966-cı  ildə 
Rüsiyada  dövlət  standartları  əsasında,  1994-cü  ildə  Azərbaycanda  Nazirlər 
Kabinetinin qərarı ilə 16 iyül 2004-cü ildə işlənib hazırlanmışdır. 
«Üldüzlar  sistemi»  adlanan  Fransa  milli  təsnifat  sistemi  həm  də  Avropa 
sistemi adlanır. Bü təsnifata görə, mehmanxanalar 1-dən 5-dək üldüzlara bölünür. 
Bü təsnifat sistemi Fransadan başqa, Avstriya, Avstraliya, Andorra, Braziliya, Çin, 
Rüsiya,  Meksika,  BƏƏ,  Macarıstan,  Misir  və  bir  çox  ölkələrdə  tətbiq  olünür. 
Minimüm tələblərə cavan, verməyən mehmanxanaya üldüz verilmir (cədvəl 1). 
Alman  təsnifat sisteminə görə mehmanxana  müəssisələri 5 dərəcəyə bölünür. 
Bü Avropa (Fransa) sisteminə üyğün olaraq hər dərəcə bir üldüza üyğündür. 
Türist dərəcə   
 
- 1 üldüz 
Standart dərəcə  
- 2 üldüz 
Komfort dərəcə 
 
- 3 üldüz 
Birinci dərəcə   
          - 4 üldüz 
Lüks 
 
 
 
- 5 üldüz 
Alman  mehmanxana  təsnifat  sistemində  dərəcəsindən  asılı  olmayaraq  22 
məcbüri tələb qoyülür. Bünlar qəbül xidmətinin keyfiyyətli işi, səhər yeməyi, içki 
servisi, seyfin olması və sairədir. 
Cədvəl 1. 
Müxtəlif ölkələrdə mehmanxana 
müəssisələrinin qəbül olünmüş təsnifatı 
Ölkələr 
Təsnifat prinsipləri 
Avstraliya 
Beşüldüzlü təsnifat 
Avstriya 
Beşüldüzlü Avropa  sistemi,  bündan  başqa,  kənd  yerlərində 
dərəcəsi  olmayan  kiçik  mehmanxanalar  və  ücüz 
yerləşdirmə vasitələri (yoüth hotels) 
Andorra 
Beşüldüzlü təsnifat 

 
47 
Argentina 
Beşdərəcəli  milli  təsnifat  sistemi  beşüldüzlü  təsnifat 
sisteminə üyğündür. «T» (Toürist class) - 2 üldüz; «F» (first 
class) – 3 üldüz; «FS» (first süperior class) - 3 üldüzdan 5 
üldüza  qədər;  «L»  (lüxe);  «DL»  (delüxe)  -  beşüldüz 
süperkomfort. 
Bəhreyn 
Benilüks- Belçika 
Bəzi yerli xüsüsiyyətlərlə beşüldüzlü sistem 
Niderland, 
Lüksembürq 
Beşüldüzlü təsnifat sistemi 
Braziliya 
Beşüldüzlü 
təsnifat 
sistemi, 
bəzi 
müstəqil 
mehmanxanalarda üldüzlar şişirdilir. 
Macarıstan Misir 
Beşüldüzlü təsnifat 
Ingiltərə 
Xidmət keyfiyyətini şişirdilmiş göstərən (1-2 üldüz yüksək) 
beşüldüzlü təsnifat sistemi 
Israil 
Ə
n geniş yayılmış «tac» və «açarlar» sistemidir. BTA geniş 
istifadə olünmüş təsnifat sistemi 
Ispaniya 
Mehmanxanalar  üç  dərəcəyə  bölünsə  də,  otellər  üldüz 
təsnifat sistemi ilə qonaqlara təqdim olünür. 
Italiya 
Hər  qrüp  yerləşdirmə  vasitələri  üldüzlarla  nişanlanan 
dərəcələrə bölünür, mehmanxanalar üçün 1-dən 5-dək üldüz 
bünqalo  (apartamentlər  üçün)  2-dən  4-ə  qədər  üldüz 
dayanacaqlar və pansionlar üçün 1-dən 3-dək qədər üldüzla 
nişanlanır 
Maldiv 
Mehmanxanalar  3  dərəcəyə  bölünür,  bü,  Avropa  dərəcə 
bölgüsünə  təxminən  üyğündür,  1-ci  dərəcə  4  üldüz,  2-ci 
dərəcə 3 üldüz, 3-cü dərəcə 2 üldüz 
Meksika 
Komfort yerləşdirmə müəssisələri dərəcələrə bölünür: 
Mərakeş Norveç 
«Standart», «Delüxe», «Jünior Süite», «Prezidential Süite» 
Panama 
Beşüldüzlü təsnifat sistemi 
Rüsiya 
Beşüldüzlü təsnifat sistemi 

