Fİrarperest yazan: Elif Şafak Yayın hakları

   
     Kadife Dostluklar, Dikenli Aşklar 
   
 
 
   
"Dost",  Türkçenin  en  güzel  kelimelerinden.  Yalın,  şeffaf  ve  tatlı; 
insanın ağzında akide şekeri gibi eriyen. "Dost" başka, "arkadaş" başka. 
Keza  "yoldaş",  "kardaş",  "ruhdaş",  "rüyadaş"  başka.  Öyle  güzel 
ayrıntılar  var  ki  dilimizde,  başka  dillerde  karşılığını  arasanız,  kolay 
kolay bulamazsınız. "Sevgi" başka,  "aşk" başka. Arkadaş  bir esinti ise, 
ferah  ve  latif;  dost  kuvvetli  bir  rüzgâr  demek,  bir  deli-güzel  yel,  saçıp 
dağıtan,  tutup  silkeleyen.  Arkadaş  çiseleyen  bir  yağmur  ise,  dost  bir 
fırtına  demek.  Parçaları  yerinden  söken,  tozu  dumana  katan,  insanı 
sarsıp kendine getiren. O yüzden bu kadar azdır gerçek dostlar. Doğası 
gereği.  O  yüzden  sarılmak  gerek  sıkı  sıkı  dostluğun  kadife  ipine.  Ve 
kulak vermek nabzına, ritmine. 
   
Dostların arasında olmak çöl ortasında kendini yemyeşil bir vahada 
bulmak  gibidir.  Kuruyan  dilin  suya  doyar,  daralan  yüreğin  ferahlar, 
içindeki  karamsarlık  sisi  perde  perde  kalkar.  Dost  umut  demektir. 
Faniliğinle, eksikliğinle, kusurlarınla, takıntılarınla çok daha barışık hale 
getirir seni.  Dostun seni seviyordur  ya,  aynen bu halinle seviyordur  ya, 
sen  de  kendini  daha  çok  sevmeye  başlarsın.  Onun  gözünden  kendine 
bakarsın.  Bir  damla  içersin  dostluğun  iksirinden,  dünyaya  bakışın 
değişir.  Bir  yudum  daha,  sırtın  dikleşir,  özgüvenin  pekişir.  Dost 
hekimdir,  lokmandır,  şifacıdır.  Herkese  karşı  billur  bir  köşk  yahut 
camdan  bir  parça  olan  kalbin,  dostunun  elinde  lastik  bir  top  oluverir. 
Dost  atar  topu  yere,  vurur  duvardan  duvara,  gene  de  bir  şey  olmaz. 
Lastik  top  seker,  zıplar,  ama  kırılmaz.  Dost  yalakalık  yapmaz,  lafı 
dolandırmaz, diplomasi falan bilmez, çat diye söyler  meramını, sözünü 
sakınmaz. Onun yergisinde iltifat, siteminde sevgi saklıdır. Dost ne dese 
downloaded from KitabYurdu.org

70 
 
kızılmaz.  Ona  kırılmak  olmaz.  Dosta  açılan  kredi,  yürek  kredisidir. 
Faizsiz. Peşinatsız. Ve yürek kredisinin ne dibi vardır, ne bitimi. 
   
Hayatı  boyunca  dostları  sayesinde  ayakta  durmuş  yalnız  bir 
adamın  hikâyesidir  anlatacağım  hikâye.  Öyle  bir  adam  ki,  hep  yakın 
dostlarından  güç  almış  ve  hep  ama  hep  kadınlardan  dert  yanmış.  Öyle 
bir  adam  ki,  seneler  boyunca  benzer  hataları  benzer  bir  tutkuyla 
tekrarlamış.  Kadınların  kanattığı  yaralarını  dostlarının  yanında  sarmış 
ünlü bir yazar. 
   
1930'lu  yıllar.  Mekânlardan  Avrupa.  Nazizmin  yükselen  ayak 
sesleri. Dört bir yanda Naziler ve Nazi sempatizanları çoğalmakta. Böyle 
bir  ortamda  bir  adam  düşünün.  Yaratıcı  ruhlu,  bakışları  insanı  delip 
geçen  bir  sanatçı.  Nice  siyasi  ve  ekonomik  badireler  atlatmış,  hapisler 
yatmış,  kaçak  olmuş,  sürgünde  kalmış,  yazmaktan  bir  an  bile  geri 
durmamış  ve  zaman  içinde  dünyanın  en  ünlü  yazarlarından  biri  haline 
gelmiş.  Günlükler  tutmuş,  Kafka'yla  bir  tutulmuş,  Kierkegaard  ve 
Heidegger'e  hayranlık  beslemiş,  edebiyat  kadar  felsefenin  de  içinde 
olmuş. Öyle bir yazar ki romancılığının yanı sıra şairlik, kısa öykücülük, 
çevirmenlik,  edebiyat  eleştirmenliği  ve  yayın  yönetmenliği  yapmış. 
"Edebiyat,  yaşamın  saldırılarına  karşı  bir  savunmadır"  diyecek  kadar 
inanmış  yazmaya.  Her  konuda  söyleyecek  derin  lafları,  sürüyle  bilgisi 
var. Böyle bir adam. Bir entelektüel. Ve bu adamı bir fiskede dağıtıveren 
şey ne Naziler, ne sürgün, ne yaşadığı sıkıntılar. Onu bir oğlan çocuğu 
kadar narin yapan tek bir konu var: Kadınlar. 
   
