Mövzu: Mеhmanхana fəaliyyətinin tariхi inkişaf mərhələləri Plan

3. Mehmanxana marketinqinin xüsusiyyətləri 
Son  illər  ərzində  dünya  mehmanxana  təsərrüfatının  inkişafı  mehmanxana 
məhsulu  bazarında  satış  uğrunda  kəskin  rəqabətə  gətirib  çıxarmışdır.  Müştəri 
(qonaq,  turist)  uğrunda  aparılan  mübarizədə  son  illər  ərzində  rəqabətli  marketinq 
strategiyasının  qalib  gəlməsinə  rast  gəlirik.  Marketinq  bütövlükdə  sahibkarlıq 
fəaliyyətini  təşkil  edib  düzgün  istiqamətləndirilən  menecmentin  funksiyası  hesab 
olunur. 
Marketinq  mehmanxana  biznesində  alıcılıq  tələbatının  qiymətləndirilməsini 
ə
sas  götürür.  O,  mehmanxana  biznesinin  bütün  aspekt  və  sahələrini  əhatə  edir. 
Marketinqi  mehmanxana  biznesinin  aparıcı  fəlsəfəsi  adlandırmaq  olar  ki,  bu  da 
bazarda  daimi  gəlir  və  sabit  inkişaf  əldə  etmək  üçün  qonağın  tələb  və  arzularını 
müqayisə  etmək,  onları  qabaqcadan  görmək  və  təmin  etmək  şərtlərinə  əsaslanır. 
Eyni  zamanda,  mehmanxana  müəssisəsinə  qoyulan  investisiyaların  mənşəyini  və 
mehmanxananın fəaliyyətinin əsas donorları olan investorlar tərəfindən nəticələrin 
gözlənilməsini  nəzərə  almaq  lazımdır.  Mehman-xanalara  investisiyalar  adətən 
torpağa,  tikililərə  və  əsas  fondlara  qoyulur.  Sərmayələrin  əsas  hissəsi 
mehmanxananın  əsas  vəsaitlərinə  qoyulur.  Bu  da  onun  uzunmüddətli  fəaliyyətilə 
bağlı  daimi  olan  xərcləri  artırır.  Mehmanxananın  fəaliyyət  həcmindən, 
mehmanxana  məhsulunun  satılıb-satılmamasından,  satış  mövsümünün  olub-
olmamasından  asılı  olmayaraq  ödənilməlidir.  Mehmanxana  marketinqində 
mehmanxananın  düzgün  yerləşməsi,  məqsədli  bazara  istiqamətindən  asılı  olan 
fəaliyyət  qüvvəsinin  optimallığı  kimi  faktorları  da  nəzərə  almaq  zəruridir. 
Marketinq ilk əvvəl tələbatın qiymətləndirilməsi məqsədilə bazarın ibtidai tədqiqi 
ilə  məşğul  olur,  bu  da  mehmanxananın  bazarda  olan  imkanları  və  mövqeyini, 
yerləşməsini və ya bir neçə variantdan seçimini əhatə edə bilər. 
Marketinq  bazarın  öyrənilməsi,  məhsulun  inkişaf  etdirilməsi,  əmtəənin, 
satışın, monitorinq və müşahidələrin irəli çəkilməsi ilə bağlı uzun bir proses kimi 

 
119
nəzərdən  keçirilə  bilər.  Bunlar  marketinq  silsiləsinin  tərkib  hissələrini  təşkil  edir. 
Bazar  tədqiqatı  konkret  mehman-xanaya  və  onun  təklif  etdiyi  məhsullara  aid 
olaraq  daha  əlverişli  bazar  seqmentlərinin  müəyyənləşdirilməsi  üçün  vacibdir, 
lakin  əsas  səylər  əmtəənin  irəli  çəkilməsi  və  onun  satışı  üzərində 
mərkəzləşdirilməlidir. 
