Fİrarperest yazan: Elif Şafak Yayın hakları

   
     Kâğıt Kadın, Kalem Erkek Savına İnat 
   
 
 
   
İçimize  yer  etmiş,  ta  derinlere  kök  salmış,  oralarda  kireçlenip 
katmerlenip tozlanmış düşünce kalıpları var. Çoğu zaman farkında dahi 
olmadan  kullandığımız,  kanıksaya  kanıksaya  "normal"  addettiğimiz. 
Bunlar  en  çok  cinsiyet  gibi,  "toplumsal"  olanı  "biyolojik"  olanla 
karıştırdığımız mevzularda zuhur eder. "Kadınlar böyle böyledir, çünkü 
toplum  böyle  şekillendirir  kız  çocuklarını"  demeyiz  mesela,  "kadınlar 
böyle böyledir, çünkü doğaları gereği..." deriz. 
   
Bu  "doğaları  gereği"  safsatalarından  biri  uyarınca,  –edebiyat 
tarihinde  sayısız  erkek  yazarın  iddia  ettiği  gibi–  "kalem  erkek,  kâğıt 
dişidir." Erkek yazar, kadın ise ya yazılır ya da yazdırır. Kalemi elinde 
tutan,  dolayısıyla  hikâyeyi  anlatan  birinci  tekil  şahıs  ise  erkek  kalır. 
Oysa  benim  bildiğim  edebiyat,  tıpkı  aşk  ve  tasavvuf  gibi,  aşkınlık 
arayışından  beslenir.  Aşmak  bu  "ben"in  hudutlarını,  kalıplarını, 
sınırlamalarını...  aşmak  ve  bir  öte  "ben"e  ulaşmak,  öteki  ile  aradaki 
mesafeyi  eritmek  ta  ki  "o"  ve  "ben"  diye  bir  ayırım  olmadığını 
anlayıncaya  kadar.  Edebiyat  ve  tasavvuf  ve  aşk  "ben"in  dışına  uzanan 
yolculuklardır, "ben"i yüceltmek için yapılan vurgular değil. 
   
Lakin  bu  yolculuğun  öznesinin  erkek,  nesnesinin  ise  kadın 
olduğunda  hemfikirdir  niceleri.  Arayan-yaşayan-yazan  özne  hep  erkek 
gözüyle anlatılır,  kurgulanır. O ilahi, ulvi ve semavi arayış, erkeğe has 
bir  içsel  yolculuk  olarak  tarif  edilir.  Bu  durumda  kadınlık  ise 
dünyevilikle  özdeşleşir.  Maddiyatçılık,  tüketim  düşkünlüğü,  hedonizm 
vb.  Yoksa  nereden  çıkardı  "dünyaya  tutkun  kişi  kadın  değilse  bile 
kadınlaşır!" lafı? 
   
Bu alanda verdiği  muazzam  eserlerle ardında derin  bir iz ve hem 
downloaded from KitabYurdu.org

213 
 
merak  hem  minnet  dolu  okurlar  bırakan  Annemarie  Schimmel, 
İslam-tasavvuf  kaynaklarındaki  benzer  doğrultuda  yazılmış  şiirleri  ve 
hikâyeleri  uzun  uzun  inceler.  Dünyevilik  ile  kadınsılığın  genel  olarak 
özdeşleştirildiği  sonucunu  çıkartır.  Nice  belgede  "bu  dünya,  dişleri 
dökülmüş,  berbat  yüzünü  boyayarak  kapatmaya  çalışan  çirkin  bir 
kocakarıya  benzetilir."  Dünya  nimetlerine  aldanan  kişi  aslında  bu 
kocakarıya  aldanmakta,  onun  peşinden  gitmektedir.  Yahut  da  genç  ve 
şehvetli  bir  kadına  benzetilir  dünya,  bir  kez  daha  erkek  özneyi  yoldan 
çıkarmaya  ahdetmiş.  "Her  gün  binlerce  koca  öldüren  düzenbaz  bir 
kadın" diye geçer bu tarif kaynaklarda. İranlı şair Senai, cinsi latifi pek 
sevmediğini  saklamaz  ve  ne  zaman  olumlu  bir  laf  etmesi  gerekse  "bir 
dindar  kadın  bin  kötü  erkeğe  bedeldir"  diye  geçiştiriverir  mesela. 
Şiirlerinde  temel  aldığı  özne  hep  ya  "mert"  ya  da  "civanmert"tir. 
Öznenin  erkek  olduğu  fikri  bilhassa  Gazali  tarafından  sıklıkla  dile 
getirilecektir  daha  sonraki  yıllarda.  Nefs  kelimesinin  Arapçada  dişil 
olması,  nefse  dair  her  olumsuzluğu  kadınlara  ve  kadınsılığa  atfetmeyi 
kolaylaştırır. Erkek daha uhrevi arayışlar içine girecektir, ama işte kadın 
dünyevi  bir  tuzak  olarak  dikilir  önüne.  Bu  mantığın  izlerini  edebiyatta 
rahatlıkla takip  ederiz.  Peyami  Safa, Ömer Seyfettin gibi "kadınsılıktan 
hazzetmeyen"  yazarların  hikâyelerinde  genç  ve  alafranga  kadınların 
hemen  her  zaman  tüketime  meyyal,  hep  maddiyatçı,  hep  nefs  düşkünü 
ve aşırı-Batılılaşmış olmaları tesadüf değildir. 
   
