Uluslararasi ekonom‹ pol‹T‹k yazar Prof. Dr. Mehmet altan (Ünite 1-8) Editör

T‹CARET‹N KÜRESELLEfiMES‹
Uluslararas› ticarette yaflanan h›zl› büyüme, küreselleflmenin hem sebeplerinden,
hem de önemli sonuçlar›ndan biri say›lmaktad›r. Dünya ticaretinin hacmi 1950 y›-
l›nda 296 milyar dolar iken 2005 y›l›nda 27 kat art›flla 8 trilyon dolara ulaflm›flt›r.
2008 krizinin ard›ndan 2009 y›l›nda %12,2 oran›nda bir daralma yaflansa da bun-
dan sonra dünya ticareti genifllemesine devam etmifltir. Uluslararas› ticaretteki bu
art›fl sayesinde bütün dünyadaki tüketiciler daha fazla say›da mal seçene¤ini daha
düflük fiyattan elde etme imkân› bulmufltur. Ayr›ca, uluslararas› ticaretteki art›fl, bü-
tün dünyada yüksek büyüme oranlar›n›n ve beraberinde daha çok istihdam imkâ-
n›n›n yarat›lmas›na da yol açm›flt›r.
Tafl›mac›l›k ve haberleflme teknolojilerinde meydana gelen geliflmeler ticaretin
küreselleflmesinde itici faktörler olmufltur. Bu teknolojik geliflmeler yaln›z uluslara-
ras› ticaretin hacminin artmas›na yol açmam›fl, ayn› zamanda ticaretin co¤rafi ola-
rak yayg›nlaflmas›na da sebep olmufltur. Yine tüm bu geliflmeler sonunda ticaret
kanallar› da daha karmafl›k hâle gelmifl; eskiden daha ziyade bireyler yüz yüze ti-
cari iliflkiye girerlerken giderek birbirlerini görmeden, uzaktan ticari iliflkiler gelifl-
tirmeye bafllam›fllard›r.
Teknolojik geliflmeler yan›nda, GATT görüflmeleri yoluyla gümrük vergilerinin
azalt›lmas› ve ticaretin önündeki di¤er engellerin bertaraf edilmesi de dünya tica-
retinin büyümesinde etkili olmufltur. Bu çerçevede dünya ticareti dünya üretimine
154
Uluslararas› Ekonomi Politik
Tafl›mac›l›k ve haberleflme
teknolojilerinde meydana
gelen geliflmeler yan›nda
GATT görüflmeleri yoluyla
uluslararas› ticaretin
liberalizasyonu dünya
ticaretinin büyümesinde
etkili olmufltur. 
Resim 6.2
Dünya Ticaret Örgütüne (DTÖ) göre küresel ticaretteki art›fl 2012’de 20 y›l ortalamas›n›n alt›nda kalacak.2010 y›l›nda %13,8 oran›nda artan uluslarara-
s› ticari iliflkiler bir sonraki y›l %8,8 oran›nda artm›flt›. DTÖ’nün tahminlerine göre küresel ticaret hacmi 2012’de sadece %3,7 oran›nda büyüyecek. Bu-
na göre dünya ticaretinin art›fl oran› 2012 y›l›nda son 20 y›l›n ortalama de¤eri olan %5,4’ün alt›nda kalacak. Dünya Ticaret Örgütü Direktörü Pascal Lamy,
“dünya ticaretinin çöküntüye u¤rad›¤› 2008/2009 döneminin üzerinden üç y›l geçmifl olmas›na ra¤men, dünya ekonomisinin ve dünya ticaretinin k›r›l-
ganl›¤›n› korudu¤unu” söylüyor. DTÖ Direktörü Pascal Lamy, birçok ülkenin küresel ekonomik sorunlara himayecilikle tepki göstermesinin de dünya tica-
retine zarar verece¤ini belirtiyor.
DTÖ’nün 2011 y›l› bilançosunu ve 2012 beklentilerini kapsayan raporunda, ticaret h›z›n›n düflmesinde euro krizi kadar dünya ticaretinin di¤er alanlar›n-
daki gerilemelerin de etkili oldu¤una yer veriliyor. Örne¤in, DTÖ, küresel mal ve hizmet mübadelesinde arzulanan art›fl h›z›na kavuflulamamas›n›n neden-
leri aras›nda do¤al felaketleri de say›yor. Öncelikle Japonya’daki deprem ve tsunami felaketleri ile Libya’daki silahl› ayaklanman›n ticari iliflkileri sarst›-
¤› belirtiliyor.
Dünya ticareti durakl›yor...