Dostları  onu  bir  kenara  çekip  kadınları  bu  kadar  ciddiye 
almamasını  öğütlediğinde,  şöyle  yazacaktı  günlüklerine.  "Kadınları 
düşünmemek  mümkündür  tabii  ki...  Tıpkı  ölümü  düşünmemenin 
mümkün olduğu gibi." 
   
Pavese'nin  gözünden  bakınca,  tıpkı  ölüm  gibi  kadınlar  da  insanın 
düşünmekten  kurtulamadığı,  ama  düşündükçe  huzursuz  ve  mutsuz 
olduğu, kendine ve hayata olan güvenini yitirmesine sebep bir konuydu. 
downloaded from KitabYurdu.org

71 
 
O da tüm  yaşamı  boyunca tedirginlik ve karamsarlıkla baktı kadınlara. 
Peşinden  koşamayacağı,  koşsa  bile  tutamayacağı  imkânsız  bir  hayale 
bakar  gibi  uzaktan,  yılgınlıkla...  Sevdiği  de  oldu,  sevildiği  de.  Ama 
hiçbir zaman bitmedi kadınlara olan güvensizliği. Kapanmayan bir gedik 
gibi kaldı ruhunun orta yerinde. 
   
"Aşk,  dinlerin  en  bayağısıdır"  diye  yazdı  günlüklerine.  Bir  yanı 
Doğuluydu.  Kendi  bunu  bilmese  de.  Aşka  bakışı,  Doğu  geleneklerinde 
"kavuşmamayı esas alan" şiir ve masallardan devşirilmiş gibiydi bazen. 
Sevilen kadın hep uzakta duracak, uzak olacaktı. Aslolan kavuşmamaktı. 
Kendine eziyet eden adamlardandı. Hep onu sevmeyecek kadınlara âşık 
oldu,  sevenlerden  ise  köşe  bucak  kaçtı.  "Bize  tam  bir  kayıtsızlıkla 
davranan kişiye delicesine âşık olmamızın nedeni budur belki de..." diye 
yazdı.  "O  zaman  kadın  mükemmellik  duygusunu  temsil  eder 
gözümüzde." 
   
Pavese'nin  yazılarını  okurken  düşünmeden  edemem.  Bu  kadar 
derin ve duyarlı bir adam, böyle bilgili ve yaratıcı bir yazar, nasıl olur da 
mesele aşka gelince bu kadar toy kalır, böyle kırılgan ve küsmeye hazır? 
Ve  merak  ederim,  her  yürek  sızısında,  her  gönül  faciasında  koşa  koşa 
yanlarına  sığındığı  dostlarını.  Onu  teselli  eden,  kırık  kanatlarını  onarıp 
yeniden semaya uçuran dostluklarını... 
   
downloaded from KitabYurdu.org

72 
 
   
 
   
   
downloaded from KitabYurdu.org

73 
 
   
     Gerilim Hikâyelerinin Sakin Ustaları 
   
 
 
   
Romanlar  ve  romancılar  bir  toplumun  ruh  haline  yakından  ayna 
tutar.  Rus  edebiyatı  Rus  toplumunun,  İngiliz  edebiyatı  İngiliz 
toplumunun  karakteristik  özelliklerini  yansıtır.  Ama  işte  bazen  de 
edebiyat,  içinden  çıktığı  kültüre  ayna  tutmaz.  Kendi  başına  apayrı  bir 
yansıma, suda bir başka suret yaratıverir. 
   
Öyleyse  bir  ülkede  yazılan  romanlar  ya  da  çekilen  filmler  o 
ülkenin dokusunu mu yansıtır? Yoksa bambaşka bir gerçeklik mi kurar 
uzayda  bir  yerde,  uçsuz  bucaksız  bir  hayal  âleminde?  Mesela  aşk 
romanları ya da aşk filmleri, kadın erkek ilişkilerinin en rahat yaşandığı 
yerlerde mi yapılır daha çok? Yoksa en zor yaşandığı yerlerde mi? 
   
Soruyu  tersinden  soralım:  Bir  yazar  ya  da  yönetmen  yaşadığı  ve 
bildiği şeyleri mi anlatır? Yoksa hiç bilmediklerini mi? 
   
Peki  ya  gerilim  romanlarının  en  çok  yazıldığı  ülke  hangisidir 
dersiniz? 
   