Öyleyse  ne  kalıyor  geriye?  Entelektüel  birikim  ya  da  ruhsal 
olgunluk  gibi  "maddiyat  ötesi"  alan  erkek  özneye,  o  alanın  önündeki 
biricik  engel  dünyevilik  de  kadın  nesneye  ayırılıyor.  Yaşayan  erkek, 
yaşanılan  kadın.  Yazar  erkek,  yazılan  kadın.  Sevgili  Cemil  Meriç  bile 
bunu vurguladıktan sonra... 
   
İşte  bu  yüzden  "kadın  yazar"  olmak,  felsefede-edebiyatta  ve  dahi 
tasavvufun bir kanadında mevcut ve alışılmış dengeleri tersine çevirmek, 
"normal"in hudutlarıyla oynamak demektir. "İncelenen nesne" halinden 
downloaded from KitabYurdu.org

214 
 
çıkıp,  "arayan  özne"  olmaya  cüret  etmek  demektir.  Kâğıt  değil,  kalem 
olmak...  hakkında  aşk  şiirleri  yazılan,  methiyeler  döşenilen,  uğruna 
yollara  düşülen  Dulcinea  değil,  bizzat  o  şiirlerin,  hikâyelerin, 
romanların, kitapların yaratıcısı olmak, bizzat Kalem olmak... 
   
downloaded from KitabYurdu.org

215 
 
   
 
   
   
downloaded from KitabYurdu.org

216 
 
   
     Kendi Eserini Yok Eden Adam 
   
 
 
   
Bir adam düşünün ki bugün dünya üzerinde en çok saygı duyulan 
isimler  arasında  yer  alsın.  Doğu'dan  Batı'ya,  nereye  giderseniz  gidin... 
Avrupa'da, Amerika'da, Japonya'da, Rusya'da binlerce hayranı olsun, her 
dilden,  her  kuşaktan.  Öyle  bir  adam  ki  yazdıkları  satır  satır  okunsun, 
bilinsin,  tartışılsın,  hatta  ezberlensin.  Hakkında  kitaplar  basılsın, 
konferanslar düzenlensin, filmler ve belgeseller çekilsin, şiirler yazılsın 
ve gene de kişiliği hep gölgeli, hep koskoca bir muamma olarak kalsın. 
Etkisi muazzam, mirası tartışmalı, hayranları bir ordu oluşturacak kadar 
geniş ve tabii karizması da. Hayatta olsaydı ne derdi tüm bunlara acaba? 
   
Franz Kafka yüzyılımızın en evrensel ve ölümsüz isimlerinden. Bir 
türlü  eskimiyor.  Işığı,  şöhreti,  "aura"sı  tavsamıyor.  Bugün  üniversite 
kütüphanelerinde  kitapları  en  çok  itibar  gören  yazar  odur  belki  de. 
Mektupları,  aşkları,  yalnızlığı,  hayatı,  karamsarlığı...  Ne  kadar  okursak 
okuyalım  hakkında,  gene  de  bir  türlü  zihinlerdeki  kalıplara  sığmıyor. 
Eleştirmenler salgın halinde bir Kafka-mania'dan söz ediyorlar. 
   
Peki  "gerçek"  Kafka  nasıl  biriydi?  Herkesin  hemfikir  olduğu 
nokta, büyük zorluklar içinde yazdığı, yaşadığı. Bir ayağı çemberin hep 
dışındaydı.  Sistemle  barışamadı  bir  türlü,  ayak  uyduramadı.  Çarkların 
işleyişini  en  iyi  analiz  eden  yazardı  belki  de.  Korkularından, 
evhamlarından ilham aldı. Yapıcı olduğu kadar yıkıcı bir damar da vardı 
ruhunda, kendisini yok etmeyi seven bir adamdı. İşin  aslı  Kafka, şayet 
Kafka'ya kalsaydı iş, bugün belki de hiç kimsenin tanımadığı, duymadığı 
bir isimden ibaret olacaktı. Mezar taşını bile çok az insanın bildiği... 
   