 
48 
Yünanıstan 
Hərflərlə nişanlanan (A.B.C.D) dörd dərəcə təsnifat sistemi 
 
Ə
n  yüksək  dərəcəli  mehmanxana  «De  Lüxe»  nişanlanır. 
Beşüldüz sisteminə təxmini üyğünlüq belədir: «De Lüxe» - 
5 üldüz; A -4 üldüz, B -3 üldüz, C -2 üldüz, D-1 üldüz Çox 
böyük  olmayan  evlər,  mənzil  -  apartamentlər  dərəcəsi 
olmayan yerləşdirmə müəssisələridir. 
Çin 
Komfort  otellər  üçün  5  üldüz  sistemi  dərəcəsi  olmayan 
yerləşdirmə  vasitələri  də  qrüplara  bölünür:  hostel 
(dayanacaqlar),  tələbə  yataqxanaları  tipi,  qonaqlar  üçün 
evlər 
 
Almaniyada, sonüncü təsnifat sisteminə görə, lüks mehman-xanalar üçün 270, 
birinci  dərəcəli  mehmanxanalar  üçün  120,  komfort  mehmanxanalar  üçün  70, 
standart  mehmanxanalar  üçün  25  meyar  müəyyən  olünüb.  Bü  təsnifat  sisteminin 
xüsüsiyyəti  ondadır  ki,  meyarlar  təkcə  mehmanxanalara  deyil,  həmçinin 
mehmanxana müəssisələrinə də aid edilir. 

 
49 
Yünanıstanda  «hərf»  sistemi  mövcüddür  və  bü  sistem  üzrə  təsnifat  aparılır. 
Ölkədəki mehmanxanalar 4 dərəcəyə - A, B,C,D bölünür. 
Böyük  Britaniyada  mehmanxanaların  təsnifat  sistemi  mürəkkəbdir.  Otellərin 
fasadında «tac» əks edilmişdir. Məsələn, 4 tac 3 üldüza bərabərdir. 
Böyük Britaniyada «tac» təsnifat sistemi ilə yanaşı, Britaniya Türist Agentləri 
Assosiasiyasının aşağıdakı təsnifatı mövcüddür: büdcə mehmanxanaları (1 üldüz); 
türist dərəcəli mehmanxana (2 üldüz); orta dərəcəli mehmanxana (3 üldüz); yüksək 
dərəcəli  mehmanxana  (5  üldüz).  Italiya  mehmanxana  təsnifat  sistemi  bir  az 
dolaşıqdır.  Mehmanxana  sistemində  rəsmi  olaraq  üldüzlardan  istifadə  edilmir. 
Otellər 3 dərəcəyə bölünür. 1-ci dərəcə 5 üldüza bərabərdir. 
Italiya  otelləri  əsasən  50-80  nömrədən  ibarətdir.  Kiçik  mehmanxanalar,  bir 
qayda olaraq, yüksək dərəcəyə iddialı deyil və 2 üldüza müvafiqdirlər. 
Israildə təsnifat sistemində əvvəllər üldüzlardan istifadə edilirdisə, hazırda bü 
ləğv  edilmiş  və  3  kateqoriya  mehmanxana  sistemi  yaranmışdır.  Israildə  əvvəllər 
olmüş  üldüz  təsnifatı  ləğv  edilib  və  3  kateqoriyalı  mehmanxana  sistemi  yaranıb. 
Büna  baxmayaraq,  müştərilərin  başa  düşməsi  üçün  türist  firmaları  
mehmanxanaları  üldüz rəmzi ilə adlandırır. 
Ispaniyada  müxtəlif  kateqoriyalar  -  1  üldüzdan  5  üldüza  qədər  olan 
mehmanxanalar mövcüddür. 
Ev  tipli  mehmanxanalar  4  dərəcəyə  bölünür.  Pansionatlar  (pensiones)  3 
kateqoriyalıdır. 
Bündan  əlavə,  türizm  nazirliyinə  tabe  olan  dövlət  yerləşdirmə  müəssisələri  
mövcüddür  (paradares).  Bü  yerləşdirmə  müəssisələri  mənzərəli  rayonlarda 
yerləşdirilmişdir.  Bürada  köhnə  qəsrlər,  qalalar,  saraylar  lüks  otellər  kimi  təchiz 
edilmişdir. 
Amerika otel və motel assosiasiyalarının (ittifaqının) məlümatına görə, ABŞ-
da  46  mindən  çox  otel  və  motel  vardır.  Mehmanxanalarda  nömrələrin  sayı  3,3 
milyondan  çoxdür.  Digər  ölkələrdən  fərqli  olaraq,  ABŞ-da  rəsmi  təsdiqlənmiş 
mehmanxanaların  təsnifat  sistemi  yoxdür.  Amerika  Avtomobil  Assosiasiyası 
(AAA) otelləri brilyantlara bölür. 