Mehmanxana  xidmətləri  hiss  edilməzdir,  onların  təsvir  edilməsi  və  ya 
ölçülməsi,  həmçinin  keyfiyyətinin  yoxlanılması  mümkün  deyil.  Adətən  bu 
xidmətlər birbaşa və ya vasitəçilər (turizm agentliklərinin) vasitəsilə ayrıca və ya 
turpaket  formasında  satılır.  Məlumdur  ki,  marketinq  və  satış  eyni  mənaya  malik 
məfhumlar  deyil.  Satış  satıcının,  marketinq  isə  alıcının  tələbatları  üzərində 
mərkəzləşdirilir.  Satış  prosesi  mehmanxananın  təklif  etdiyi  məhsul  vasitəsilə 
alıcının tələbatının təmin olunmasına elə istiqamətləndirilmişdir ki, bu məhsul özü-
özünün satışını təmin etsin.  
Artmaqda  olan  rəqabət  ticarətin  (satış)  idarə  olunmasını  inkişaf  etdirən  əsas 
səbəblərdən biri kimi  çıxış  edir.  Daxili  xidmətlərin satışı  mehmanxana təsərrüfatı 
sahəsində  sahibkarlıq  fəaliyyətinin  inkişafı  üçün  geniş  imkanlar  yaradır.  Satış 
ş
öbəsinin təşkilat strukturu mehmanxananın ölçüsündən və yerindən, əməkdaşların 
imkanları və qabiliyyətindən və rəhbərliyin siyasətindən asılıdır. Fərdi müştərilərin 
mehmanxana  nömrələrinə  görə  ödədikləri  vəsait  gəlirin  əsas  hissəsini  təşkil  edir, 
buna görə də ticarət şöbəsinin meneceri bütün mümkün vasitələrdən istifadə edərək 
daimi müştərilərin saxlanılmasına və yeni müştərilərin tapılmasına var qüvvəsi ilə 
çalışır.  Mehmanxanada  marketinq  və  xidmətlərin  satışı  ilə  məşğul  olan  əməkdaş 
mehmanxana və onun potensial müştəriləri barədə tam məlumatlı olmalıdır. 
Marketinq  qonaqların  arzu  və  tələbatlarının  aşkarlanması  və  onların,  əlbəttə 
ki,  şəxsi  gəlir  əldə  edilməsi  şərti  ilə  ağlabatan  qiymətlərlə  təmin  olunması  üçün 
nəzərdə tutulmuşdur. 
Menecment  üzrə  mütəxəssis  kimi  yaxşı  tanınan  Piter  Draker  demişdir  ki, 
«biznesin məqsədini çox qısaca təyin etmək olar: «özünüz üçün müştəri yaradın». 
Mehmanxana-restoran  biznesinə  gəlincə,  bu  tərifə  dərhal  bunu  da  əlavə  etmək 
lazımdır: «... və elə edin ki, o sizin yanınıza yenidən qayıtsın». 

 
120
Müştəri  əldə  edilməsi  və  saxlanılması  bir  çox  adamların  tələbat  duyduğu 
məhsulun  və  yaxud  xidmətin  tapılması  deməkdir.  Kemmons  Uilson  bütün  ölkə 
üzrə  öz  «Holidey  Inns»  mehmanxanalarının  tikintisinə  başlarkən  o,  Amerikada 
yaşayan  ailələrin  və  iş  adamlarının  böyük  kütləsinin  tələbatlarını  təmin  edirdi: 
müvafiq  qiymətlə  keyfiyyətli  mehmanxanada  qalma  imkanının  yaranması.  Digər 
nümunə  kimi  «McDonald's»  restoranlar  şəbəkəsini  misal  gətirmək  olar.  Bu 
restoranlar  vasitəsilə  Rey  Krok  amerikalılara  onların  yaşadıqları  həyat  tərzincə 
vacib olan istədiklərini çox böyük məharətlə vermişdir: hərəkətdə olarkən dadlı və 
ucuz nahar etmək imkanı. 
Marketinqi  istehlakçıya  istiqamətlənmə  kimi  müəyyən  edərək  Alaster 
Morrison bu anlayışı aşağıdakı 11 tezisin köməyi ilə təsvir etmişdir. 