Afganistan  mı?  Irak  mı?  Ya  da  İran  mı?  Çin  mi?  Kore  mi? 
Bünyesinde köklü çelişkiler barındıran Rusya  mı? Meksika mı? Güney 
Amerika ülkeleri mi? Gerilim, korku ve cinayet edebiyatı, acaba dünya 
üzerinde çatışmaların ya da gerginliklerin en yoğun olduğu yerlerde mi 
yazılır? Yoksa... 
   
Son senelerde tüm dünyada bir furyadır esmekte. Peş peşe gerilim 
romanları  basılıyor.  Bu  tür  kitapları  kaleme  alan  yazarların  önemli  bir 
kısmı  Amerika'dan  ve  Japonya'dan  çıkıyor.  Nedenleri  hakkında 
düşünmeye değer. Ama işte bir bölge daha var ki, buradan bu kadar çok 
cinayet romanı çıkması hayli şaşırtıcı: İskandinav ülkeleri! 
   
İskandinav  ülkeleri,  dünya  üzerinde  mutluluk,  konfor  ve  refah 
downloaded from KitabYurdu.org

74 
 
ölçümlerinde  hep  ilk  sıralarda  çıkar.  Dünya  Barış  Endeks'i  (Global 
Peace  Index)  Danimarka'yı  yeryüzündeki  en  barışçıl  ikinci  ülke, 
Norveç'i de gene aynı kategoride üçüncü ülke ilan etti. Listenin hemen 
altında  tabii  ki  İsveç  vardı.  Böylece  İskandinav  ülkeleri  "dünyadaki  en 
barış ve huzur dolu yerler" olma sıfatını gene elden bırakmadı. Hayatın 
medeni, sistemin demokratik, insanların nazik olduğu yerler buraları. En 
azından, yeryüzündeki başka yerlerle kıyaslandığında. Keza Cambridge 
Üniversitesi'nin  yaptığı  bir  başka  ilginç  araştırmaya  göre,  İskandinav 
ülkeleri,  vatandaşların  devletle  en  barışık  ve  hayatlarından  en  memnun 
olduğu  ülkeler  sayılıyor.  1'den  10'a  kadar  bir  cetvel  üzerinde, 
Danimarkalıların  ortalama  mutluluk  oranları  8,3,  Finlandiyalıların  ise 
8,1. 
   
Peki  öyleyse  bu  ülkelerde  bu  kadar  çok  sayıda  cinayet  romanı 
yazılmasını  nasıl  açıklayacağız?  Ne  oluyor  da  bu  kadar  sakin,  barışçıl, 
demokratik  topraklardan  böyle  gerilim,  entrika,  kan  ve  şiddet  dolu 
kitaplar çıkıyor? Ve niye? 
   
Bu konuda üç farklı teorim var. 
   
1. Rahat Batar Teorisi: 
   
Hayatın  kolay,  sakin  ve  dingin  olduğu  yerlerde  insanlar  bir  süre 
sonra sıkılmaya başlar. Düşünsenize, ne trafik derdi, ne geçim sıkıntısı, 
ne  çarpık  bürokrasi,  ne  fırsat  eşitsizliği...  Sokakta  yabancılar  birbirine 
gülümsüyor, arabalar birbirine yol veriyor; her gün bir öncekinin benzeri 
bitimsiz bir kolaylık ve rahatlık içinde akıyor. Gündelik yaşamın ritmini 
tekdüze  bulan  yazarlar  ise  hayal  âlemlerinde  gezinmeye,  uçuk  kaçık 
kurgular yapmaya daha yatkın oluyor. Bu teoriye göre bir yerde hayat ne 
kadar  renksiz  ve  bilmecesiz  ise  oranın  sanatı  da  tam  tersine  o  kadar 
renkli, gerilimli olabiliyor. 
   
2. Komşunun Tavuğu Komşuya Kaz Görünür Teorisi: 
   
Her  türlü  nimetin  ve  fırsatın  altın  bir  tepsi  içinde  önünüze 
konduğunu  düşünün.  Bir  süre  sonra  tepsinin  içindekiler  gözünüzde 
downloaded from KitabYurdu.org

75 
 
vasatlaşır.  Aklınız  tepside  olmayan  şeylerde  kalır.  Yani  komşularınızın 
bahçesindeki  tavuklarda.  Ortalama  bir  İskandinav  vatandaşı  doğuştan 
birtakım  temel  hak  ve  özgürlüklerle  donanmakta.  Sağlık  sigortasından 
işsizlik yardımına, kaliteli bir eğitimden iş imkânlarına... Tepside bunları 
hazır  vaziyette  bulan  yazarlar  ve  sanatçılar  ise  gözlerini  kapayıp 
komşularının  tepsilerinde  olan  hikâyelere  öykünürler.  Böylece 
İskandinav bir yazar gibi değil, Rus ya da Çinli bir yazar gibi yazmaya 
başlarlar.  Ortaya  o  toplumla  ilgisi  olmayan,  ama  aslında  o  toplumdan 
beslenen tuhaf bir sanat ve edebiyat türü çıkar. 
   
