Uluslararasi ekonom‹ pol‹T‹k yazar Prof. Dr. Mehmet altan (Ünite 1-8) Editör

PETROL ÜZER‹NDEK‹ KONTROLÜN KAYBOLMASI
1970’lerin bafl›nda ortaya ç›kan baz› geliflmeler Bat›’n›n petrol üzerindeki kontro-
lünü azaltmaya bafllad›. ABD ve ‹ngiltere’nin Orta Do¤u ile olan askerî ve politik
iliflkilerinde meydana gelen de¤iflmeler, petrol arz ve talebinde meydana gelen
kaymalar, Üçüncü Dünya ülkelerinin petrol üzerindeki politik kontrolünün artma-
s› ve 1973’teki Yom Kippur Savafl› bu geliflmeler aras›ndad›r. Petrol fiyat›n›n dört
kat artmas› ve Petrol ‹hraç Eden Ülkeler Örgütünün (OPEC) uygulad›¤› ambargo
sonucu ABD’de petrol k›tl›¤›n›n bafl göstermesiyle birlikte ABD’nin petrol üzerin-
deki hâkimiyeti sona erdi. 
1968-1971 y›llar› aras›nda ‹ngiltere, Orta Do¤u’daki askerî taahhütlerine son ve-
rerek burada bir politik ve askerî boflluk meydana getirdi. Bu s›rada ABD, Vietnam
bata¤›na saplanm›flt› ve baflka bir yerde askerî güç kullanacak durumda de¤ildi. Bu
geliflmeler, Bat›’n›n bol ve ucuz petrole dayanan ç›karlar›n› savunma kabiliyetini
azaltt›. Ayr›ca bu y›llarda artan petrol üretimi dahi talepteki büyük art›fl› karfl›laya-
m›yordu. Bütün bunlar›n bir sonucu olarak petrol fiyat›nda büyük bir art›fl için uy-
gun ortam ortaya ç›km›flt›. 1971 ve 1973 y›llar›nda dolar›n devalüe edilmesi de pet-
rol fiyat›nda art›fl› destekliyordu. Çünkü petrol dolar ile sat›l›yordu.
Bu ortamda, M›s›r ile ‹srail aras›nda Yom Kippur Savafl› patlak verdi. ABD’nin
‹srail’i desteklemesi üzerine baz› OPEC üyesi ülkeler petrol fiyatlar›n› yükseltme ve
ABD’ye ambargo uygulama karar› ald›lar. Bu ülkeler petrol üretimini k›sarken di-
¤er taraftan da petrolün ABD ve Hollanda’ya gönderilmesini yasaklad›lar. 1973 y›-
l›nda 3,01 dolardan 5,12 dolara yükselen petrolün varil fiyat› 1974 y›l›nda 11,65 do-
lara ç›kt›. Böylece ABD, uluslararas› alanda güç iliflkilerinde bir kayma ile daha
karfl› karfl›ya kald›.
134
Uluslararas› Ekonomi Politik
Bretton Woods sisteminin
çökmesinin ard›ndan dünya
yüksek enflasyon ve iflsizlik
oranlar›yla karfl› karfl›ya
kald›. Uluslararas› sermaye
piyasalar›n›n artan etkinli¤i
ile birlikte devletler sermaye
kontrollerini kald›rd›lar.

ABD HEGEMONYASININ GER‹LEY‹fi‹
Yukar›da anlat›ld›¤› gibi ABD, 1970’lerin bafllar›ndan itibaren bir kriz içine girmifl
ve hegemon gücü zay›flamaya bafllam›flt›. Buna karfl›l›k ABD, Bretton Woods sis-
teminin kurallar› d›fl›na ç›karak uluslararas› ekonomiye yön vermeye çal›flt›. Bu
müdahaleler k›sa vadeli toparlanmalar sa¤lasalar da ABD’nin hegemon gücünde
zay›flamay› daha da h›zland›rd› ve Bretton Woods sisteminin sonunu getirdi. 