• Bir nömrəli tezis - müştərinin tələbatı: 
• bu   gün   müştərinin   tələbatlarını   nə   qədər  çox  təmin edirsinizsə, sabah 
onun sizin müştəriniz olmasına daha çox şans yaranır; 
•  bütün  şöbələrin,  menecerlərin  və  işçi  kollektivin  yeganə  məqsədi 
müştərilərin tələbatlarını təmin etməkdir; 
•  müştərinin  tələbatları    -  daimi  qayğı  obyekti  və  elmi-tədqiqat  məsələsi 
olmalıdır; 
• müştəri barədə məlumat onun tələblərini təmin etmək imkanlarını artırır; 
• marketinq tədqiqatları fasiləsiz olaraq aparılır və onlar çox mühümdür; 
• müştəri tələbatlarında baş verən bütün dəyişikliklər dərhal qeyd olunmalıdır; 
•  yeni  məhsulların  və  yeni  xidmət  növlərinin  yaranmasına  tələbat  vaxtında 
dərk olunmalıdır; 
• müəssisənin zəif və güclü tərəfləri arasındakı nisbətin dövri təhlili aparılır; 
• güclü tərəflər qeyd olunmalı, zəif tərəflər isə aradan qaldıрılmalıdır; 
• perspektiv planlaşdırmanın dəyəri həddən artıq qiymətləndirilməməlidir; 
•  müştəri  tələbatlarının  dəyişilməsini  qabaqcadan  görmək  və  bunun  üçün 
bütün marketinq imkanlarından istifadə etməklə müvafiq addımlar atmaq lazımdır; 
•  müştəri  tərəfindən  müəssisənin  məhsulu  necə  qiymətləndirməsi  aşkar 
olmalıdır; 

 
121
•  məhsullar,  xidmətlər  və  reklam  bu  qiymətləndirmənin  nəzərə  alınması  ilə 
inkişaf edir; 
• şöbələr arasında əməkdaşlığa qiymət verilir və müsbət qarşılanır; 
• əməkdaşlıq nə qədər çox olarsa, xidmətlər də bir o qədər yaxşı göstərilər və 
müştəri razı qalar; 
• eyni tipli müəssisələrlə əməkdaşlıq məqsədəuyğundur; 
• əməkdaşlıq nə qədər çox olarsa, müştəri bir o qədər razı qalar; 
• baş verən dəyişikliklər əsassız deyil, qaçılmaz kimi qəbul edilir; 
• dəyişikliklərə müqavimət göstərilmir, onlara uyğunlaşırlar; 
• biznesin diapazonu son dərəcədə geniş olmalıdır; 
•  müştəriyə  daha  yaxşı  xidmət  göstərilməsinə  və  ya  qarşılıqlı  fəaliyyətə 
aparan imkanlar kapitala çevrilməlidir; 
•  marketinq fəaliyyətinin ölçülməsi və qiymətləndirilməsi müntəzəm surətdə 
aparılır; 
•  marketinq  üzrə  effektiv  proqramlar  və  strategiyalar  təkrarlanır  və  inkişaf 
etdirilir; 
•  marketinq  üzrə  xərclər,  habelə  əmək  ehtiyatlarına  xərclənən  vəsaitlərdən 
səmərəli surətdə istifadə olunmalıdır. 
Mehmanxana sənayesində fəaliyyət göstərən həm iri şirkətlərin, həm də kiçik 
müstəqil  müəssisələrin  bazarda  öz  mövqelərini  möhkəmləndirmələri  üçün  yeni 
marketinq imkanlarını axtardıqları şəraitdə apardıqları marketinq strategiyalarının 
ə
sasında axtarış və qərar qəbuletmənin eyni mexanizmi durur. 
Marketinqə  aid  hər  hansı  qərarı  qəbul  etməzdən  qabaq,  birinci  növbədə, 
ümumi  iqtisadi  vəziyyətin  aydınlaşdırılması  tövsiyə  olunur.  Bu  cür  prosedur, 
adətən,  xarici  mühitin  təhlili  adlanır.  Bu  zaman  biznesə  təsir  etmək  qabiliyyətinə 
malik iqtisadi, sosial, siyasi və texnoloji amillər tədqiq olunur. 