Yazı yazmayı o kadar seviyordu ki, tüm olumsuzluklara rağmen bu 
tutkusundan  vazgeçmedi.  Ama  bu  madalyonun  sadece  bir  yüzü.  Bir  de 
downloaded from KitabYurdu.org

217 
 
arkası  var.  Karanlıkta kalan  yanı. Yazıya olan tüm  saygısına ve aşkına 
rağmen  Kafka  ne  yazdıysa  yaktı,  yaktı,  yaktı.  Geride  bir  şey 
bırakmamaya  yeminli  gibiydi.  Hayatı  boyunca  kaleme  aldıklarının 
neredeyse yüzde 90'ını kendi elleriyle alevlere attığı tahmin ediliyor. 
   
Halbuki  yazıyla  uğraşanlar  bunu  gayet  iyi  bilir.  İnsan  iki  satır 
yazsa  sahiplenir;  üç  sayfa  bitirse,  bir  kenarda  saklar,  üstüne  titrer. 
Yazmak kolay değildir ya, yazdığını yok etmek belki de en zoru. Nasıl 
bir  ruh  halidir  bir  yazarın  kaleme  aldığı  eserleri,  hem  de  elindeki  tek 
nüshaları,  aniden  yok  edebilmesi?  Haftalarca,  aylarca,  senelerce  uğraş, 
didin, sonra bir kibrit çak hepsinin üstüne. 
   
Bir  kibrit  alevinin  sarı  mavi  dansında  seyretmek  hayal  gücünün 
intiharını... 
   
Kafka vefat ettiğinde henüz 41 yaşındaydı. Artık Prag hep onunla 
anılacaktı. Şehre ismini, hayaletini, hayranlarını bıraktı. Evinde, çalışma 
masasının üzerinde bir mektup buldular. Yakın dostu Max Brod'a ithafen 
yazılmıştı. 
   
Sevgili Max, 
   
Senden  son  bir  ricam  var.  Günlüklerim,  karalamalarım, 
defterlerim, taslaklarım velhasıl yazıya ve yazarlığa dair ne varsa benden 
geriye kalan, okunmadan bir an evvel yakılmasını arzu ediyorum. 
   
Max Brod, arkadaşının vasiyetini defalarca okudu. Sonunda kâğıdı 
katladı,  cebine  koydu.  Uzun  bir  yürüyüşe  çıktı.  Doğru  kararı  vermek 
istiyordu. Ama kime göre doğru? Kafka'ya göre mi? Kendine göre mi? 
Tanrı'ya göre mi? İnsanlığa göre mi? 
   
Sonunda  arkadaşının  vasiyetini  çiğnemeye  karar  verdi.  Onun 
yazılarından  hiçbirini  yok  etmediği  gibi  iki  ay  geçmeden  önemli  bir 
yayıncıyla  anlaşarak  bugün  dünya  edebiyatının  şaheserlerinden  sayılan 
Şato'nun basılması için onay verdi. Hemen ardından diğer kitaplar geldi. 
   
Kafka, Kafka'ya rağmen yaşayacaktı. 
   
İşin tuhafı bu garip hikâye burada da noktalanmadı. Max Brod'un 
downloaded from KitabYurdu.org

218 
 
yayıncılarla  paylaşmadığı,  ama  yakmaya  kıyamadığı  daha  pek  çok 
mektup  ve  taslak  olduğu  biliniyor.  Elyazmaları...  Onlar  henüz  açığa 
çıkmış değil. 
   
Ve  Kafka,  cennette  bir  yerde  oturmuş,  bakıyor  aşağıya,  yüzünde 
durgun  bir  tebessümle  izliyor  bizi,  dinliyor  hakkında  söylediklerimizi. 
Kim bilir, belki de biliyor, içten içe seziyordu Brod'un bavuldaki yazıları 
yok edemeyeceğini... Ama tüm dünyanın onu böyle baş tacı edeceğini, 
çoktan  umudunu  kestiği  insanlığa  direnç  ve  dirayet  vereceğini  tahmin 
edebilir miydi? 
   
downloaded from KitabYurdu.org

219 
 
   
 
   
   
downloaded from KitabYurdu.org

220 
 
   
     Savaş Gibi Yaşanan Aşklar 
   
 
 
   
Bazı  çiftler  aşklarını  tüm  dünyaya  karşı  verilmiş  bitmez  bir 
mücadele gibi yaşar. Her gün, her an kendilerini savunmak durumunda 
hissederler.  Çiftin  birliktelikleri  psikolojik  bir  savaştır.  Ve  her  savaşta 
olduğu gibi bunun da iki tarafı vardır: "Biz" ve "onlar." 
   