3. Güneş Girmeyen Eve Cinayet Romanı Girer Teorisi: 
   
İskandinav ülkeleri her ne kadar müreffeh, barışçıl ve sakin yerler 
olsalar  da,  havanın  devamlı  kapanık,  gökyüzünün  kurşuni  ve  kasvetli 
olduğu topraklardır aynı zamanda. Hava şartlarının ise, malum, insanlar 
üzerinde  doğrudan  etkisi  var.  (Bütün  bunları  600  sene  evvel  yazan 
Tunuslu  sosyolog  ve  siyaset  bilimci  İbn  Haldun'un  ruhu  şad  olsun!) 
Hava kasvetengiz, geceler bu kadar uzun ve esrarengiz olunca, yazarlar 
da romantik romanlar değil, gerilim romanları yazıyor. 
   
Bazen  düşünmeden  edemiyorum.  Bugün  İskandinav  ülkelerinde 
son  derece  başarılı  gerilim  romanları  yazan  genç  kuşak  yazarları  bir 
aylığına  İstanbul'a  getirsek...  Bu  koskoca  gayya  kuyusunda,  patırtı  ve 
hengâme çıkınında; 12 milyon tıp tıp atan yürek ve üst üste dizili yapılar 
arasında; dolmuş-taksi-otobüs-köprü trafiği derken harala gürele her gün 
bir telaş ve koşturmaca içinde bir ay yaşasalar... 
   
Sonra  döndüklerinde  nasıl  romanlar  kaleme  alırlar  acaba? 
Hayatlarında daimi bir gerilim olsa bir daha gerilim kurgusu yapabilirler 
mi? 
   
downloaded from KitabYurdu.org

76 
 
   
     Cinnet 
   
 
 
   
Eski  kelimedir  "cinnet."  Cinlerle  ilişkilendirir;  sebebini 
bilemediğimiz,  önüne  geçemediğimiz  ani  ve  tehlikeli  kişilik 
değişimlerine bu ismi veririz. Eski kelimedir, ama biz eskiden "cinnet"i 
değil,  "mecnun"u  bilirdik.  Mecnun  hayali  bir  karakter  değil,  adeta  bir 
"hal"  idi.  Semboldü.  Öyle  bir  delilik  hali  ki,  kimseye  zarar  vermez, 
karıncayı  incitmezdi;  zararı  varsa  şayet  bir  tek  kendine,  kendi  sırça 
yüreğine.  Deliliklerimiz  aşktandı  o  zamanlar,  kavuşamamaktandı  tüm 
kendini  bilmeyişlerimiz,  kaybedişlerimiz,  serzenişlerimiz.  Şimdilerde 
değişti  bu  hal,  mecnunluğu  unutur  olduk.  Onun  yerini  "cinnet"  aldı, 
gündelik  hayatımızın  neredeyse  parçası  oldu  bu  kavram.  "Trafik"  gibi, 
"zam"  gibi  bir  kelime,  istemesek  de  modern  hayatın  içinde.  Ne  kadar 
çok erkek ve kadın var cinnetin eşiğinde. Her yaştan, her kesimden, her 
şehirden... 
   
Rize'den  gelen  bir  haber  hepimizi  sarstı.  Gencecik  bir  kadın,  bir 
polis  eşi,  özverili  bir  anne,  on  bir  senelik  kocasını  ve  çocuklarını 
vurduktan sonra intihar etti; bir aile söndü. Haber son derece üzücü, ama 
ne yazık ki ne ilk ne de son. Hemen her hafta benzer hadiseler okuyor, 
duyuyoruz. Kıskançlık krizine yakalanıp eşini vuran kocalar, geçimsizlik 
canına  tak  edince  kocasını  vuran  kadınlar,  çocuklarını  öldürüp  intihar 
eden  anneler,  nişanlısını  öldüren  erkekler...  Sorunlar  birikiyor,  üst  üste 
yığılıyor:  geçim  sıkıntısı,  sevgisizlik,  sözlü  veya  fiziksel  şiddet, 
duygusal esaret... Bu toplumda en büyük acılar aile içinde çekiliyor belki 
de, yakınlar arasında. İnsan en büyük zararı sevdiklerine veriyor. 
   