 
50 
Amerikanın «Mobil Travel Qayd» assosiasiyası isə mehmanxanaları 5 üldüza  
bölür.  Bü  assosiasiya   21    min   yüksək dərəcəli otellərdən 35-nə üldüz statüsü 
vermişdir. 
Amerika  Avtomobil  Assosiasiyası  (AAA)  1977-ci  ildən  ABŞ-da  otellərin 
təsnifatı ilə məşğüldür. ABŞ-ın, Kanadanın və Meksikanın 19500 otelindən 2%-i 5 
brilyanta  layiq  görülüb.  1996-cı  ildə  ABŞ-ın  12  ştatında  52  otel  və  kürort-
mehmanxana  5  «brilyant»a  layiq  görülüb.  Bü  52  oteldən  12-si  həm  5  briliyanta, 
həm  də  5  üldüza  layiq  görülüb.  AAA  meneceri  Cozef  Konstantininin  fikrincə, 
mehmanxananın 1 brilyant olmağı da şərəfdir. 
Qeyd etmək lazımdır ki, ABŞ-da mehmanxanaların 49 %-i təsnifat tələblərinə 
cavab vermədiyi üçün heç bir brilyanta layiq görülmür (cədvəl 5). 

 
51
Cədvəl 2 
AAA brilyant təsnifat sisteminin ümümiləşdirilmiş meyarlan (ABŞ) 
 
* 
** 
*** 
**** 
***** 
Ümümi 
xarakte-
ristika 
Binanın  yola  baxan 
fasadının 
sadə 
tərtıbatı. 
Otelin 
ə
trafının 
sadə 
tərtibatı 
Orta  səviyyədə  əsas 
yola  baxan  fasadın  tər-
tibatı.  Otelin  ətrafının 
bəzi 
sahələrinin 
tərtibatı 
Çox  yaxşı  tərtib  olün-
müş  bina  (əsas  yola 
baxan  fasad).  Otelin 
ə
traf sahəsi yaxşı tərtib 
olünüb 
Ə
sas  yola  baxan  fa-
sadın  əla  tərtibatı. 
Otelin ətrafı peşəkar-
casına  gözəl  tərtib 
olünüb 
Binanın  yola  baxan 
fasadının  gözəl  tər-
tibatı  var.  Otelin 
ə
trafı 
gözəldir, 
ağaclarla 
ə
hatə 
olünüb,  arxitektüra 
baxımından 
çox 
yaraşıqlıdır 
Ə
sas 
dəhliz 
Minimüm 
ölçüsü, 
qeydiyyat 
və 
bronlaşdırma 
bölməsinin 
kiçik 
həcmdə 
olması, 
istirahət 
üçün 
məhdüd 
yerlər. 
Divarlarda 
az 
miqdarda 
rəsm 
ə
sərləri asılıb 
Yerlərin  və  nömrələrin 
qeydiyyatı,  bronlaşdır-
ma sahəsinin orta ölçü-
də  olması,  istirahət 
üçün 
yerlərin 
sayı 
azdır, yerə xalça örtüyü 
döşənib, 
divarlarda 
sadə  rəsm  əsərləri,  bir 
az  dekorativ  yaşıllıq 
var. 
Qeydiyyat  və  bronlaş-
dırma  bölməsi  böyük 
ölçülü  sahədə  yerləşib, 
kifayət  qədər  istirahət 
etmək  üçün  yer  var. 
Yer  xalça  ilə  döşənib. 
Yaxşı  səviyyədə  rəsm 
ə
sərləri 
keyfiyyətli 
ramkalarda 
divardan 
asılıb.  Canlı  yaşıllıqla 
bəzənib. Yük daşımağa 
arabalar  var.  Növbətçi 
üçün yer var 
Qiymətli 
tarixi 
atribütlarla  bəzənib, 
bronlaşdırma 
və 
qeydiyyat 
yeri 
ağacdan  düzəldilib, 
geniş  və  rahatdır. 
istirahət  üçün  geniş 
yerlər  var.  Döşəmə 
xalça  ilə  örtülüb, 
qiymətli  rəsm  əsər-
ləri  ilə  tərtib  olünüb, 
bahalı  çıraqlar  asılıb. 
Canlı yaşıllıq çoxdür. 
Gözəl,  xoş  müsiqi 
səslənir, 
gəlib-
gedənlərin 
qey-
Qiymətli 
tarixi 
atribütlarla 
bəzədilib,  bronlaş-
dırma  və  qeydiyyat 
yeri  böyük  həcmdə 
və ölçüdədir. Bü yer 
qiymətli  ağac  və  ya 
mərmərdən 
düzəldilib. 
Bahalı 
çıraqlar, 
yüksək 
keyfiyyətli, qiymətli 
rəsm  əsərləri  asılıb. 
Canlı  yaşıllıqla  və 
tər 
çiçəklərlə 
bəzədilib. 
Xoş 
müsiqi səslənir. Gə- 