"Biz"  iki  kişiden  oluşur.  İki  sevgili.  O  kadar.  "Onlar"  ise 
alabildiğine geniş bir kategoridir: akrabalar, arkadaşlar, köşedeki bakkal, 
üst kattaki komşu, bütün toplum... cümle kâinat. Ağız birliği etmişçesine 
hemen herkes onları ayırmaya çalışır ya da onlar öyle sanır. Bu yüzden 
daha  da  kenetlenir,  birbirlerine  yapışırlar.  Çifti  bir  arada  tutan  temel 
dinamik  içeriden  değil,  dışarıdan  gelir.  Etraftan  ne  kadar  tepki 
görürlerse, o kadar sıkı tutunurlar birbirlerine. Başkalarının kem bakışı, 
zehir  dili,  ayıplaması  ya  da  kınaması  doğal  bir  zamk  olur  onlara.  Bu 
sayede  daha  da  yaklaşır,  yakınlaşırlar.  Halbuki  kendi  hallerine 
bırakılsalar,  etraftan  bu  kadar  muhalefet  görmeseler,  belki  de  kısa  bir 
süre beraber olup ayrılacaklardır. Sırf bu kadar çok tepki gördükleri için 
böylesine ayrılmaz olurlar. Tüm dünyaya inat kurulan evlilikler vardır. 
   
Onlarınki öyleydi... 
   
Dünya  tarihinin  gelmiş  geçmiş  en  olaylı,  en  yıpratıcı  ve  şüphesiz 
en  çok  konuşulan  birlikteliklerinden  biriydi  onlarınki.  Tanıştıklarında 
adam  46,  kadın  22  yaşındaydı.  Adam  ünlü,  kadın  ünsüzdü.  İkisi  de 
ressamdı.  Adam  yetenekli,  kadın  ondan  da  yetenekliydi.  Adam 
benmerkezci,  kaprisli  ve  talepkâr  iken  kadın  kat  kat  zor  bir  kişiliğe 
sahipti. Kadın adamın öğrencisiydi. Ve adam evliydi. 
   
Hem bu kadar "yanlış" duruyorlardı yan yana, yanlış ve imkânsız; 
hem  de  tuhaf  bir  şekilde  birbirleri  için  yaratılmış  gibiydiler.  Sanki 
downloaded from KitabYurdu.org

221 
 
doğdukları  andan  tanıştıkları  ana  kadar  geçen  her  sene  öylesine 
yaşanmış  bir  zaman  diliminden  ibaretti.  Asıl  hayatları  birbirleriyle 
tanıştıktan sonra başlayan hayatlarıydı. Daha önceki her şey hayaldi; bir 
şiirin doldurma dizeleri gibi... Ömürlerinin esas şiiri şimdi başlayacaktı. 
Farklılıklarında, zıtlıklarında garip bir manyetik çekim vardı. Ama belki 
de tutkularını alevlendiren ateş, etraftan gördükleri çetin muhalefet oldu. 
Evlenmeye  karar  verdiklerinde  en  büyük  tepki  ailelerinden  geldi. 
Bilhassa  kadının  ailesi  baştan  karşıydı  bu  birlikteliğe.  Kızlarına 
"güvercin",  adama  ise  "fil"  adını  takmışlardı.  "Siz  söyleyin"  diyordu 
kadının  annesi  komşularına.  "Söyleyin  ne  olur.  Güvercinle  fil  hiç  yan 
yana gelir mi?" 
   
Adam  iriyarı  ve  çirkinceydi.  Gözlerinde  dinmeyen  delişmen  bir 
parıltı vardı. Cüssesi kocaman, kahkahası gürültülü, yüreği ise billur bir 
kadeh  gibi  kırılgandı.  Heybetli,  iddialı,  sakınmasız,  karizmatik  bir 
sanatçıydı.  Sıradışıydı.  Varlığı  göz  dolduruyor,  her  yaptığı 
konuşuluyordu.  İsmi  de  kendisi  gibi  görkemliydi:  Diego  María  de  la 
Concepción  Juan  Nepomuceno  Estanislao  de  la  Rivera  y  Barrientos 
Acosta  y  Rodríguez.  Tüm  dünya  onu  başka  bir  isimle  tanıdı:  Diego 
Rivera. 
   