 
4. Marketinq-miks 
Marketinqi  təşkil  edən  əsas  tərkib  hissələrini,  adətən,  marketinq-miks 
adlandırırlar  (yəni  marketinq  çeşidi).  Bu  miksin  dörd  əsas  tərkib  hissələrini 

 
122
göstərmək üçün istifadə olunan ingilis sözləri P hərfi ilə başlayır: product (məhsul), 
place  (məkan,  yer),  price  (qiymət,  dəyər),  promotion  (stimullaşdırma, 
həvəsləndirmə). Buna görə də marketinq-miksi həmçinin «dörd pi» adlandırırlar. 
Mehmanxana  sənayesində  məkanın  vacibliyini  qiymətləndirməmək  qeyri-
mümkündür.  Onun  vacibliyi  «Bizim  biznesdə  üç  əsas  şey  vardır:  yer,  yer  və  bir 
daha  yer»  kimi  məşhur  ifadə  ilə  qeyd  edilir.  Bir  çox  mehmanxanalar,  motellər 
müstəsna olaraq yerinə görə müflisləşərək bağlanmış və ya əksinə, inkişaf edərək 
zənginləşmişlər. 
Məhsul məqsədli bazarın tələbatlarına uyğun olmalıdır. 
Biz  hamımız  şəxsi  təcrübəmizdən  bilirik  ki,  məhsulun  qiyməti  onun  alışı 
barədə  qərara  gəldiyimiz  zaman  nə  qədər  əhəmiyyətli  rol  oynayır.  Mehmanxana 
sənayesində müştərilərin böyük əksəriyyəti qiymət məsələsində çox həssasdır. 
Amerikalıların  işlətdiyi  bir  zərbi-məsəldə  deyildiyi  kimi,  elə  bir  sədaqət 
yoxdur  ki,  onu  25  sent  artıq  qiymətə  almaq  mümkün  olmasın.  Yəni 
hamburgerlərini  25  sent  ucuz  qiymətə  satan  küçənin  o  biri  tərəfindəki  qəlyanaltı 
sizin hətta ən sədaqətli müştərilərinizi də əlinizdən ala bilər (Əlbəttə ki, bütün digər 
parametrlərin  bərabərlik  təşkil  etməsi  şərti  ilə).  Bizim  şüurumuzda  dəyər  kimi 
anlayışın qiymətlə ayrılmaz vəhdət təşkil etməsi məlumdur. Insanlar məhsulun və 
ya  xidmətin  «dəyərinə»  yalnız  onların  «əsil  qiymətinə»  təklif  olunduğunu 
duyduqda  inanacaqlar.  Dəyər  və  qiymət  bir-birinə  nə  qədər  çox  yaxınlaşsa, 
məhsulun və ya xidmətin öz müştərisini tapmasına ehtimal da bir o qədər çox olar. 
Qənaətcil  təsərrüfatlı  (ekonom)  və  orta  dərəcəli  mehmanxana  və  motellərin 
sürətli  inkişafında  qiymətlərin  böyük  rolu  olmuşdur.  Indi  qonaqlar  mehmanxana 
nömrələrinə  görə  ağlabatan  hesab  etdikləri  qiymətdən  artıq  haqqı  ödəmək 
istəmirlər.  Orta  və  ucuz  mehman-xanaların  çiçəklənməsinə  dəbdəbəli  və  bahalı 
mehmanxanaların çoxalması da müəyyən dərəcədə kömək etmişdir. 
Qiymətlərin  yaranma  probleminə  iki  yanaşma  üsulu  mövcuddur:  müqayisəli 
və  «xərclər  üstəgəl».  Müqayisəli  üsul  analoji  məhsula  /  xidmətə  görə  analoji 
müəssisələrdə  tələb  olunan  qiymətlərlə  müqayisəyə  əsaslanır.  «Xərclər  üstəgəl» 
üsulu  çəkilən  bütün  xərclərin  və  üstəgəl  bütün  xərclərə  görə  faiz  şəklində  gəlirin 

 
123
ə
lavə olunmasını nəzərdə tutur. Asanlıqla görmək olar ki, hər iki üsulun üstün və 
çatışmayan cəhətləri var. 