 
52
diyyatı 

 
53
 
 
MÖVZU: 6. MEHMANXANA MÜƏSSİSƏLƏRININ TIPLƏRI 
 
PLАN 
1. Lüks otellər, оrta dərəcə tipli və еkоnоm dərəcəli mehmanxanalar,  
    оnlаrın əsаs kоntingеntləri 
2. Kurort-mehmanxana müəssisələri və turist mеhmаnхаnаlаrının  
    фəаliyyət istiqаməti 
3. Müхtəlif istiqаmətli mеhmаnхаnа müəssisələrinin fəаliyyət  
    prinsipləri 
 
1.
  Lüks otellər оrta dərəcə tipli və еkоnоm dərəcəli mehmanxanalar, 
о
nlаrın əsаs kоntingеntləri 
Bir  neçə  əsr  bundan  əvvəl  iki  cür  mehmanxana  müəssisə  tipi  mövcud  idi. 
Cəmiyyətin yüksək təbəqələrində olan varlı müшtərilər üçün mehmanxalar, digər 
qonaqlar üçün isə dayanacaq həyətləri, tavernalar fəaliyyət göstərirdi. 
Dünya  mehmanxana  sənayesinin  təcrübəsi  əsasında  mehmanxana  müəssisə 
tipləri seçilir: 
Lüks  otel-öz  nömrələrinin  sayına  görə  bu  tip  mehmanxanalar  orta 
müəssisələrə  aid  edilir  (100-400  nömrədən  ibarət  olur).  Əsasən  шəhərin 
mərkəzində  yerləшir.  Mehmanxana  personalı  yüksək  peшəkarlıьa  malikdir.  Bu 
mehmanxanada  yüksək  səviyyədə  xidmət  göstərilir.  Bu  tip  mehmanxananın 
yaraшıqlı  interyeri  olur,  gözəllik  salonu,  idman  zalı,  üzgücülük  hovuzu,  tennis 
kortu,  bilet  kassaları,  konfrans  zalı  var.  Qonaqlara  nömrələrdə  restoran  xidməti 
göstərilir.  Onlar  pulsuz  komputer  və  faksdan  istifadə  edirlər.  Bar,  restoran,  kafe 
sutka  ərzində,  günün  istənilən  vaxtı  qonaqlara  xidmət  göstərməyə  hazırdır.  Bu 
mehmaxananın  əsas  kontingenti  biznesmenlər,  konfrans,  simpozium  iшtirakçıları 
və imanli fərdi turistlərdir. Mehmanxananı peшəkar baш menecer idarə edir. Belə 
mehmanxanaya  Nyu-Yorkda  yeni  inшa  edilmiш  dəbdəbəli  “St.  Regis  Hotel”i 
nümunə  göstərmək  olar.  Bu  cür  mehmanxanalara  Azərbaycanda  “Plaza”,  “Hyatt 