Bretton Woods’ta oluflturulan para sistemi çöktükten sonra da ABD dolar› dün-
ya paras› olma özelli¤ini devam ettirdi. 1973 y›l›nda yap›lan devalüasyonla, Avru-
pa devletleri ve Japonya ile rekabet etmekte zorlanan ABD’nin uluslararas› ekono-
mi içindeki rekabet gücü art›r›lmaya çal›fl›ld›. Ayr›ca, petrol krizi de ABD’nin rakip-
leri karfl›s›nda rekabet avantaj› elde etmesini sa¤lad›. Artan petrol fiyatlar› ABD’den
çok, petrolde tamamen d›fla ba¤›ml› olan Avrupa ve Japon ekonomilerine zarar
verdi. Petrol fiyatlar›ndaki bu art›fl›n petrol ithalatç›s› çevre ülkeleri üzerindeki et-
kisi çok daha olumsuz oldu. Bu ülkelerin artan borçlar› 1980’lerden sonra dünya
ekonomisinde ortaya ç›kan borç probleminde etkili oldu.
Uluslararas› para sisteminde art›k dolar›n alt›n karfl›l›¤› ortadan kald›r›ld›¤› için
ABD, d›fl piyasalara s›n›rs›z bir biçimde dolar ak›tabiliyordu. Bu dönemde ABD ve
di¤er merkez ülkeleri para arzlar›n› art›r›nca, bir taraftan dünyada enflasyon artar-
ken bir taraftan da uluslararas› finans hareketlerinde art›fl yafland›. 1945-1971 dö-
nemindeki ayarlanabilir sabit kur sisteminin yerini 1971-1984 döneminde esnek
kurlar ald›. 1979’dan sonra ABD, Japonya ve ‹ngiltere esnek kur sistemini uygular-
135
5. Ünite - Amerikan Hegemonyas›n›n Ortaya Ç›k›fl›
Resim 5.8
Napalmdan kaç›fl
1970’lerin bafl›ndan itibaren
hegemon gücü zay›flayan
ABD, Bretton Woods sistemi
d›fl›na ç›karak uluslararas›
ekonomiye tek yanl›
müdahalelerde bulunmaya
bafllad›. Fakat bu
müdahaleler, uzun vadede
ABD’nin hegemon gücünün
daha da zay›flamas›na yol
açt›.
Vietnam Savafl›’nda ABD’nin att›¤› napalm bombas›ndan köyün di¤er çocuklar›yla birlikte ç›r›lç›plak dehflet içinde a¤layarak kaçan küçük k›z Kim Phuc
Phan Thai flimdi UNESCO’nun iyi niyet büyükelçili¤i görevini yap›yor. 2012 y›l› itibar›yla 49 yafl›nda iki çocuk annesi bir kad›n olan Kim’in foto¤raf›n› çe-
kerek 1973’te Pulitzer ve World Press Photo ödülü alan ise Associated Press muhabiri Nick Ut. 
Ut’un foto¤raf› çektikten sonra hastaneye götürüp hayat›n› kurtard›¤› Kim, Napalm yaralar›n› iyilefltirmek için tam 17 kez ameliyat masas›na yatt›. Kim,
25 y›l sonra savafl kurban› çocuklara yard›m amac›yla Kim Foundation’u kurdu.

larken, AET ülkelerinin ço¤unlu¤u kendi aralar›nda, bir ayarlanabilir sabit kur sis-
temi olan Avrupa Para Sistemi’ni kurdular. Böylece Avrupa’da, güçlü Alman mark›
etraf›nda bir para alan› oluflmaya bafllad›.
Sonraki dönemde ABD, 1985-1993 y›llar› aras›nda, Plaza ve Louvre anlaflmala-
r›yla uluslararas› para sistemine müdahale etti. 1985 y›l›nda ABD, Fransa, Alman-
ya, ‹ngiltere ve Japonya aras›nda imzalanan Plaza Anlaflmas›’yla dolar›n de¤eri dü-
flürülünce, ABD’de ihracat artt›, kâr oranlar› ve üretimde k›sa süreli de olsa art›fl
görüldü. 1987 y›l›nda da bu sefer ‹talya ve Kanada’n›n kat›l›m›yla G-7 ülkeleri ara-
s›nda imzalanan Louvre anlaflmas›yla dolar›n de¤erini düflük tutarak ABD ekono-
misini güçlendirme yönünde politikalar uygulanmas› kabul edildi.