Marketinq-miksin ən aşkar elementlərindən biri mövcud məhsul və xidmətlər 
haqqında  məlumatın  yayımına  aid  müxtəlif  üsulları  daxil  edən  irəliləyişdir. 
Irəliləyişin ən mühüm alətləri arasında reklam, fərdi satışlar, satışın irəli çəkilməsi 
və  ictimai  əlaqələr  xüsusi  qeyd  olun-malıdır.  Satışın  irəliləyişi  alıcıların  dəlilləri, 
onların  qane  edilməsi  ilə  bağlıdır.  Mehmanxana  sənayesində  bu,  pulsuz 
hədiyyələrin,  əyləncə  yerlərində  mehmanxana  nömrələrində  güzəştli  qiymətlərlə 
qalmaq  üçün  kuponların  verilməsini  daxil  edir.  Satışın  bu  cür  vasitələrlə  irəliyə 
çəkilməsi,  adətən,  durğunluq  vaxtlarında  biznesin  fəallaşması  məqsədilə  həyata 
keçirilir. 
Ictimai  əlaqələrə  (IƏ)  istifadəçilərlə  münasibətlərin  yaxşılaşdırılması 
məqsədini  güdən  bütün  əlaqə  növləri  daxildir.  IƏ  təşkilatın  və  onun  məhsulunun 
müsbət imicinin yaradılmasına çalışır. 
Mehmanxana  sənayesində  marketinq-miksi  təşkil  edən  ən  vacib  əsaslardan 
biri  insanlardır:  çünki  bir  təyyarə  başqasına  çox  oxşayır  və  onları  müxtəlif  edən 
yalnız  sizə  təyyarədə  xidmət  göstərən  insanlardır.  «Radisson  Hotel» 
mehmanxanasının  «Bəli,  mən  bacarıram»  proqramı  mehmanxana  xidmətlərindən 
istifadə  edənlərdən  alınan  müsahibələrin  tədqiqi  üzərində  qurulmuşdur  və  bu 
proqram çox böyük müvəffəqiyyət qazanmışdır, çünki indi həmin mehmanxananın 
müştərilərinə  onların  şəxsi  xüsusiyyətlərini  nəzərə  almaqla  daha  yaxşı  xidmət 
göstərilir. 
Satış marketinqin vacib hissəsini təşkil edir. Marketinq və satış arasında olan 
fərqi  bu  prosesə  bizim  hansı  bucaqdan  baxmağımızdan  asılı  olaraq  aşkar  etmək 
olar:  satışı  nəzərdə  tutduqda  diqqət,  birinci  növbədə,  məhsulda  və  ya  xidmətdə 
cəmləşdirilir, marketinq nəzərdə tutulduqda isə diqqət bu məhsulun və ya xidmətin 
istehlakçısında  mərkəzləşdirilir.  Satış  şöbəsi  məhsulun  öz  istehlakçılarına 
çatdırılmasına görə cavabdehdir və məhsulların əvəzində pul alır. Şöbənin işçiləri 
müştərilərin hesablarını və kartotekalarını aparır, yeni bazarların kəşf olunması ilə 
məşğul  olur,  potensial  müştərilərə  zəng  vuraraq  əlaqə  yaradırlar.  Satış 

 
124
komandasının hər bir üzvü müəyyən məhsul həcmini realizə etməlidir və buna görə 
də  öz  müştərilərini  saxlamaq  üçün  səylə  çalışır.  Mehmanxana  biznesi  kimi  sərt 
rəqabətin  hökm  sürdüyü  bazarda  ticarət  müqaviləsinin  bağlanması  və  ya  daimi 
müştərinin əldə olunması çox vacibdir. Mehmanxana gəlirlərinin təqribən 80%-dən 
20%-i daimi müştərilərdən alınır. 
Strateji fəaliyyət planı 
1. Ehtiyatların istifadə olunması: xidmətçilər, avadanlıq, materiallar, maliyyə 
vəsaitləri, məlumatlar. 