 
54
Regency”, “Hyatt Park”, “The Crescent Beach Hotel”, “Grand Hotel Europe”ni aid 
etmək olar. 
Orta dərəcə tipli mehmanxanalarda qiymətlər orta səviyyədədir. Nömrələrin 
sayi 400-dən 2000-ə qədər ola bilər. Шəhərin mərkəzindən bir az kənarda yerləшə 
bilər.  Burada  geniш  çeшiddə  xidmətlər  təklif  olunur.  Daimi  müшtəriləri 
biznesmenlər,  konfrans  və  konqres  iшtirakçıları,  fərdi  turistlərdir.  Belə 
mehmanaxanaya  misal  Nyu-Yorkda  “Ramada  Hotel”dir.  Bakıda  “Abшeron” 
mehmanxanası bu tip otellərdəndir. 
Apartment-mehmanxanaya  (part-otel)  orta  müəssisəyə  aiddir  (100-400 
nömrəyə qədər). Bu tip mehmanxanalar adətən iri шəhərlərdə yerləшir. Nömrələri 
mənzil  tipli  otaqlardır.  Bu  nömrələrdə  özünəxidmətə  üstünlük  verilir.  Qiymətlər 
qonaqların  nə  qədər  müddətə  qalmasından  asılı  olaraq  dəyiшir.  Mehmanxananın 
müшtəriləri  ailəvi  turistlər,  bisnesmenlər,  kommersantlar  və  baшqalarıdır.  Apart-
otellərdə nömrələr mənzil tipli olduьu üçün otaqlar mətbəx avadanlıьı, qab-qacaq 
dəsti, məiшət texnikası ilə təmin olunb. Nyu-Yorkdakı “Embassy Suitds”, Bakida 
“City-Mansion”,  “Wellington”,  “Caspian”  bu  tip  mehmanxanalardandır.  Apart-
otellərdə uzun müddətli yaшayıш üçün mənzil tipli шərait olduьundan Bakıda neft 
ш
irkətlərinin və səfirliklərin nümayəndələri adətən bu otelləri sifariш edirlər. 
Ekonom  dərəcəli  mehmanxana  tipi  kiçik  və  orta  tutumlu  nömrələrdən 
ibarətdir  (10-150  nömrə).  Bu  mehmanxanalar  adətən  yol  ayrıcında,  magistral  yol 
boyunca yerləшir. Qonaqlara göstərilən xidmətin ceшidi məhduddur. Sadə və tez 
xidmət göstərilir. Mehmanxananın müшtəriləri kommersantlar və fərdi turistlərdir. 
Onlar  tam  pansiondan  (səhər  yeməyi,  nahar,  шam  yeməyi)  istifadə  etmirlər. 
Müшtərilər  ancaq  istifadə  etdikləri  konkret  xidmətin  hesabını  verirlər.  Bu  tip 
mehmanxanalarda  xidmətə  görə  az  faiz  alınır.  Qiymətlər  yüksək  deyil.  Belə 
mehmanxana  Azərbaycan  ərazisində  hələ  inшa  edilməyib.  Nyu-Yorkdaki  “Days 
Inn” bu tipli mehmanxanalardandır. 
2. Kurort-mehmanxana müəssisələri və turist mеhmаnхаnаlаrının 
fəаliyyət istiqаməti 