Kadın  ufak  tefekti.  Kişiliği  köşeli,  bakışları  sert,  dili  sivriydi. 
Güzel  sayılmazdı,  ama  hemen  herkesin  kabul  ettiği  garip  bir  efsunu 
vardı.  Bedeni  yaralıydı.  Zahirde  ve  batında  yaralı.  Sağ  bacağı  sol 
bacağından  inceydi.  Çocukken  geçirdiği  bir  hastalığın  mirası. 
Yaşıtlarının  yanında  kendini  hep  çirkin  ve  fiziksel  olarak  eksik 
hissetmişti.  Yetmezmiş  gibi  genç  yaşta  geçirdiği  ağır  bir  trafik  kazası 
onu sakat bırakacaktı. Tedavi görse de belinde, sırtında, boynunda kalıcı 
ağrılar olacak ve ömür boyu çocuk doğuramayacaktı. Ama ona acımaya 
kalkanlara müstehzi bir tebessümle tepeden bakmayı başardı. Toplumun 
gözünde  "noksan"  bir  kadın  olmayı  kesinkes  reddetti.  Frida  Kahlo'ya 
acımak kimsenin haddine değildi. Asi, dik başlı, çetin ceviz, deli-güzel 
downloaded from KitabYurdu.org

222 
 
bir  enerjisi  vardı.  Taşkın  nehirler  gibi  yerinde  duramıyor,  kabına 
sığamıyor,  kaderine  razı  olamıyor,  sıradanlığa  tahammül  edemiyordu. 
Bedenini  saklamak  için  uzun,  kabarık  etekler  giyerdi.  Ruhundaki 
fırtınayı  saklamak  içinse  çekingen  değil,  suskun  değil,  girişken  ve 
geveze olmayı tercih etti. Kendi kendine bir karar almıştı. Bu dünya onu 
yaralamış,  hırpalamış,  acıtmış  olabilirdi.  Ama  ne  yaparsa  yapsın  onu 
asla  korkutamayacaktı.  Frida  Kahlo  doğuştan  savaşçıydı.  Aşkını  da  bir 
savaş gibi yaşaması tesadüf olabilir mi? 
   
Kadın  adamla  tanıştığında  ondan  evvel  onun  yeteneğini  sevdi, 
sanatını  sevdi,  resimlerindeki  derinliği,  deliliği,  dehayı  sevdi.  Adamın 
bunalımlarını, buhranlarını ve en sonunda bedenini sevdi. Beden dediğin 
sadece  bir  kabuktan  ibaretti.  Üzerimize  yapıştırılmış  boyalı  bir  kıyafet 
işte. Kadın adamın özünü sevdi. 
   
Bazen yazı masamda oturur, bakarım resimlerine. Frida ve Diego. 
Diego  ve  Frida.  Fotoğraflarını,  tablolarını,  oto  portlerini  seyrederim 
uzun  uzun.  Bilmem  hangisine  daha  çok  hayret  ederim:  Yan  yana,  ama 
bu kadar uzak ve kopuk olabilmelerine  mi, yoksa böyle farklı, hatta zıt 
ve sert oldukları halde bu kadar tutkulu ve âşık kalabilmelerine mi? İki 
deli,  kederli,  yaratıcı,  yıkıcı  enerji  topu.  Çarpışan,  çatışan,  sevişen, 
kanatan, yaralayan ve yaralı. 
   
Herkesin karşı çıktığı aşklar vardır. Herkes karşı çıktığı  için daha 
da derinleşen, pekişen... Ama kim ne derse desin, komşular ve etraf ve 
dünya  ne  kadar  dedikodusunu  yaparsa  yapsın,  bir  fil  ile  bir  güvercin 
pekâlâ birbirlerine âşık olabilir... Zaten aşk dediğin, ardında ne olduğuna 
kimsenin akıl sır erdiremediği kadife bir esrar perdesidir. 
   
downloaded from KitabYurdu.org

223 
 
   
     Kutuplaşma İstemeyenlerin Türküsü 
   
 
 
   
"Türban  tartışması"  ülke  gündeminden  hiç  inmiyor.  Bir  yanıyla, 
"artık ilerleyelim, önümüze bakalım, yürüyüp gidelim" diyor içimden bir 
ses,  "takılmayalım  bu  kadar  kılık  kıyafete,  bilhassa  biz  kadınların  dış 
görünüşlerine."  Bir  yanıyla  da,  her  şeye  rağmen  sağlıklı  buluyorum 
yazılanları  çizilenleri.  Konuşabilmek  her  zaman  konuşamamaktan 
yeğdir,  malum.  Kangren  olmuş  toplumsal  meseleler  ancak  tartışarak, 
farklı yönleriyle meseleye bakarak çözülebilir. Bir demokrasi kültürünün 
ve etiğinin gelişebilmesinde tüm bu aşamalar önemli rol oynayabilir. 
   