Plaza ve Louvre Anlaflmalar› ve benzer müdahalelerle zay›flayan ABD ekono-
misini güçlendirme çabalar› yerini 1990’larda güçlü dolar politikas›na b›rakt›. Mek-
sika krizinin ard›ndan, 1995 y›l›nda ABD dolar›n›n de¤erinde meydana gelen dü-
flüfl, Japonya ekonomisini sarsm›flt›. De¤erli hâle gelen Japon yeni Japon ekonomi-
sinde durgunlu¤a yol açm›flt›. Ortaya ç›kabilecek bir uluslararas› krizin ABD eko-
nomisine daha çok zarar verece¤ini hesap eden ABD, Japon yeni ve Alman mar-
k›n›n de¤erini düflürüp ABD dolar›n›n de¤erini yükseltmek üzere faiz oranlar›nda
ayarlama yapmak için bu ülkelerle anlaflt›. Ters Plaza Anlaflmas› ad› verilen bu po-
litikayla ABD, dolar›n de¤erindeki düflüflün getirdi¤i üretim art›fl›ndan vazgeçiyor
ve finans alan›ndaki gücüne dayanmaya bafll›yordu.
Uluslararas› finans piyasalar›n›n güçlenmesi 1970’lerin bafl›nda dünya ekono-
misinde ortaya ç›kan önemli de¤iflimlerden biriydi. Bretton Woods sistemi içinde
do¤rudan yabanc› yat›r›m fleklinde cereyan eden uluslararas› sermaye ak›mlar›,
sermaye hareketleri üzerindeki kontrollerin ve devlet düzenlemelerinin kald›r›lma-
s›yla dünya ekonomisi içindeki a¤›rl›¤›n› art›rm›flt›. Bunda petrol fiyatlar›ndaki
136
Uluslararas› Ekonomi Politik
1990’lar›n ortalar›nda ABD,
Ters Plaza Anlaflmas› ile
üretimini art›rma
çabas›ndan vazgeçiyor ve
finans piyasalar›ndaki
üstünlü¤üne dayanmaya
bafll›yordu.
Resim 5.9
ABD Baflkan Obama beysbol sopas›yla
Bilgi Ça¤›’n›n yeni dünyas›nda gerçek savafllar›n ticari alanda yaflanaca¤›na ve bu savafl›n en güçlü silah›n›n ise teknolojik üstünlük oldu¤una flüphe
yok. ABD, bugün hâlâ dünyaya hükmedebiliyorsa, asl›nda bunu sadece silah gücüyle de¤il, özünde “bilgi”ye yapt›¤› yat›r›mla, teknolojik üstünlü¤üyle
yap›yor. Bilim ve teknoloji üretimine, yani araflt›rma gelifltirmeye ay›rd›¤› pay aç›s›ndan da bunun sonucunda ald›¤› patent ve Nobel ödülü aç›s›ndan
da ülkeler k›yasland›¤›nda ABD’nin üstünlü¤ü net bir flekilde görülüyor.

yükselmenin ortaya ç›kard›¤› petrodolarlar›n ve avropara piyasas›nda önemli yere
sahip olan ABD bankalar›n›n uluslararas› faaliyetlerinin etkisi büyük olmufltu. 