göre daha h›zl› artm›fl ve dünya üretiminin uluslararas› ticarete konu olan k›sm›
h›zla yükselerek bugün toplam dünya üretiminin %20’sine ulaflm›flt›r. Ticari küre-
selleflme yaln›zca ülkeler aras›nda mal ve hizmet ticaretinin artmas› anlam›na gel-
memektedir. Buna ek olarak, belirli mal ve hizmetler için küresel çapta piyasalar
ortaya ç›km›flt›r. Dünya çap›nda al›c› ve sat›c›lar›n karfl› karfl›ya geldi¤i ve fiyatla-
r›n olufltu¤u bu küresel piyasalar›n, mallar›n üretildi¤i, hatta fiziki olarak mübade-
le edildi¤i yerler olmas› gerekmemektedir. Rotterdam’da oluflan spot petrol piya-
sas› bunun ilk örneklerinden biridir. 
Asl›nda ticaretin küreselleflmesi çok eski tarihlere kadar götürülebilmekle bir-
likte Sanayi Devrimi’nin bu konuda önemli bir aflama oldu¤u kabul edilmektedir.
19’uncu yüzy›l›n bafllar›nda gemi tafl›mac›l›¤›nda meydana gelen teknolojik gelifl-
meler maliyetleri sürekli afla¤› çekerek küresel ekonomik entegrasyona katk›da
bulunmufltur. 1869 y›l›nda aç›lan ve Londra ile Bombay aras›ndaki mesafeyi yar›
yar›ya azaltan Süveyfl Kanal› ile 1830 y›l›nda ‹ngiltere’de bafllay›p daha sonra bü-
tün Avrupa’ya ve ABD’ye yay›lan demir yolu tafl›mac›l›¤› bu konudaki önemli ve
belirleyici teknolojik geliflmeler olmufltur.
Bu dönemde ticaretin küreselleflmesine katk›da bulunan di¤er geliflmeler; ge-
nifl ekonomiye sahip önemli ülkelerin Alt›n Standard› sistemini kabul etmeleri, Pa-
nama Kanal›’n›n aç›lmas›, telgraf hatlar›n›n ve okyanus aflan kablolar›n çekilmesi
olmufltur. 1870 y›l›nda bafllad›¤› kabul edilen modern dönemin bu ilk küresellefl-
me dalgas›, ‹ngiltere ile Fransa aras›ndaki anlaflmay› takiben gümrük tarifelerinde
meydana gelen düflüflle ivme kazanm›fl ve küresel ihracat›n dünya GSY‹H’si için-
deki pay› 1870 y›l›nda %4 iken 1914 y›l›nda %8’e yükselmifltir.
Dünya ticaretinde ve ekonomisinde meydana gelen bu büyümenin ard›ndaki
esas etkili olan faktör ‹ngiltere’nin oluflturmufl oldu¤u liberal ekonomik düzendi.
Nitekim teknolojik geliflmeler devam etmesine ra¤men, I. Dünya Savafl›’n›n bu li-
beral düzeni sarsmas›yla birlikte bu küreselleflme e¤ilimi de son buldu. Hükûmet-
ler ticaret ve tafl›mac›l›k faaliyetlerini kontrol etmeye bafllad›lar. Ticarette yüksek
gümrük vergileri ve kotalar uygulanmaya baflland›. ‹ki dünya savafl› aras›ndaki dö-
nemde (1919-1939) tafl›ma maliyetlerindeki azalmaya ra¤men bu sebeplerle dünya
ticaretinde bir geliflme yaflanmad›. 
II. Dünya Savafl›’n›n ard›ndan kurulan ekonomik düzende, IMF, Dünya Banka-
s› ve GATT gibi uluslararas› kurumlar dünya ticaretinin serbestleflmesinde önemli
rol oynad›lar. Sabit bir kur rejiminin oluflturulmas› da ticarette belirsizli¤i azaltarak
ekonomik büyümeyi teflvik etti. Bunun sonucunda, dünya ihracat› 1950 y›l›nda
toplam 61 milyar dolar iken 1970 y›l›nda 883 milyar dolar, 2000 y›l›nda ise 6 tril-
yon 338 milyar dolar oldu. Dünya ticaretindeki büyüme oran› dünya üretimindeki
büyüme oran›ndan daha yüksek oldu¤u için; dünya ihracat›n›n dünya GSY‹H’si
içindeki pay› 1950 y›l›nda %6 iken, 1970 y›l›nda %14,3’e, 2000 y›l›nda ise %20,2’ye
yükseldi. 
Ancak, 1970’ler boyunca GATT görüflmeleri yoluyla dünya ticaretinde sa¤lanan
liberalleflme yavafl ilerledi ve daha ziyade geliflmifl ülkelerle s›n›rl› kald›. 1950-1973
döneminde dünya ticareti, gümrük vergilerindeki indirimler ve ulaflt›rma maliyet-
lerindeki düflüfller sayesinde, reel olarak %8’i aflan bir büyüme h›z›na ulaflm›flken
bu tarihten sonra yaflanan iki petrol floku ve ortaya ç›kan enflasyonist geliflmeler
sebebiyle yavafllad›. 1980’den itibaren, geliflmekte olan ülkelerin IMF zoruyla d›fla
aç›lmas›yla birlikte h›zlanan liberalleflme dünyan›n önemli bir k›sm›n› kapsar hâle
geldi.