 
55
Kurort-mehmanxana  müəssisəsi(100-500  nömrəyə  yaxın)  yatmaq,  yemək, 
ə
lavə  xidmətlər,  xüsusilə  müшtərilərin  səhhəti  ilə  əlaqədar  müalicə-profilaktika 
tədbirləri  və  istirahəti  üçün  nəzərdə  tutulub  (Karisabaad,  Baden-Baden,Visi, 
Marienbad). Qədim Romanın məшhur kurortlarından biri də Baymdır. Burada Yuli 
Sezar və Neronun imarətləri yerləшirdi. 
Kurort-mehmanxanaların inkiшafı bizim eranin 2-ci əsrində Qədim Romadan 
baшlayır.  Mineral  su  mənbələri  olan  hamamlarda  Roma  elitasi  müalicə  qəbul 
etməklə  həm  də  istirahət  edirdilər.  Bu  tip  mehmanxanalar  okean,  dəniz,  göl,  çay 
sahillərində,  daь  yamaclarında,  meшə  zonalarında  yerləшir.  Burada  müшtərilərə 
peшəkar tibb iшçiləri xidmət göstərir. Mehmanxanalar tibb və idman avadanlıьı ilə 
təchiz olunur, üzgüçülük hovuzu və müalicə duшları qonaqların sərəncamındadır. 
Qonaqlar pəhriz yeməkləri ilə təmin olunurlar. Belə mehmanxana müəssələrindən 
Azərbaycanda  Abшeron  yarımadasındakı  kurort  mehmanxanaları,  Dəvəçidə 
“Qalaaltı”,  Naftalanda  “Naftalan”  və  s.  obyektləri  göstərmək  olar.  Kurort-
mehmananaların  öz  problemləri  var.  Mövsüm  problemi  bu  tip  mehmanxanaların 
iшini  çətinləшdirir.  Kurort-mehmanxanaların  əsas  iш  fəaliyyəti    90-180  gündür. 
Bu fəaliyyətin uzun və qısamüddətli olması iqlim шəraitindən asılıdır. 
Mehmanxana  sahibləri  mövsüm  vaxtı  olmayanda  otellərin  iшini 
canlandırmaq  üçün  nömrələrin  qiymətlərini  asaьı  salır,  müxtəlif  tədbirlər 
hazırlayır,  konfrans  və  simpoziumlar  keçirir,  konsertlər  təшkil  edərək  məшhur 
müьənniləri dəvət edir, idman yarıшları keçirirlər. Mehmanxananın digər problemi 
kadr-mütəxəssis  məsələsidir.  Peшəkar  kadrlar  mövsümdə  iшləyir,  mövsüm 
olmayanda  isə  məvacib  almadıqlarına  və  ya  az  aldıqlarına  görə  mehmanxanaları 
tərk  edir,  baшqa  yerlərdə  iшə  düzəlirlər.  Bu  neqativ  hal  mehmanxananın  iшinə 
mənfi təsir göstərir. Yeni mövsümdə kadrları hazırlamaq üçün məsrəf tələb olunur. 
Digər  bir  problem  bundan  ibarətdir  ki,  kurort  mehmanxanaların  əsas  fondları, 
avadanlıq  və  binanın  texniki  vəziyyətini  yeni  mövsümədək  yaxшı  səviyyədə 
saxlamaq  üçün  əlavə  məsrəflər  tələb  olunur.  Qeyri-movsümdə  kurort-
mehmanxananın mühafizəsinə də əlavə xərclər lazımdır. 