ABD, 1970’lerin bafl›nda, Keynesçi politikalar›n çökmesiyle birlikte devletler
karfl›s›nda güç ve uluslararas› nitelik kazanan finansal sermayeyi ekonomik gücü-
nü sürdürmek amac›yla kullanmaya çal›flm›flt›. Üretim alan›ndaki üstünlü¤ü tehli-
keye giren ABD, buna finans alan›nda sahip oldu¤u hegemonyac› güç ile karfl›l›k
vermeye çal›fl›yordu. Bunun için finansal sermayenin dünyaya yay›lmas› ve bunun
gerçekleflmesi için de sermaye piyasalar›n›n liberalleflmesi gerekiyordu. IMF bu sü-
recin önemli bir parças› oldu ve ülkeleri sermaye piyasalar›n› d›fla açmaya teflvik
etti hatta zorlad›.
Devlet kontrollerinin kalkmas›yla gittikçe güçlenen uluslararas› sermaye, dev-
letleri de etkilemeye ve dönüfltürmeye bafllad›. Devletlerin ve özellikle hegemon
pozisyonunu korumaya çal›flan ABD’nin sermayeye ihtiyac› art›yordu. 1978 y›l›nda
faiz oranlar›n› büyük ölçüde art›ran ABD, dünyaya yay›lm›fl olan sermayesini geri
ça¤›rm›fl oldu. Ne var ki ABD dolar› de¤er kazanmaya bafllad›, d›fl ticaret ve cari ifl-
lemler bilançolar›ndaki aç›klar devam etti. ABD, d›fl ticaret a盤›n› sermaye girifliy-
le dengelemeye çal›fl›yordu. Bunun sonucu, 1970’lerdeki uluslararas› sermaye
ak›mlar›n›n yerini 1980’lerde sermaye k›tl›¤›n›n almas› ve ard› ard›na finansal kriz-
lerin ortaya ç›kmas› oldu. Bu y›llarda artan uluslararas› borçlar 1990’lar›n sonunda-
ki ve 2000’lerdeki finansal krizlerin de zeminini haz›rlam›fl oldu.
Uluslararas› para ve finans piyasalar› yan›nda, 1970’lerden sonra uluslararas› ti-
caret alan›nda ortaya ç›kan geliflmeler de ABD hegemonyas›nda meydana gelen
de¤iflimleri takip aç›s›ndan önem tafl›maktad›r. Bu y›llarda ABD, di¤er ülkelere ser-
best ticaret politikalar›n› dayat›rken kendisi neomerkantilist politikalar uygulama-
ya devam etti. Genifl iç pazar› ve dünya çap›nda faaliyet gösteren çok uluslu flir-
ketleri sebebiyle ABD, ihracata ve dolay›s›yla serbest ticarete ba¤›ml› de¤ildi. 
Bretton Woods döneminde ticaret bilançosu fazla veren ABD, 1971’den itiba-
ren sürekli olarak aç›k vermeye bafllad›. Bu tarihten sonra ABD, bu aç›klar›na kar-
fl›l›k gelecek flekilde, uluslararas› ekonomik organizasyonlardaki gücünü kullana-
rak di¤er merkez ülkeleri ve çevre ülkeleri ticaret fazlas› vermeye zorlad›. Böyle-
ce, uluslararas› ticaretteki dengesizliklerin yükünü di¤er ülkelere ödetmeye çal›flt›.
Ticaret hesaplar›n› fazla veren ülkeler ellerine geçen büyük miktardaki dolarlar›
ABD finans piyasas›nda de¤erlendirerek ABD’nin a盤›n› finanse ediyor ve ABD’nin
bu pozisyonunu sürdürmesini sa¤l›yorlard›.
Uluslararas› ticarette meydana gelen serbestleflme ve yap›sal de¤ifliklik 1995’te
Dünya Ticaret Örgütünün kurulmas›yla yeni bir boyut kazand›. OECD ülkeleri ara-
s›nda gelifltirilen ve 1998’de imzaya aç›lan Yat›r›mlar Hakk›nda Çok Tarafl› Anlaflma
(Multilateral Agreement on Investments - MAI) ulus devletleri çok uluslu flirketlere
tabi k›lacak düzenlemeler getirmekteydi. Bu flirketlere ekonomik yap›lar üzerinde
hukuki aç›dan da güçlü bir pozisyon kazand›rmay› amaçlayan bu anlaflman›n gizli
yürütülen görüflmeleri a盤a ç›k›nca, gelen tepkiler üzerine anlaflma rafa kald›r›ld›.