Lakin...  "Polemik"  başka  şey,  "diyalog"  başka.  Bizde  yazılı  ve 
görsel  medya  diyalogdan  çok  polemiğe  itibar  etmeseydi  keşke.  Karşı 
tarafı hiç duymadan, kulağımıza balmumu dökülmüş gibi tamamen sağır 
bir  biçimde  ve  sırf  kendi  sesimizin  akışını  dinleyerek  yaptığımız 
konuşmalardan  sağlıklı  bir  fikir  alışverişi  çıkması  mümkün  mü? 
Dinlemeyen bir insan, anlamayı başarabilir mi? Konuşma kısmı tamam 
da,  birbirimizi  dinlemeye  gelince  mesele,  hep  beraber  sınıfta  kalıyoruz 
nedense. 
   
Halbuki...  Bilgelik  "bilgi  bilmek"ten  değil,  "bilgiyi  idrak 
edebilmek"ten  geçiyor.  İdrak  ise  esneklikten,  tevazudan,  anlamaya 
çalışmaktan. Güzelim Osmanlıca! Ne hoş kelimedir "idrak", tadı takılır 
kalır insanın damağında. 
   
Halbuki... Türkiye'de giderek artan sayıda insan kutuplaşmalardan 
sıkıldı  artık.  Lise  ve  üniversite  öğrencileri,  iş  arayan  gençler,  ev 
kadınları,  çalışan  anneler,  memleketin  ilerlemesine  kafa  yoranlar, 
yurtdışında yaşayan, çalışan ya da okuyanlar... o kadar çok insanımız şu 
"biz"  ve  "onlar"  ayrımlarından  bunalmış  vaziyette  ki.  Birbirimizi 
downloaded from KitabYurdu.org

224 
 
damgalamaktan, 
yaftalamaktan, 
ötelemekten, 
Ötekileştirmekten 
yo-rul-duk.  Eskiden,  yani  özel  televizyon  kanalları  henüz  yeniyken, 
önemli  bir  konunun  hararetli  bir  şekilde  ilk  defa  tartışıldığını  görmek 
büyük  bir  "yenilik"  idi.  Polemiğin  bir  cazibesi  vardı.  Üzerinden  çok 
sular  geçti.  Şimdi  ise  her  kanalda  tartışma,  polemik,  atışma,  taraflar, 
karşılıklı suçlamalar... Elimizde uzaktan kumanda aletleri, çat diye kanal 
değiştiriyoruz  artık  birbirine  girmiş,  öfkeden  boyun  damarları  çıkmış 
insanlar  görünce.  Seyirci  yoruldu  artık  gece  gündüz  polemik 
dinlemekten. Özel kanallar bunu görmüyor, hissetmiyor mu? 
   
Üstelik...  Farkında  mısınız  bir  sarmal  halinde  dönüyor  hep  aynı 
laflar,  aynı  korkular,  aynı  önyargılar...  Enerjimiz  yanlış  işlere  akıyor. 
Vaktimizi,  gücümüzü,  yaratıcılığımızı  birbirimizi  hırpalamaya  ve 
damgalamaya  değil  de,  kolektif  ve  demokratik  bir  yaşam  bilinci  inşa 
etmeye harcasak keşke! 
   
Ne ilginçtir ki... Bu kutuplaşmayı aşmakta belki de en önemli rolü 
oynayabilecek  kadınlar,  aynı  zamanda  iplerin  gerilmesine  de  sebep 
oluyor.  Bugün  Türkiye'de  başı  açık  kadınların,  başını  kapatan 
hemcinslerinin  kırgınlıklarını,  hüsranlarını  anlamak  için  bir  adım 
atmaları şart. İki yönlü bir adım bu. Keza başı kapalı kadınların da başı 
açık  kadınların  kaygılarını,  endişelerini  anlamak  için  bir  adım  atmaları 
gerekli. 
   