 
56
Turist mehmanxanaları əsasən turist marшrutlarında tikilir və  marшrutların 
turistlərini  qəbul  edir.  Putyovka  və  ya  vaucer  turistin  marшrutunu,  müddətini, 
qiymətini  göstərir.  Turist  mehmanxanasında  ekskursiya  və  ya  səyahət  bürosu 
fəaliyyət  göstərir.  Turist  mehmanxanaları  beynəlxalq  turizmin  və  marшrutların 
təшkilində mühüm əhəmiyyət kəsb edir. 
Turist  bazası  turistlərin  qəbulu,  yerləшdirmə  bölməsi,  restroranı, 
yeməkxanası, fəal istirahət üçün xidmətlər шöbəsindən ibarət turist kompleksidir. 
Adətən turbazalar fəal hərəkət edən  turistləri qəbul edir (daь, piyada, xizək və s.). 
Turbazalar əsasən meшələrdə və təbiətin mənzərəli yerlərində yerləшir. 
3. Müхtəlif istiqаmətli mеhmаnхаnа müəssisələrinin fəаliyyət 
prinsipləri 
Aeroport-mehmanxana  rentabelli,  gəlirlə  iшləmək  üçün  əlveriшli  yerdə 
tikilir.  200-dən  600-ə  qədər  nömrəsi  olan  bu  mehmanxanalar  rentabelli  sayılır. 
Mehmanxana sutkada 24 saat iшləyir. Sərniшinlərə tam servis xidmət göstərilir. 
Azart(qumar)  oyunları  yerləшən  mehmanxanalar  kazino  otellər  qrupuna 
daxildir.  Bu  otelərdə  birinci  yeri  kazino,  sonra  yüksək  səviyyəli,  keyfiyyətli 
xidmətlər tutur. Artıq məlumdur ki, bu kazino-otellərdə göstərilən xidmətlər yaxшı 
gəlir  gətirir.  Imkanlı  və  varlı  qonaqlar  öz  vaxtlarını  yaxшı  keçirməyə,  qumar 
oynamaьa,  əylənməyə  belə  otellərə  gəlirlər.  Müxəlif  tamaшalar,  шoular  onların 
xidmtindədir. Otel öz müшtərilərinə çarter reysləri təklif edir. Kazino ildə 365 gün 
fəaliyyətdədir.  Oteldə  kazino  sutkada  24  saat  iшləyir.  Buradan  görünür  ki,  otel 
intensiv fəaliyyət göstərir və tam istismar olunur. Bir qayda olaraq, otel-kazinolar 
iri  mehmanxanalarda  yerləшir  .Bu  mehmanxanalarda    nömrələrin  sayı  2000-dən 
6000-dək ola bilər. Azart(qumar) oyunlarının, əyləncə senayesinin bir hissəsi kimi 
kazinoların  kökü  Las-Veqas  (ABШ)  шəhərindən  baшlayır.  Təsadüfi  deyildir  ki, 
dünyanın  ən  iri  mehmanxanaları  siyahısında  Las-Veqasda  yerləшən  14  otel 
mühüm yerləri tutur. 
Yataq  və  səhər  yeməyi  (шəxsi  mehmanxana  müəssəsi).  B&B  (Bed  and 
Breakfast),  “Travel  assist  magazine”    jurnalının  məlumatına  görə,  Avropada 
yaranmasına  baxmayaraq,  bu  cür  mehmanxana  müəssisələri  ABШ-da  geniш 

 
57
yayılıb.  Mehmanxana  sahibi  gecələməyə  yer  verir,  səhər  yeməyi  ilə  təmin  edir, 
qonaьın  arzusu  ilə  ətrafdakı  maraqlı  yerləri  göstərir.  Bu  tip  mehmanxanalar  (10-
150  nömrə)  orta  və  kiçik  tutuma  malikdir,  kənd,  qəsəbə  və  ya  шəhər  kənarında 
yerləшir.  Bu  mehmanxanaların  müstəriləri  ev  шəraitini,  rahatlıьı  xoшlayan 
kommersantlar, marшrut turistləridir. Hazırda B&B müxtəlif variantlı və qiymətli 
mehmanxanaları mövcuddur (30$-300$-a qədər). 
Motel-qısamüddətli  istirahətə  dayanan  avtoturistlərə  xidmət  göstərən 
mehmanxana  müəssisəsidir.  Adətən  elə  mehmanxanalar  magistral,  yol  ayrıcında, 
iri  шəhərlərin  arasında  yerlшir.  Bu  mehmanxanalar  məhdud  rahatlıьa  malikdir, 
nömrələrin  sayı  150-400-dək  ola  bilər.  1950-1960-cı  illərdə  motellər  ABШ-ın 
avtomagistrallarının mühüm atributu idi. 
Ilk motel ABШ-da memar Artur Haynsman tərəfindən 1925-ci ildə San-Luis 
Obispo  (Kaliforniya  Шtatı)  шəhərində  tikilmiшdir.  Bu  kiçik  шəhər  Los-
Ancelesdən 200 mil aralıda yerləшir. 1952-ci ildə “Holiday Inn” шirkətinin əsasını 
qoyan  Kemons  Uilsonun  motellərin  tikilməsində  və  inkiшafında  rolu  böyükdür. 
50-ci illərdə motellər digər mehmaxana müəssisələri ilə rəqabətdə üstünlük təшkil 
edirdi ki, bu da mehmanxana sahibkarlarının narahatlıьına səbəb olurdu. Hətta bəzi 
mehmanxanalar rəqabətə tab gətirməyib öz fəaliyyətini dayandırmıш və ya tamam 
iflas  olmuшlar.  Motel sahibləri  Amerika Motel  və  Mehmanxana   Ittifaqına  qəbul 
edildikdən sonra bu gərginlik aradan götürüldü. 
Rotel-bir  və  iki  yerli  vaqondan  ibarətdir.  Bu  səyyar  mehmanxananın 
tərkbinə    yataq-kreslo,  geyinib-soyunma  yeri,  tualet,  mətbəx,  soyuducu,  televizor 
və s.daxildir. 
Botel-suda  yərləшən  (dənizdə,  çayda),  turist  üçün  lazım  olan  avadanlıqla 
təmin olunan kiçik mehmanxanadır. 
Flotel-“suda  kurort”  adlanan  üzən  mehmanxanadır.  Komfort  nömrələrdən 
baшqa, turistlərə müxtəlif çeшiddə, yüksək keyfiyyətli xidmət göstərilir. Turistləri 
sərəncamına balıq tutmaq, sualtı ovçuluq üçün avadanlq verilir. Burada üzgüçülük 
hovuzu, kofrans zalı, informasiya mərkəzi (telefon, faks, komputer və s.), trenajor, 
idman zalı var. Afina olimpiadasında flotellərdən istifadə olunub. Xüsusi kruizlərin 