2. Işləyə biləcək üsulların, proseslərin və hərəkət tərzinin müəyyən olunması. 
3. Tapşırıqlar qoyulur. Hər kəs öz standartına və onlara çatmaq üçün məqsədə 
malikdir. 
4. Operativ plan: pillə-pillə ardıcıl hərəkət edin. 
5. Vəzifələri plana və ya məqsədlərə nail olunmasına görə məsuliyyət daşıyan 
ə
məkdaşları seçin. 
6. Məqsədlərin təkrarlanması və ya layihələşdirilməsi. 
7. Fəaliyyət yerinin müəyyən edilməsi. 
8. Buna   uyğun  olaraq   hər  bir  gün   üçün  cədvəlin  tərtib olunması. 
9. Prosesə nəzarətin vaxt nöqtələrinin təyin olunması. 
10.  Tərəqqi  parametrlərinin  müəyyən  olunması  və  məqsədin  nailiyyətinin 
yoxlanılması. 
 

 
125
MÖVZU: 12. MEHMANXANA BIZNESI VƏ MENECMENT 
PLАN 
1. Mеhmаnхаnа biznеsində mеnеcmеnт və prоqnоzlаşdırmа 
2. Mеhmаnхаnа sənаyеsində plаnlаşdırmаnın mаhiyyəti və mərhələləri 
3. Qərarların qəbul edilməsi 
4. Kommunikasiya və məlumat mübadiləsi 
5. Idаrəеtmə üsullаrı 
6. Idarəetmənin üslubu 
 
1. Mеhmаnхаnа biznеsində mеnеcmеnt və prоqnоzlаşdırmа 
Menecment  (management)  -  proqnozlaşdırma,  planlaşdırma,  işlərin  təşkili, 
qərarların  qəbul  edilməsi,  kommunikasiya  və  məlumat  mübadiləsi,  nəzarəti  və 
ə
məkdaşların  fəaliyyəti  ilə  qarşıya  qoyulan  məqsədə  nail  olmaqdır.  Bunlar 
menecmentin əsas funksiyalarıdır. 
Proqnozlaşdırma  menecmentin  ilk  funksiyasıdır  və  gözlənilən  ticarət 
dövriyyəsini  qabaqcadan  xəbər  verir.  Mehmanxana  biznesinə  tətbiq  edilən 
proqnozlaşdırma  otelin  nömrələrinin  qonaqlarla  doldurulmasının  faizini  müəyyən 
edir. 
Mehmanxana  müəssisəsinin  restoranını  ərzaq  məhsullаrı  ilə  təmin  edərkən 
qonaqların sayı proqnozlaşdırılmalıdır. 
Proqnoz  hər  hansı  bir  biznesin  əsas  tərkib  hissəsidir.  Düzgün  aparılmayan 
proqnoz  müəssisədə  ciddi  problemlər  yarada  bilər.  Proqnozlaşdırma  vaxtı 
yanılmaları  minimuma  endirmək  üçün  onu  düzgün  şərtlərə  əsasən  aparmaq 
zəruridir. 
Mehmanxana biznesində müxtəlif şərtlər nəzərə alınır: 
Ilin fəsilləri: yay, payız, qış, yaz (mövsümi dəyişmə). 
Həftənin günləri: tələbatın səviyyəsinə uyğun həftənin günləri fərqlənir. 
Hava şəraiti: yaxşı hava şəraiti tələbatı artırır, pis hava şəraiti tələbatı azaldır. 
Mehmanxana nömrələrinə qabaqcadan sifarişlərin olması gələcək hesabatların 
aparılmasının şərtlərindən biridir. 

 
126
Proqnoz  menecment  fəaliyyətində  ilk  tədbir  olduğuna  görə  o,  dürüst  yerinə 
yetirilməlidir, əks-təqdirdə buraxılan səhv digər başqa səhvlərə səbəb olar. 