Türban  polemiği  öylesine  kaplamış  ki  gündemimizi  başka  bir 
açıdan  bakamaz  olduk.  Oysa  bugün  hâlâ  kadınlarımız  on  dört-on  beş 
yaşında  evlendiriliyorsa,  okuldan  alınıyorsa,  henüz  reşit  olmadan  anne 
oluyorsa,  evcilik  oynarcasına  bebek  büyütmek  zorunda  kalıyorsa, 
sokakta başı önünde yürüyorsa, tecavüzcüsüyle evlendiriliyorsa, namus 
cinayetlerine  kurban  gidiyorsa,  çevre  ve  aile  baskısıyla  yaşamak 
durumunda  kalıyorsa,  kısacası  bugün  hâlâ  cinsiyet  ayrımcılığı  diye  bir 
şey  varsa  türbanlı  ve  türbansız  kadınların  çoooook  ortak  noktası  var 
demektir. Konuşacak, beraberce aşacak ne çok meselemiz var aslında. 
downloaded from KitabYurdu.org

225 
 
   
Bir  türkü  mırıldanıyorum.  Ezgisi  var,  sözleri  yok  henüz. 
Kutuplaşma istemeyenlerin türküsü. Hırçınlıktan, "eleştiri" ile "hakaret"i 
birbirine  karıştıranlardan,  negatif  enerjiden,  atıp  tutmalardan,  komplo 
teorilerinden,  gereksiz  gerilimlerden  bunalanların  türküsü...  Ve 
biliyorum ki bir tek ben değilim mırıldanan. 
   
downloaded from KitabYurdu.org

226 
 
   
 
   
   
downloaded from KitabYurdu.org

227 
 
   
     Sentezler Mahallesi 
   
 
 
   
Avrupa'nın  büyük  şehirlerinden  birinde,  diyelim  ki  Berlin'de, 
Londra'da  ya  da  Brüksel'de  yaşanan  bir  sahneyi  anlatacağım  sizlere. 
Gerçek  hayattan  bir  kare.  Türklerin  çoğunlukta  olduğu  bir  semtteyiz. 
Her ne kadar Faslılar, Cezayirliler, Tunuslular ve Ruslar da olsa etrafta, 
burası  genellikle  "Türk  mahallesi"  diye  biliniyor.  Tüm  bakkallar, 
berberler,  lokantalar,  manavlar,  kasaplar...  Burada  herkes  ve  her  şey 
tanıdık. Vitrinlerdeki yazılar Türkçe. Dönerden sumuhallebisine her şey 
var.  Duvarlarda  posterler  (Yılmaz  Güney,  Deniz  Gezmiş  ya  da  üç  ay 
önceden  kalma  bir  konser  afişi...),  yazılar,  karalamalar...  Duvar 
yazılarının  kimisi  siyasi  içerikli,  kimisi  gayet  apolitik  ("Sevda  Gülü 
Sever  Gider  /  Özcan";  böyle  yazıyor  bir  duvarda).  Düşünmeden 
edemiyorum, bir grafiti sanatçısının buraya gelmesi ne güzel olurdu. Bir 
de kitap yapardı ardından. İsmi: "Gurbet Grafiti." 
   
Marketlerde  Türk  gazeteleri  satılıyor.  Girdiğim  bir  bakkalın 
raflarında  Aşk,  Araf,  Mahrem  ve  Siyah  Süt  görüyorum.  Yalnız  Aşk'ın 
kapağı  bir  garip.  Eflatuna  çalmış.  Pembesi  kaymış.  Belli  ki  korsan. 
Diğer  kitaplarım  ise,  ne  hikmettir  bilmem,  gerçek  baskı.  Yasal.  Yasal 
kitapların  önünde  bıyıklı,  güleç  yüzlü,  orta  yaşlı  bakkal  efendi  ile 
fotoğraf  çektiriyoruz.  Çerçeveleyip  duvarına  asacağını  söylüyor.  Sonra 
bana kahve ve Siirt balı ikram ediyor. Kahve o kadar sert ve koyu ki, bir 
yudum  alır  almaz  canhıraş  halde  bala  yapışıyorum,  bal  o  kadar  tatlı  ki 
gene kahveye sarılıyorum. Demek bu işin sırrı bu. Acı tatlı bir arada. Ve 
ben  Avrupa'nın  orta  yerinde  bir  bakkal  taburesinde  oturup,  hikâyeler 
dinliyorum otuz senedir burada yaşayan vatandaşlardan. 
   
Her şeyin birbirine dönüştüğü, katı olan her maddenin buharlaştığı 
downloaded from KitabYurdu.org

228 
 
bir yer burası. Marx yaşasaydı da görseydi... 
   