Bu anlaflmadan da görülebilece¤i gibi, asl›nda gittikçe zay›flayan ABD hegemonya-
s› dönüflüm geçirerek, bir devletin di¤erleri üzerindeki hâkimiyetinden, piyasa te-
melli uluslararas› finans gücünün hâkimiyetine yerini b›rakmaktad›r. 1990’lardan iti-
baren dile getirilmeye bafllanan ve küreselleflme olarak adland›r›lan geliflmeler, bu
meseleye ›fl›k tutmakta ve gelecek bölümün konusunu oluflturmaktad›r.
ABD bugün hâlâ bir hegemon devlet olarak tan›mlanabilir mi?
137
5. Ünite - Amerikan Hegemonyas›n›n Ortaya Ç›k›fl›
1978 y›l›nda faiz oranlar›n›
yükselten ve dolar›
güçlendiren ABD, d›fl ticaret
a盤›n› sermaye giriflleriyle
dengelemeye çal›flt›. Bunun
sonucunda 1980’lerde
dünyada bir dolar k›tl›¤›
bafllad› ve finansal krizler
meydana geldi.
S O R U
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T
‹ N T E R N E T
M A K A L E
M A K A L E
6

138
Uluslararas› Ekonomi Politik
II. Dünya Savafl›’n›n ard›ndan dünya ekonomi-
sinde meydana gelen geliflmeleri aç›klamak
II. Dünya Savafl›’n›n ard›ndan kapitalist dünyada
görülmemifl bir büyüme dönemi yafland›. Bu bü-
yümede geniflleyen uluslararas› ticaret en önem-
li faktördü ve ABD önemli bir rol üstlenmektey-
di. Bat› Avrupa ülkeleriyle Japonya’da yaflanan
ekonomik toparlanma da bu ekonomik büyüme-
nin ard›ndaki itici güçlerden biriydi. Dünya tica-
retinde meydana gelen art›fl gümrük tarifelerinde
meydana gelen düflüfllerin, konvertibil paralar›n
ve d›fla aç›k ekonomik yap›lar›n bir sonucuydu.
Dünya ekonomisindeki bu büyüme, 1944 y›l›n-
da, ABD’deki Bretton Woods kasabas›nda topla-
nan konferansta yarat›lan birkaç uluslararas› ku-
ruluflun oluflturdu¤u bir çerçeve içinde gerçek-
leflti. Bu kurumlardan IMF’nin görevi k›sa vadeli
ödemeler dengesi sorunlar›n› çözmek, Dünya
Bankas›n›n görevi ise uzun vadeli yap›sal uyumu
sa¤lamak idi. GATT ise uluslararas› ticaretin ser-
bestleflmesi için çal›flacakt›. 
ABD’nin savafl›n ard›ndan dünyada rakipsiz bir
güç olarak ortaya ç›kmas›nda özellikle iki faktör
etkili olmufltur. Bunlardan bir tanesi iç savafl›n
ard›ndan geliflen ve devasa bir boyuta ulaflan
ekonomisidir. Di¤eri de ABD ekonomisini güç-
lendirirken muhtemel rakiplerini güçsüz düflü-
ren iki dünya savafl›d›r. Bu flartlarda, So¤uk Sa-
vafl döneminde, baz›lar›na göre iki jeopolitik dü-
zenin ve iki hegemonun oldu¤u bir jeopolitik
sistem ortaya ç›km›flt›. Bunlardan biri Sovyetler
Birli¤i, di¤eri de ABD idi. Bir baflka görüfle göre
de bu So¤uk Savafl dönemi, iki süper gücün mev-
cut oldu¤u bir jeopolitik dünya düzeni anlam›na
geliyordu. Bu süper güçlerden biri hegemonyac›
güç olan ABD, di¤eri de onun rakibi olan Sov-
yetler Birli¤i idi. 