155
6. Ünite - Küreselleflme ve Dünya Ekonomisi
1999’da ABD’de teknoloji
firmalar›n›n yer ald›¤› borsa
endeksi olan NASDAQ
endeksinde teknoloji
flirketlerinin hisseleri afl›r›
de¤erlendi. Cirolar ile borsa
de¤eri aras›ndaki devasa
fark, bir süre sonra fiyatlar›n
h›zla düflüflüne neden oldu.
2000 y›l› Mart ay›nda patlak
veren ve ‘dot.com balonu’
olarak an›lan bu krizde on
binlerce yat›r›mc› iflas etti,
birçok küçük flirket batt›.

Özellikle d›fla dönük ekonomik politikalar takip eden Hong Kong, Güney Ko-
re gibi Do¤u Asya ülkelerinin ve daha sonra baz› Güney Do¤u Asya ülkelerinin ya-
flad›klar› h›zl› ekonomik büyüme ve içe dönük ithal ikameci politikalar takip eden
baz› ülkelerin karfl›laflt›klar› ekonomik baflar›s›zl›klar, ticari liberalizasyonun lehin-
de örnekler olarak gösterilmeye baflland›. 1978 y›l›nda Çin d›fla aç›lma program›
bafllatt› ve 1980’lerin sonunda, daha önce piyasa temelli politikalardan uzak duran
merkezî planl› ekonomiler yaflad›klar› ekonomik çöküfl sonucunda d›fl ticaretin ve
yat›r›m›n önemli bir yere sahip oldu¤u piyasa ekonomisine geçifl sürecine girdiler.
1990’larda, enformasyon teknolojilerindeki geliflmelerin ivme kazanmas›yla
dünya ticareti yine h›zl› bir flekilde artmaya bafllad›; 2000 y›l›nda teknoloji hissele-
rinde düflüfllerle kendini gösteren ve “dotcom” krizi olarak adland›r›lan problemin
ard›ndan k›smen daralma gösterdikten sonra yeniden h›zlanarak, 2000-2007 döne-
minde y›lda ortalama %6’l›k bir büyüme oran›n› yakalad›. 1950-2007 y›llar› aras›n-
da dünya ticaretinde meydana gelen ortalama büyüme h›z› da ayn› oranda kald›.
Afla¤›daki tabloda mal ve hizmet ticaret hacminin küresel kriz sonras› durumu
yer almaktad›r. 2010 y›l›nda %12,9 oran›nda artan dünya mal ve hizmet ticaret hac-
mi, 2011 y›l›nda nispi bir yavafllama ile %5,8 oran›nda art›fl göstermifltir. Dünya mal
ve hizmet ticaret hacmine yönelik beklentiler ise 2012 y›l› için %4, 2013 y›l› için
%5,6 ile daha düflük düzeydedir.
Mal ve Hizmet Ticaret Hacmi (%)
2010 2011 2012* 2013*
Dünya
12,9 5,8
4,0
5,6
‹hracat
Geliflmifl Ülkeler
12,2 5,3
2,3
4,7
Euro Bölgesi
11,1 6,3
1,4
3,2
Di¤er Geliflmifl Ülkeler
13,3 4,7
1,9
6,3
Yeni Sanayileflen Asya Ülkeleri
18,1 5,5
3,0
7,8
Geliflmekte Olan Ülkeler
14,7 6,7
6,6
7,2
Orta ve Do¤u Avrupa
10,2 5,7
3,3
5,4
BDT
8,4
8,1
3,1
3,6
Geliflen Asya
23,0 8,0
7,9
9,6
Latin Amerika ve Karayipler
11,6 5,7
6,4
8,4
Orta Do¤u ve Kuzey Afrika
7,7
3,4
5,5
3,1
‹thalat
Geliflmifl Ülkeler
11,5 4,3
1,8
4,1
Euro Bölgesi
9,3
3,8
-0,5
2,2
Di¤er Geliflmifl Ülkeler
15,1 4,5
2,3
6,8
Yeni Sanayileflen Asya Ülkeleri
18,7 3,2
2,0
7,6
Geliflmekte Olan Ülkeler
15,3 8,8
8,4
8,1
Orta ve Do¤u Avrupa
12,2 8,0
4,0
5,3
BDT
17,8 18,3 11,9
10,0
Geliflen Asya
19,0 9,1
10,2
10,1
Latin Amerika ve Karayipler
23,9 10,6 6,7
8,0
Orta Do¤u ve Kuzey Afrika
1,1
0,9
5,9
3,1
156
Uluslararas› Ekonomi Politik
1990’larda enformasyon
teknolojilerinde meydana
gelen geliflmeler dünya
ticaretinin yeniden h›zl› bir
biçimde artmas›na yol açan
temel faktör olmufltur.