Otelin  rəhbərliyi  bir  və  ya  iki  həftə  öncədən  nömrələrin  doldurulması 
proqnozunu verir, buna əsaslanan şöbə, bölmələr işin həcmini müəyyən edir və öz 
imkanlarını müvafiq dərəcədə bölüşdürürlər. 
2. Mеhmаnхаnа sənаyеsində plаnlаşdırmаnın mаhiyyəti və mərhələləri 
Planlaşdırma.  Iki  cür  planlaşdırma  mövcuddur:  qısamüddətli  və  ya  taktiki, 
uzunmüddətli  və  ya  strateji.  Qısamüddətli  (taktiki)  planlaşdırma  bir  ilə  qədər 
müddətə  tərtib  olunur.  Uzunmüddətli  (strateji)  planlaşdırma  məqsədə  nail  olmaq 
üçün  müəssisənin  siyasət  və  strategiyasını  göstərən  bir  prosesdir.  Strateji 
planlaşdırma beş və ya daha çox müddətə qabaqcadan tərtib olunur. Mehmanxana 
sənayesində strateji planlaşdırma şirkətin modifikasiyasını (şəklini dəyişdirmək) və 
ya  konsepsiyasını  dəyişmək  məsələlərini  qoyur.  Strateji  planlaşdırma,  həmçinin 
beynəlxalq  bazara  çıxmaq  üçün  imkanları  qiymətləndirir  və  alternativ  inkişafı 
nəzərdə tutur. 
Mehmanxana  sənayesində  fəaliyyət  göstərən  şirkətlər,  uzunmüddətli 
planlaşdırma  tərtib  edərkən  ehtiyat  vasitələrini,  maliyyə  imkanlarını  nəzərə  alıb 
müəssisənin yeniləşdirilməsi, fransız strukturları ilə aparılan əməliyyatlara və digər 
aspektlərə toxunurlar. 
Yüksək vəzifəli rəhbərlər müəssisənin təşkilatı məsələləri, strateji məqsədləri 
və korporativ siyasəti ilə məşğuldurlar. 
Taktiki planları müəssisədə aşağı vəzifəli işçilər həyata keçirir. 
Operativ  planlar  mərhələlərlə  yerinə  yetirilir.  Təşkilatı  planlaşdırma  yeddi 
mərhələni əhatə edir: 
1.  Məqsəd  və  vəzifələrin  qoyuluşu.  Bu,  planlaşdırmada  ilk  mərhələdir.  O, 
müəssisənin  fəaliyyətinin  gözlənilən  nəticələrini  müəyyən  edir.  Məqsəd 
perspektivli, vəzifə konkret olmalıdır. 
2.  Marketinq  mühitini  qiymətləndirmək  və  təhlil  etmək.  Şirkətə  təsir  edən 
iqtisadi, siyasi və sosial amilləri təhlil etmək. 

 
127
3. Alternativ yolları müəyyənləşdirilməli, məqsədə nail olmaq üçün  müxtəlif 
üsullar  təhlil  edilməli  və  onlardan  birini  rəhbərlik  öz  fəaliyyətində  istifadə 
etməlidir. 
4. Alternativ  variantlara  qiymət  verərək məqsədə  çatmaq  üçün  onların  üstün 
və çatışmayan cəhətlərinin siyahısını tutmaq lazımdır. 
5. Məqsədə çatmaq üçün optimal yollardan birini seçmək. 
6. Planın həyata keçirilməsində optimal variantı seçən menecer işçinin hansı 
müddətə  nə  etdiyini,  hansı  vəsaitlər  tələb  olunduğunu,  nə  qədər  mənfəət 
gözlənildiyini və bu mənfəətin hansı qiymətlər hesabına əldə olunmasını, müxtəlif 
hesabatların tərtib edilməsini və s. məsələləri həll etməlidir. 
7. Işin nəzarəti və qiymətləndirilməsi. 
Planın  həyata  keçirilməsini  bitmiş  hesab  edərkən  müəssisə  gözlənilən 
nəticələrin plana uyğun olmasını görməlidir. 