 
58
(dəniz  gəzintiləri),  biznes  və  konqres  turlarının  təшkilində  flotellərdən  istifadə 
edilir. Flotellər adətən icarəyə götürülmüш komfort iri gəmilərdir. 
Flaytel-Aeromehmanxana  və  ya  uçan  mehmanxanadır.  Çox  bahalı  və 
azsaylıdır.  Bunun    üçün  meteorologiya    xidməti  nəzarət  etməli  və  təyyarənin 
oturması üçün müəyyən sahə olmalıdır. 
Bunqalo-yaшayıш  otaьı,  mətbəxi,  sanitar  qovsaьı  olan  yüngül  yaшayıш 
tikilisidir; шəhərdən kənarda yerləшir. Burada turist özünə xidmət göstərir. 
Kempinq  ayrı-ayrı  kotteclərdən  və  ya  çadırlardan  ibarət  turistləri 
yerləшdirmə  müəssəsidir.  Onun  öz  mətbəxi,  özünə  xidmət  yeməkxanası,  oyun 
meydanı, avtomobil dayanacaьı, ticarət köшkü, sanitar qovшaqları var. 
Konqres-otellər  -  yeni  yaranmıш  mehmanxana  tipidir.  Konqres  otellərin 
2000  və  daha  çox  nömrəsi  olur.  Bu  otellərin  müшtəriləri  iri  konqreslərin, 
konfransların və digər tədbirlərin iшtirakçılarıdır. Son 20 ildə konqres-oteldə tələb 
2  dəfə  artmıшdır.  Konqres-otellərdə  iшgüzar  adamlara  göstərilən  xidmətlər  ön 
plandadır.  Bunlar  telekonfranslar,  katiblər,  müxtəlif  dildə    danıшan  tərcüməçilər, 
faks, komputer və s.ibarətdir. “Opryland Hotel” (Nasvil, Tennesi шtatı), “Ne Hyatt 
Regency” (Çikaqo, ABШ) konqres otellərdir. 
Qaydaya  görə,  konfrans  keçirmək  üçün  konqres-otellərə  sifariшləri  iki  il 
ə
vvəlcədən  vermək  lazımdır.  Bu,  konqres-otellərə  tələbatla,  sifariшlərin  çox 
olması, qonaqlarin sayının çoxluьu və konfransa ciddi hazırlıqla əlaqədar olur. 
Mehmanxana müəssisələrinin tiplərinin qısa səciyyəsi bir daha sübut edir ki, 
sosial-iqtisadi  inkiшaf  səviyyəsi  yüksəldikcə,  elmi  nailiyyətlərin  coьrafiyası 
geniшləndikcə  mehmanxana  sənayesi  də  inkiшaf  edir.  Bu  isə  yeni  mehmanxana 
tiplərinin yaranmasına səbəb olur. 
Göstərilən mehmanxanaların tiplərə ayrılması шərti xarakter daшıyır. Lakin 
mehmanxanaları  idarə  etmək,  onun  xususiyyətlərini  baшa  düшmək  üçün  tiplərə 
ayırmaq vacibdir. 

 
59