Bilhassa  kadınlar,  bilhassa  biz.  Kadınlar  en  çok  sevdiklerini 
incitiyor  ve  gene  en  çok  sevdikleri  tarafından  incitiliyor.  Yüreklerinin 
downloaded from KitabYurdu.org

77 
 
kapısını açtıkları insanlardan alıyorlar en ağır darbeleri. "Kamusal alan" 
diye  tanımlanan  ve  daha  çok  erkeklere  has  olan  alan  tüm  gerilimleri, 
rekabetleri  ve  çekişmeleriyle  ortada.  Gözler  önünde.  Peki  ama  ya  özel 
alan?  Ya  gözlerden  uzak  olan  ve  daha  ziyade  kadınların  alanı  olarak 
tanımlanan  "özel  alan"da  kopan  fırtınalar,  yaşanan  iniş  çıkışlar? 
Hakkında en az konuşabildiğimiz meseleler orada düğümlenmiyor mu? 
Aile  yapılarımız.  Yetişme  biçimlerimiz.  Ev  içi  ilişkilerimiz.  Akşamları 
perdeler  çekildiğinde,  "dışarısı"  ile  "içerisi"  arasındaki  hudut 
pekiştiğinde geçen konuşmalar, yaşananlar, içimizde birikenler. Mahrem 
olan. Ailevi olan. Konuşması, görmesi ve değiştirmesi en zor olan. 
   
Cinnet biriken bir volkan, patlamaya hazır, anını kolluyor. İçten içe 
demlenen, dışarıya bazen hiçbir belirti vermeyen, sessizce, aylarca, belki 
senelerce  biriken  bir  yorucu  enerji.  Bir  anda  gelen,  geldiğinde  yakıp 
geçen  bir  afet.  Bu  haliyle  cinnet  kimseye  uzak  değil.  En 
"okumuş"umuzdan en "sakin tabiatlı"mıza kadar hepimizi bulabilir. Her 
an  herkesi  pençesine  alabilir.  Kimse  demesin  ki,  "Ben  asla  cinnet 
getirmem." Kimse demesin ki, "Bana olmaz, ben dengemi kaybetmem." 
Belli olmaz. "Karıkoca kavgası başka, cinnet başka" demeyin. Belki de 
aralarındaki  mesafe  sandığımızdan  daha  azdır.  Belki  hepimiz,  her 
birimiz,  kabullenmek  istediğimizden  çok  daha  yakın  duruyoruz  irili 
ufaklı cinnet noktalarına. 
   
Cinnet  hem  bireysel  hem  toplumsal  bir  yara.  Ve  bizler,  hepimiz, 
eğitim sistemimizi, televizyon dizilerimizi, ev içi hallerimizi, birbirimize 
karşı davranışlarımızı, gündelik hayattaki ilişkilerimizi, sevgimizi ifade 
edişlerimizi  ve  edemeyişlerimizi  yeniden  titizlikle  gözden  geçirmek 
durumundayız. Birbirinden üzücü cinnet vakalarını azaltmak istiyorsak, 
meseleye  "bazı  insanların  başına  gelen  bir  talihsizlik"  olarak  bakmak 
yerine  hepimizi  ilgilendiren  bir  yara  olarak  bakmak  ve  en  önemlisi 
üsluplarımızı ve kalplerimizi yumuşatmak durumundayız. 
   
downloaded from KitabYurdu.org

78 
 
   
     Kamusal Alan ve Kadınlar 
   
 
 
   
Dünyanın  bir  ucunda  sessiz  sedasız,  ama  sistematik  bir  şekilde 
kadınlar ölüyor; hem de daha doğmadan. Ne eşit şans  veriliyor onlara, 
ne  de  içinde  huzurla  yaşayabilecekleri  bir  dünya.  Ne  sayıları  biliniyor, 
ne  hikâyeleri  anlatılıyor.  Haklarında  büyük  çapta  bir  kampanya 
yürütülmüyor mesela; zaman zaman yazılar çıksa da, insanlık henüz bu 
konuda yeterince duyarlılık ve ortak bir vicdan geliştirebilmiş durumda 
değil.  Sırf  erkek  olmadıkları  için  yaşama  şansları  ellerinden  alınan 
kadınlar...  Yüzlerce,  binlerce...  Hindistan'da,  Çin'de...  ve  aslında  daha 
kim bilir kaç ülkede. 
   
Hamile kadınların taşıdıkları bebeğin cinsiyetini oldukça erkenden 
saptayabiliyoruz  artık.  İnsanlık  o  kadar  ilerledi.  Teknolojik  olarak  tabii 
ki.  Maddeten  ve  tıbben  gelişiyoruz  da,  manen  neredeyiz  tartışılır. 
iPhone'lar,  iPad'ler  ve  yepyeni  bir  sanal  gerçeklik  oluşturacak,  akıllara 
ziyan  bilgisayar  oyunları  icat  edebilecek  yerdeyiz  artık,  ama 
yüreklerimiz  ne  kadar  zenginleşti  ve  derinleşti,  işte  o  apayrı  mesele. 
İnsanlık  bir  yandan  muazzam  ilerlemeler  kaydederken,  bir  yandan  da 
kendi  bindiği  dalı  kesmeye  devam  ediyor.  Şimdilerde,  bebeklerin 
cinsiyetlerini önceden görmeye yarayan sistem, tamamen kız bebeklerin 
aleyhine kullanılıyor. İlla da erkek çocuk sahibi olma saplantısı o kadar 
yaygın ve öylesine vahim ki, aileler kız çocuklarını kürtajla hamileliğin 
erken  safhalarında  aldırıp,  sırf  erkek  çocuklarını  dünyaya  getirmeyi 
seçiyor.  Böylece  sofrada  besleyecek  boğaz  azalıyor.  Böylece  sadece 
oğlan çocuklar dünyaya getiriliyor. 
   