Bakkaldan  çıkınca  mahallede  turlamaya  devam  ediyorum.  Oğlan 
çocukları  misket  oynuyor.  Kızlar  ip  atlıyor.  Beyazpeynir,  siyah  zeytin, 
güllü  lokum,  hatta  memleketten  yeni  gelmiş  pastırma  bile  var...  Bir 
dükkânın vitrininde aynen şöyle yazıyor: "Bayanlara kilo hapı geldi. Beş 
günde zayıfla!" 
   
Bu asker komutu karşısında bir an irkiliyorum. "Beş günde zayıfla, 
zayıflamazsan  vay  haline!"  emrinin  hemen  altında  bir  başka  yazı  var, 
keçeli  kalemle,  büyük  harflerle  yazılmış:  "Lastik  kaçırmayan  dirayetli 
çorap.  Müjde!"  Çorabın  adı  mı  "müjde",  yoksa  varlığı  mı  bilmiyorum, 
ama defterimi çıkarıp not alıyorum. Bu lafı unutmamam lazım. "Lastik 
kaçırmayan dirayetli bir çorap" olmak öyle kolay bir şey değil. Herkesin 
harcı  değil.  Kendime  örnek  alıyorum.  Dayanamayıp  içeri  giriyorum. 
Kasadaki  adam  önce  benimle  İngilizce/Almanca/Fransızca  konuşmaya 
başlıyor. Ben Türkçe cevap veriyorum. 
   
Gülüyor ağız dolusu. Gülüyor gözlerinin içi. "Aman be abla, ben 
de seni turist sandım." "Turist sandım" dediği, beni o ülkenin vatandaşı 
sandı.  Avrupa'nın  orta  yerinde  Avrupalılara  "turist"  diyoruz  ya,  aman 
Sarkozy duymasın. Dedim ya her şeyin birbirine karıştığı, kocaman ve 
rengârenk bir sentezler mahallesi burası. 
   
Sohbet  ediyoruz.  Buraya  geleli  27  sene  olmuş.  Pek  fazla  dil 
öğrenmemiş.  "Çat  pat  meram  anlatıyoruz  işte."  Bunca  sene  Türk 
mahallesinden  pek  çıkmamış.  Ama  çocukları  öyle  değil.  Onlar  üç  dil 
konuşuyorlar  çatır  çatır,  hepsi  de  anadilleri  gibi.  Kürtçe,  Türkçe  ve  o 
ülkenin dilini. "Gençler başka" diyor.  "Şimdiki nesil  şanslı."  İnsanımız 
öyle  yaratıcı  ki...  Pratik,  girişken,  tez  canlı...  Gittiği  her  yere  sevdasını 
götürüyor.  Alışkanlıklarını.  Avrupa'da  yaşayan  Türkler  hakkında  daha 
iyi  araştırmalar  yapılmasına  ihtiyaç  var.  Buradaki  akademisyenler 
şikâyet ediyor. "Ne zaman bir İngiliz araştırmacı İngiltere'deki Türkleri 
incelemek istese, atlayıp Türk gettosu Haringey'e gidiyor. Ne zaman bir 
downloaded from KitabYurdu.org

229 
 
Alman  akademisyen  Türkler  hakkında  rapor  hazırlasa  Kreuzberg'e 
gidiyor.  Oysa  hem  İngiltere'de  hem  Almanya'da  Türkler  aslında  her 
yerdeler.  Sadece  'getto'da  yaşamıyorlar  ki.  Gettoda  yaşayanlar  görece 
daha  yoksul,  daha  mahrum  olanlar.  Geri  kalan  Türkler  hemen  her 
semtteler:  Kimileri  orta  sınıf  mahallelerde,  kimileri  şehir  dışında, 
kimileri  lüks  semtlerde  yaşıyor.  Ama  araştırmalar  bu  çeşitliliği 
yansıtmıyor." 
   
Türk  mahallesinde  dolaşıyorum.  Kolumun  altında  zeytin,  peynir, 
pastırma.  Eyüp'e  mesaj  atıyorum:  "Aşk  dediğin  lastik  kaçırmayan 
dirayetli bir çorap gibi olmalı." 
   
Bir dakika sonra cevap geliyor: 
   
"Elif, ne içtin?" 
   
"Kahve" diye cevaplıyorum. "Hem de ne kahve..." 
   
downloaded from KitabYurdu.org

230 
 
   
 
   
   
downloaded from KitabYurdu.org

231