ABD’nin di¤er ülkeleri yeni kurulan liberal dün-
ya düzeni içinde yer almaya ikna edebilmesi için
onlar› güvenliklerini sa¤lama istek ve kabiliye-
tinde oldu¤una inand›rmas› gerekiyordu. Bu yüz-
den, ekonomik olanlara ek olarak birtak›m poli-
tika ve güvenlik meseleleri de ABD’nin ilgi alan›
içinde yer al›yordu. Avrupal› liderler de k›ta içle-
rine do¤ru uzanan Sovyet askerî gücünün politik
etkilerinden ciddi kayg› duymaktayd›lar ve böy-
lece NATO kuruldu.
ABD hegemonyas›n›n önemli bir unsuru hayati
önemdeki kaynaklara normal piyasa iliflkileri yo-
luyla eriflimin sa¤lanmas› idi. Bu kaynaklar ara-
s›nda en önemlisi petroldü. Bu kayna¤›n kontro-
lü üzerinde etkili olan temel unsurlar büyük Ame-
rikal›, ‹ngiliz ve Hollandal› çok uluslu flirketler
idi ancak Orta Do¤u’daki Amerikan askerî ve po-
litik gücü de bu konuda önem tafl›maktayd›. Bu-
nun sonucunda, bol miktarda kaynak ucuz ve is-
tikrarl› fiyatlarla temin edilebildi.
ABD hegemonyas›nda kurulan düzenin çok te-
mel bir sonucu görülmemifl bir bar›fl ve refah se-
viyesinin elde edilmesiydi. Bunun meyvelerin-
den en fazla geliflmifl ülkeler faydalan›yorlard›
ancak fakir ülkeler de ekonomik aç›dan güçlen-
mekteydiler. Avrupa’n›n büyük k›sm›nda, özel-
likle Bat› Almanya’da ve Japonya’da yaflanan h›z-
l› ekonomik toparlanma; ABD taraf›ndan sa¤la-
nan yard›mlar, yat›r›mlar, güvenlik ve elveriflli
politik ortam›n bir sonucuydu.
ABD de hegemon durumundan birçok fayda el-
de etti. Dünyada anahtar paraya sahip olman›n
getirdi¤i avantajlar ile ABD flirketlerinin dünya
çap›nda faaliyet göstermelerinin sa¤lad›¤› avan-
tajlar bunlar aras›ndad›r. Ancak 1971 y›l›ndan
sonra, dünya üretimi ve ticaretindeki pay›nda
azalmayla karfl›laflan ABD, tek yanl› politikalara
yöneldi ve dünya ekonomisini kendi avantaj›na
uygun olarak manipüle etmeyi denedi.
ABD hegemonyas›n›n yükselifl ve çöküflünü etki-
leyen de¤iflim ve dönüflümleri uluslararas› eko-
nomi politik çerçevesinde ifade etmek
ABD, çok tarafl› ve liberal dünya ekonomisi gö-
rüflünü ancak 1958-1959 itibar›yla hayata geçire-
bilmifltir. 1948’den 1958’e kadar olan on y›lda
dünya ekonomisinde çok önemli baz› özellikler
ortaya ç›km›flt›r. Bunlar aras›nda en önemlileri
ekonomik ifl birli¤ine yönelik yeni kurumlar›n
ortaya ç›kmas›, Avrupa’daki h›zl› ekonomik bü-
yüme, ABD’nin askerî harcamalar›ndaki art›fl,
ABD’nin Üçüncü Dünya’ya yönelik artan yard›m-
lar› ve ABD merkezli çok uluslu flirketlerin orta-
ya ç›kmas›d›r. 
Bütün bu geliflmeler dünyada bir istikrar ve re-
fah döneminin yaflanmas›na yard›mc› olmufltur.