Şu anda dünya üzerinde öyle bölgeler var ki, gelecek nesillerde kız 
ve  erkek  çocukların  oranlarında  radikal  bir  dönüşüm  yaşamaları 
downloaded from KitabYurdu.org

79 
 
bekleniyor. Sırf bu yüzden Hindistan'da nüfus ciddi ölçüde etkilenebilir. 
Bilim  adamları  ve  bilim  kadınları,  erkek  ve  kadın  oranlarında 
önümüzdeki  elli  yıl  içinde  büyük  bir  orantısızlık  olmasından  endişe 
ediyor.  Kız  çocuklarını  erkek  çocuklarla  eşit  görmeyen,  bir  tutmayan, 
gelen  her  bebeği  aynı  nazarla  sevemeyen  toplumlarda  kadınların  oranı 
hızla azalacak bu yüzyılda. 
   
Peki  ne  olacak  o  zaman?  Bir  an  için  gözünüzü  kapayıp  tasavvur 
edin. Sokaklarında hep erkeklerin yürüdüğü, binalarında hep erkeklerin 
çalıştığı,  otobüslerinde  ve  vapurlarında  sadece  erkeklerin  olduğu  ve 
toplam erkek nüfusun toplam kadın nüfusa oranla en az iki, belki de üç 
dört misli fazla olduğu bir toplumda her şey daha da zor olmayacak mı? 
Bugün Hindistan'da, Çin'de kız çocuklarına karşı uygulanan ayrımcılık, 
sadece bu ülkelerde değil, tüm dünyada vahim sonuçlara yol açabilecek 
bir boyutta. 
   
 
 
   
Uluslararası  bir  konferans  için  Oxford  Üniversitesi'ne  geldim. 
Konferans  boyunca  buradaki  öğrencilerin  hayatlarını  gözlemlemeden 
edemedim. Ve burada en çok dikkatimi çeken şeylerden biri kampustaki 
huzurlu,  sakin  ve  neşeli  ortam  oldu.  İkinci  gün  etrafa  daha  dikkatlice 
bakmaya  başladım.  Başka  üniversite  şehirlerinde  gündelik  hayatın  bu 
kadar  uyumlu  aktığına  rastlamamıştım.  Merak  bu  ya,  kampusun  en 
kalabalık  kavşağında  yol  kenarına  oturdum  ve  uzun  bir  süre  yerimden 
kalkmadan  gelip  geçenlerin  beden  dillerine,  yüz  ifadelerine  baktım, 
insanları  inceledim.  Aklımı  kurcaladı.  Bir  defter  çıkarıp,  kadınlar  ve 
erkekler  diye  iki  kutu  yaptım.  Gelip  geçen  kadın  ve  erkekleri  tek  tek 
saydım. 82 erkek, 125 kadın geçti önümden. 
   
Burası dünya üzerinde, sokaklarında kadınların erkeklerden sayıca 
daha  fazla  olduğu  nadir  yerlerden  biri.  Her  tarafta  kadınlar  var. 
İşyerlerinde,  üniversitede,  sokaklarda,  lokantalarda...  Otobüsleri  onlar 
downloaded from KitabYurdu.org

80 
 
kullanıyor. Mağazaları onlar işletiyor. Üniversite öğrencilerinin belki de 
yarıdan çoğu kadın. Keza hocaların da öyle. 
   
Ve  inanır  mısınız,  kadınların  oranının  bu  kadar  fazla  olması  (ve 
kadınların kamusal alanda böyle rahat ve özgür dolaşabilmesi) bir şehrin 
sosyal  dokusunda  öylesine  büyük  bir  fark  yaratıyor  ki.  Havadaki  enerji 
bile  değişiyor,  yumuşuyor.  Sokaklarında  kadınların  rahatsız  edilmeden 
yürüyebildikleri  yerlerde  daha  fazla  huzur  var,  bireye  ve  bireyselliğe 
daha fazla saygı ve özen var, daha fazla demokrasi var. 
   
 
 
   
Önümüzdeki  yüz  sene  içinde  dünya  her  iki  eğilimi  de  doludizgin 
sürdüreceğe  benziyor.  Bir  yanda  kız  çocuklarına  yaşama  şansı 
vermeyen,  sadece  erkek  çocuk  isteyen  ayrımcı,  kapalı  ve  kaskatı  bir 
yaşlı zihniyet duruyor; bir yanda, herkese eşit bireyler olarak bakan pırıl, 
yepyeni bir kuşak geliyor... 
   