Fəaliyyətin  təşkili.  Müəssisənin  rolu,  məqsədi,  vəzifələri  və  planları 
müəyyənləşəndən  sonra  bunları  yerinə  yetirmək  üçün  müəssisə  işini  təşkil 
etməlidir. 
Işi  təşkil  etmək  və  məqsədə  çatmaq  üçün  müəssisə  vəsaitlərini,  imkanlarını 
bölüşdürməli və istiqamətləndirməlidir. 
Bir çox müəssisələr iki təşkilati struktura malikdir: formal və qeyri-formal. 
Formal  təşkilati  struktur  sxemdə  cədvəl  şəklində  öz  əksini  tapır.  Cədvəldə 
müəssisənin  struktur  bölgüsü  və  subordinasiya  (tabelik)  sistemi  göstərilir.  Qeyri-
formal struktur, yəni «kölgəli» subordinasiya bir yerdə işləyən insanların qarşılıqlı 
ə
laqəsində özünü göstərir. 
Qeyri-formal struktur reallığı əks etdirir. Göstərdiyimiz təşkilati strukturlar bir 
çox mehmanxana müəssisələrində mövcuddur. 
3. Qərarların qəbul edilməsi 
Mərkəzi  idarəetmədə  qərarlar  yüksək  korporativ  səviyyədə  qəbul  olunur  və 
aşağı  idarələrə  ötürülür. Aşağı  vəzifə  tutan  işçilər  birbaşa  rəhbərliyin  göstəriş  və 
sərəncamlarını  yerinə  yetirir.  «Marriott»  şirkəti  mərkəzi  idarəetmənin  tipik 
nümunəsidir.  Buna  baxmayaraq,  hətta  mərkəzi  şirkətlər  aşağıların  təşəbbüsünə 

 
128
ə
saslanan, menecmentin müasir sistem elementlərindən istifadə edirlər. Bu, sıravi 
işçiyə azad işləmək imkanı verir. 
Desentralizasiya  idarəetmə  üsulunda  qərarların  qəbulu  səlahiyyəti  şöbələr 
arasında  bölüşdürülür.  Idarəetmə  norması  tabeliyində  olanların  sayı  ilə  müəyyən 
olunur.  Təşkilatın  tipindən  və  gördüyü  işin  mürəkkəb  olmasından  asılı  olaraq, 
rəhbərin tabeliyindəki işçilərin sayı müəyyən edilir. Hal-hazırda bu norma 12 nəfər 
ola bilər (Əvvəl bu norma 6-8 nəfər idi). 
Hər hansı bir müəssisənin müvəffəqiyyəti, istər nəhəng mehmanxana şəbəkəsi 
və ya kiçik otel olsun, qəbul olunmuş qərarların keyfiyyətindən asılıdır. 
Qəbul  olunmuş  qərarlar  mürəkkəblik  dərəcəsindən  asılı  olaraq  standart  və 
qeyri-standartlara  bölünür.  Məsələn,  otelə  gələn  qonaqların  sayı  gözlənildiyindən 
artıq olarsa, təcili əlavə nömrələr hazırlanır. Bu, standart qərardır. 
Qeyri-standart qərarların qəbulunda ekspert rəyi, təhlil, orijinal yanaşma tələb 
olunur. Adətən qeyri-standart qərarların qəbulu üçün xüsusi iclas çağırılır. Məsələn, 
franşiz  müqaviləsini  firma  ilə  bağlamaq  məsələsi  müzakirə  olunur.  Bu,  qeyri-
standart qərar qəbul etməkdir. 
Qərarların qəbul olunması prosesi 8 əsas mərhələdən ibarətdir: 
1. Mövcud problemlərin eyniliyi və onların dürüst ifadə olunması; 
2. Qərarların qəbulu üçün müəyyən edilmiş meyarlar; 
3. Meyarların əhəmiyyətinə görə dərəcələrə bölünməsi; 
4. Alternativ variantların işlənib hazırlanması; 
5. Alternativ variantların təhlili; 
6. Alternativ variantlardan birinin seçilməsi; 
7. Seçilmiş variantın yerinə yetirilməsi; 
8. Qəbul olunmuş qərarın effektli olmasını qiymətləndirmək.