Fakat bu faktörler ayn› zamanda, ABD’den d›fla-
Özet
2
N
A M A Ç
1
N
A M A Ç

139
5. Ünite - Amerikan Hegemonyas›n›n Ortaya Ç›k›fl›
r›ya önemli miktarda dolar ç›k›fl›na ve sonunda
Bretton Woods sisteminin çöküflüne de sebep
olmufltur. Bir bak›ma, ABD’nin hegemon duru-
munun gerektirdi¤i geliflmeler, sistemin temel
dayanaklar›ndan birinin y›k›lmas›na sebep ol-
mufltur. ABD’nin hegemon pozisyonunu devam
ettirmek için askerî harcamalar›n› ve d›fl yard›m-
lar›n› art›rmas› gerekmifl, bunun yol açt›¤› öde-
meler bilançosu aç›klar›n›n meydana getirdi¤i
dolar bollu¤u da uluslararas› para sisteminin y›-
k›lmas›na yol açm›flt›r.
Modern ekonomi politik petrole ba¤›ml› hâle gel-
mifltir. Petrol bu yüzden üretim, finans ve kredi
sistemleriyle iliflkili çok önemli bir stratejik mal ol-
man›n yan›nda ulusal güvenlik meselesi olarak da
görülmüfltür. Bu önemi dolay›s›yla petrolün kon-
trolü, sabit kur sistemi ile birlikte, ABD hegemon-
yas›n›n iki temel dayana¤›ndan biri olmufltur.
1970 ile 1973 y›llar› aras›nda ABD hegemonyas›-
n›n bu iki dayana¤› üzerinde bask› oluflmufl ve
sonunda bunlar çökmüfltür. Her ne kadar bu sis-
temin çökmesinin ard›ndan ABD, para ve petrol
ile ilgili yeni mekanizmalar gelifltirebilmiflse de
bu yeni rejimler eskisine oranla daha fazla koor-
dinasyon, ifl birli¤i ve uzlaflma gerektirmifl ve
dünya ekonomisinin gelece¤i hakk›nda duyulan
flüpheler artm›flt›r.
Bretton Woods sisteminin çöküflünde etkili olan
iki faktörden bahsedilebilir. Bunlardan biri döviz
kurlar›n›n esneklikten hayli uzak olmas›d›r. Do-
lar›n de¤eri dünya ekonomisinin istikrar› aç›s›n-
dan bir gösterge olarak kabul edildi¤inden; flart-
lar de¤iflmesine, ABD’nin d›fl fazlalar› yerini d›fl
aç›klara b›rakmas›na ra¤men, döviz kurlar›nda
gerekli ayarlamalar yap›lmam›flt›r. 
‹kincisi, uluslararas› sermaye piyasalar›n›n gü-
cündeki büyük art›fl ve bunun sabit kur sistemi
üzerindeki etkisi olmufltur. 1958-1973 y›llar› ara-
s›nda çok uluslu flirketler ve uluslararas› banka-
lar gibi uluslarüstü aktörlerin ve büyük bir avro-
para piyasas›n›n ortaya ç›k›fl› bu durumu yans›t-
maktad›r. 
ABD, 1970’lerin bafllar›ndan itibaren bir kriz içi-
ne girmifl ve hegemon gücü zay›flamaya baflla-
m›flt›. Buna karfl›l›k ABD, Bretton Woods siste-
minin kurallar› d›fl›na ç›karak uluslararas› ekono-
miye yön vermeye çal›flt› ve bu müdahaleler Bret-
ton Woods sisteminin sonunu getirdi. K›sa vade-
li toparlanmalar sa¤lansa da ABD’nin hegemon
gücünde zay›flama bu müdahaleler sonunda da-
ha da h›zland›. Bu dönemde dünya ekonomisin-
de ciddi de¤iflmelere yol açan uluslararas› para,
finans ve ticaret sistemlerinde meydana gelen
dönüflümler üzerinde etkili olsa da ABD hege-
monyas› bu geliflmeleri kontrol edebilme imkâ-
n›ndan yoksundu.

140
Uluslararas› Ekonomi Politik
1.