 
 
   
Peki sizce biz bu tablonun neresindeyiz? 
   
downloaded from KitabYurdu.org

81 
 
   
 
   
   
downloaded from KitabYurdu.org

82 
 
   
     40 Metrekare Dünya 
   
 
 
   
Gazetelerde  iç  burkan,  yürek  karartan  bir  haber:  Almanya'da 
gencecik  bir  Türk  anne  dördüncü  kattan  ölüme  atladı.  Biri  üç  aylık, 
diğeri  dört  yaşında  iki  çocuğunu  da  yanına  alarak.  Bebek  Esma  Nur 
oracıkta vefat etti. Küçük oğlan ise hayatta kalma mücadelesi vermekte. 
Öyle bir yaşam hikâyesi ki onlarınki, yazmaya kıyamıyor insan. Olur da 
yanlış  bir  kelime  yazarım,  narin  ruhlarını  incitirim  diye  çekiniyor, 
ürküyor  yazıya  uzanan  parmaklarım.  Ama  bir  yandan  da  şefkatle 
düşünmek  istiyorum  Kırşehirli  Züleyha  Hanım'ın  öyküsünü.  Yazılması 
gerektiğine  inanıyorum,  bilinmesi  gerektiğine.  Çünkü  nice  kadın  var 
benzer  tecrübelerin  eşiğinden  dönen.  Çünkü  kadınların  kapıldığı  nice 
karanlık  haller  var;  bir  türlü  konuşamadığımız,  anlamaya  dahi 
çalışmadığımız haller... 
   
İnsanın  göğüs  kafesine  gece  çöker  bazen.  Gece  öyle  bir  çöker  ki 
ruhuna olanca ağırlığı, bütün katmanlarıyla, bir türlü gelmez sabah, gün 
ağarmaz. Kalbinin atışı değişir. Ritim bozuluverir ta derinden bir yerden. 
Kalbin  tekler.  İncecik  bir  pamuk  ipliğine  tutunarak  yaşarsın  hayatla 
ölüm  arasında.  Kimse  bilmez.  Bilmek  istemez.  Gece  bir  yılan  gibi 
kıvrılır  çörekleniverir  bazen  kadınların  üzerine.  Ve  buna  en  "eğitimli", 
en "Batılı", en "modern" gibi görünen kadınlar da dahil; en "geleneksel", 
en  "kırsal",  en  "Doğulu"  görünenler  de.  Post-natal  depresyonun  sınıfı 
yok.  Milleti,  dini,  dili,  bölgesi,  eğitim  seviyesi  yok.  Ne  tuhaf  ki 
depresyonun  insanları  eşitleyen  bir  özelliği  var.  Herkesin  depresyona 
girme  sebebi  farklı  olabilir,  ama  her  depresyonun  özü  bir  ve  aynı. 
Kabuğu kaldırdın mı ince ince kanar. İnsan hep aynı yerden kanar. Hep 
yüreğinden. 
downloaded from KitabYurdu.org

83 
 
   
Merak  ediyorum  tıp  ve  eczacılık  fakültelerinde,  üniversitelerin 
psikoloji  bölümlerinde  "post-natal  depresyonun  boyutları"  üzerinde 
yeterince duruluyor mu? Ya peki bürokrat ya da "aydın" erkeklerimiz bu 
meseleyi  yeterince  anlamaya  çalışıyor  mu?  Annelik  şüphesiz  dünyanın 
en  güzel  hediyelerinden.  Ama  bu  demek  değil  ki  her  yeni  anne 
kolaylıkla yaşıyor geçiş dönemlerini. Hayatın kimi virajları öyle sert ve 
hızlı  alınıyor  ki,  toparlanamıyor  ruhumuzun  direksiyonu.  Bir  de 
bakmışız  ki  çıkmışız  yoldan,  uçuruma  doğru  gidiyoruz  tam  gaz 
bodosloma.  Züleyha  Hanım'ın  iç  dünyasının  derinliğini  oturduğumuz 
yerden  ahkâm  keserek  anlayamayız  elbette.  Ama  hiç  olmazsa  şunları 
anlamaya gayret edebiliriz. Başka Züleyha'lar olmasın diye. 
   