Afla¤›dakilerden hangisi II. Dünya Savafl›’ndan son-
ra ortaya ç›kan ekonomik düzenin özelliklerinden biri
de¤ildir?
a. Korumac› politikalar
b. Ola¤anüstü bir refah döneminin ortaya ç›kmas›
c. Yeni uluslararas› ekonomik kurumlar›n gelifltiril-
mesi
d. Dünya ticaretinde patlama
e. Yüksek düzeyde uluslararas› ifl birli¤i
2.
II. Dünya Savafl› sonras› ABD politikalar› nas›l ad-
land›r›labilir?
a. Çok tarafl›
b. Kurumsal
c. Demokratik
d. Diktatörce
e. Hayalci
3.
Bretton Woods sisteminde bir ons alt›n›n de¤eri afla-
¤›dakilerden hangisiydi?
a. 15 dolar
b. 30 dolar
c. 35 dolar
d. 40 dolar
e. 42 dolar
4.
Bretton Woods kurumlar›ndan GATT daha sonra ye-
rini hangi örgüte b›rakm›flt›r?
a. IMF
b. Uluslararas› ‹mar ve Kalk›nma Bankas›
c. Dünya Bankas›
d. Dünya Ticaret Örgütü
e. Uluslararas› Ticaret Örgütü
5.
Afla¤›dakilerden hangisi II. Dünya Savafl›’n›n ard›n-
dan ABD liderli¤inde kurulan dünya düzeninin temel
meselelerinden biri de¤ildir?
a. Ticaret ve finans
b. Uluslararas› güvenlik
c. Hayati öneme sahip kaynaklar 
d. ‹ç ve d›fl politika
e. Gelir da¤›l›m›
6.
Afla¤›dakilerde hangisi 1948-1958 y›llar› aras›nda dün-
ya ekonomisinde meydana gelen geliflmelerden de¤ildir?
a. ABD’nin d›fl ticaret aç›klar› vermesi
b. Ekonomik ifl birli¤ine yönelik yeni kurumlar›n
ortaya ç›kmas›
c. Avrupa’daki h›zl› ekonomik büyüme
d. ABD’nin askerî harcamalar›ndaki art›fl
e. ABD merkezli çok uluslu flirketlerin ortaya ç›k-
mas›
7.
Afla¤›dakilerden hangisi AET’yi oluflturan Roma An-
laflmas›n› imzalayan ülkelerden biri de¤ildir?
a. Fransa
b. ‹ngiltere
c. Bat› Almanya
d. Belçika
e. Lüksemburg
8.
Afla¤›dakilerden hangisi 1950’li y›llar boyunca ABD
ekonomi politi¤inde meydana gelen geliflmelerden de-
¤ildir?
a. Artan askerî harcamalar
b. Artan d›fl yard›mlar
c. Düflük büyüme oranlar›
d. Ödemeler bilançosu aç›klar› 
e. Keynesçi ekonomi politikalar›
9.
Afla¤›dakilerden hangisi ABD’nin ödemeler bilanço-
su aç›klar› ile bafl edebilmek için 1960’l› y›llarda baflvur-
du¤u yollardan biri de¤ildir?
a. Avrupal›lar›, sahip olduklar› alt›n ve dövizleri
dolar› desteklemek için kullanmaya ikna etmek
b. ABD’den d›flar› özel sermaye ç›k›fl›n› k›s›tlamaya
yönelik tedbirlere baflvurmak
c. Dolar›n ilk savunma hatt› olarak sterlinin de¤e-
rini korumak
d. Gümrük vergilerini yükseltmek
e. Dünya ticaretini daha da liberallefltirmek için ha-
rekete geçmek
10.
Afla¤›dakilerden hangisi çok uluslu flirketlerin dün-
yan›n gündemine getirdi¤i konulardan biri de¤ildir?
a. Üretimin uluslararas›laflmas›
b. Ulusal ekonomilerin entegrasyonu
c. Küresel çapta piyasa iliflkileri
d. Uluslarüstü aktörlerin gücü
e. Uluslararas› terörizm
Kendimizi S›nayal›m

141
5. Ünite - Amerikan Hegemonyas›n›n Ortaya Ç›k›fl›