 
 
   
1. Gurbette kadın olmak ne demek? 
   
Gurbette erkek olmak da çileli şüphesiz, ama gurbetteki kadınların 
yaşadıkları içsel yalnızlık bambaşka. İster doğma büyüme "oralı" olsun, 
ister sonradan göç etmiş. İster Almanya'da yetişmiş bir genç kız olsun, 
ister oraya gelin gitmiş... Camdan bir getto içinde; kapalı bir ev, kapalı 
bir  mahalle,  kapalı  bir  kültürde;  kutular  içinde  40  metrekare  bir 
kutucukta;  iki  arada  sıkışmışlık  duygusuyla  yaşamak  ve  her  daim 
üzerinde  hissetmek  abinin,  babanın,  konu  komşunun  gözlerini... 
Türkiye'de köyünden ya da kasabasından kalkıp Fransa'ya, Almanya'ya, 
Avusturya'ya sıfırdan bir yaşam kurmak üzere giden gencecik kadınların 
gözünden  bakınca  ne  görüyorsunuz?  Hayatın  tüm  renklerini  mi 
görüyorsunuz, yoksa sadece griler, bejler, kahverengiler mi? 
   
 
 
   
2. Gurbette yeni anne olmak ne demek? 
   
Her  yeni  annenin  yardıma  ihtiyacı  var.  Kocadan,  akrabalardan, 
dostlardan,  komşulardan  ve  kimi  zaman  sosyal  yardım  kurumlarından 
downloaded from KitabYurdu.org

84 
 
yardım ve destek şart. Loğusa ne kadar çok yardım alabilirse etrafından, 
o  kadar  iyi.  Türkiye'de  geleneksel  birçok  ailede  kadınlar  bu  boşluğu 
akrabalarının  desteğiyle  dolduruyor.  Daha  "modern"  bir  hayat  tarzı 
sürenler ise dadılar, bakıcılarla idare ediyor. Ama gurbette kendi başına 
kalan genç Türk anneleri tüm bu mekanizmalardan yoksun. Bir başına. 
   
 
 
   
3. Annelikle gelen bunalım ne demek? 
   
"Hamilelik bir nehirdi" diye yazmışımSiyah Süt'te. "Lo- ğusalık ise 
bir  denizmiş.  Loğusalık  öyle  engin  bir  denizmiş  ki,  kıyının  ne  tarafta 
olduğunu  anlayamıyorsun.  Uyandığında  okyanusun  ortasında  bir  salda 
tek başına buluveriyorsun kendini. Suların mavisi öylesine ele geçirmiş 
ki  ruhunu,  bir  daha  karaya  dönebileceğini,  bundan  böyle  eskisi  gibi 
olabileceğini sanmıyorsun." 
   
Eskiler  boş  yere  sıkı  sıkı  tembihlemiyor.  "Loğusayı  yalnız 
bırakmamak lazım" diye. "Yoksa cinler dadanır." Bilhassa bir cin var ki 
beter. Adı Alkarısı. Anadolu'da kuşaklardır gayet iyi bilinen bu cin yeni 
doğum  yapan  kadınların  odasına  gelemesin  diye  yatak  örtülerine 
çengelliiğneler  takılıyor,  kırmızı  kuşaklar  sarkıtılıyor,  çörekotları 
serpiliyor.  Hurafe  deyip  geçmeyin.  Her  hurafenin  altında  yüzyılların 
bilgi  ve  sezgi  birikimi  var.  Çünkü  eskiler  biliyor  ki  yeni  anne  olan 
kadınların derileri zar gibi inceliyor, zırhları kalmıyor. Neye dokunsalar, 
parmak  uçları  sızım  sızım  sızlıyor.  Neye  dokunsalar  iki  kat  güçlü  ve 
keskin  hissediyorlar.  Buz  her  zamankinden  daha  soğuk,  ateş  her 
zamankinden  daha  sıcak,  hüzün  her  zamankinden  daha  ağır  loğusalık 
boyunca. 
   
İlk  doğumdan sonra on ay boyunca  post-natal depresyon yaşamış 
bir kadın olarak bunları biliyor ve unutmuyorum. Anneliğin güzellikleri 
kadar  zorluklarını  da  konuşabilmemiz  gerektiğine  inanıyorum.  Aksi 
takdirde  bir  şeyler  hep  yapay  kalacak.  Annelik  parlatıla  parlatıla 
downloaded from KitabYurdu.org

85 
 
doğallığını  yitirmiş  kıpkırmızı,  ışıltılı,  plastik  bir  elma  gibi  raflarda 
duracak.  O  kadar  kutsal  ki  hakkında  konuşamıyoruz  bile  tüm 
boyutlarıyla.  Margarin  ya  da  sosis  reklamlarının  çizdiği  mutlu  aile 
tablolarının,  reklamlarda  seyrettiğimiz  mutfakta  yemek  pişirip  ha  bire 
tebessüm  eden  annelik  hallerinin  dışında  gerçeklikler  var 
hayatlarımızda.  Yeni  anne  olan  her  kadın  sevinçten  havaya  uçmuyor 
hemen. Kimisi de bocalıyor, panikliyor, yardıma ihtiyaç duyuyor. Bu bir 
rüzgârlı,  fırtınalı  mevsim.  Her  mevsim  gibi  geçecektir  elbet.  Ama 
geçebilmesi için evvela varlığını tanımamız ve anlamamız şart. 
   
downloaded from KitabYurdu.org

86