Tablo 6.2
Mal ve Hizmet
Ticaret Hacmi (%)
Kaynak: IMF, World
Economic Outlook,
Nisan 2012.
(*) Tahmin

Özetle, II. Dünya Savafl›’n›n ard›ndan kurulan liberal ekonomik düzende d›fl ti-
caretin önündeki engellerin azalmas›yla; dünya ticareti, 1947 y›l›ndaki 57 milyar
dolarl›k seviyesinden, 1980’de 2 trilyon 32 milyar dolara, 1990’da 3 trilyon 479 mil-
yar dolara, 2000 y›l›nda yaklafl›k 6,5 trilyon dolara ve 2007 y›l›nda 13 trilyon 833
milyar dolara ç›km›flt›r. Geliflmifl ülkelerin dünya ticareti içindeki pay› 1980’de
%66’dan 2007 y›l›nda %58,6’ya inerken; geliflmekte olan ülkelerin pay› %29,4’ten
%37,5’e yükselmifltir. Ancak, en az geliflmifl 50 ülkenin 1960 y›l›nda %1,8 olan dün-
ya ticareti içindeki pay› azalarak, 1995 y›l›nda %0,5’e düflmüfl, daha sonra art›fl gös-
tererek 2006 y›l›nda %0,9’a yükselebilmifltir. Tabloda detayl› bir flekilde yer alan
2010 ve 2011 y›l›na ait gerçekleflen de¤erler ve 2012 ve 2013 y›l› tahminleri, gelifl-
mifl ve geliflmekte olan ülkeler aç›s›ndan k›yaslamal› olarak ele al›nd›¤›nda, dünya
ticaretinin yönü hakk›nda da ipuçlar› vermektedir. 
Türkiye’de ise küresel kriz sonras› 2010 ve 2011 y›llar›nda d›fl ticaret gösterge-
lerinde (mal ticareti) önemli art›fllar gerçekleflmifltir. 2010 y›l›nda ihracat %11,5, it-
halat %31,7, d›fl ticaret hacmi %23,2 oran›nda artarken, 2011 y›l›ndaki art›fllar ihra-
catta %18,5, ithalatta %29,8 ve d›fl ticaret hacminde %25,5 olarak gerçekleflmifltir.
D›fl ticaret göstergelerindeki art›fl e¤iliminin h›z› azalsa da 2012 ve 2013 y›llar›nda
da devam etmesi beklenmektedir. Son tahminlerin yer ald›¤› Orta Vadeli Program
(2012-2014)’a göre, 2012 y›l›nda Türkiye’de ihracat›n %10,1, ithalat›n %3,3, d›fl ti-
caret hacminin %5,7 oran›nda artmas› beklenmektedir. 2013 y›l›na yönelik öngö-
rüler ise s›ras›yla %11,6, %9,6 ve %10,3’tür.
Liberal ticaret ile büyüme oranlar› aras›nda gözlenen yak›n iliflki, serbest ti-
caretin ülkelere sa¤lad›¤› faydalar› gözler önüne sermektedir. Serbest d›fl ticare-
tin faydas› esas olarak üreticilerin daha genifl uluslararas› piyasalara eriflebilme-
sinden kaynaklanmaktad›r. Bir ülke ekonomisi için bu eriflim, bir taraftan ulus-
lararas› ifl bölümünden yararlanma f›rsat›, bir taraftan da dünya piyasalar›nda
karfl›laflaca¤› güçlü rekabete gö¤üs germe ihtiyac› anlam›na gelmektedir. Ulus-
lararas› uzmanlaflma sayesinde bir ülke içindeki üreticiler daha etkin üretim
yapmaktad›rlar.
Bunlara ek olarak, uluslararas› ticarete kat›lan bir ülke, teknolojinin yay›lmas›
etkisinden de yararlanmaktad›r. Bu fayda özellikle geliflmekte olan ülkeler için
önemlidir. Çünkü bu ülkeler, bu sayede geliflmifl ülkelerin verimlilik oranlar›n› ya-
kalama f›rsat› elde etmektedirler. Piyasa ekonomilerine karfl› uygulad›klar› izolas-
yoncu politikalar sebebiyle küresel ticaretin bu tür olumlu etkilerinden faydalan-
ma flans›n› kaybetmifl olan eski merkezî planl› ekonomiler, flimdi küresel sisteme
kat›lmak suretiyle fayda elde etmeye çal›flmaktad›rlar.
Liberal d›fl ticaretin bir ülkeye sa¤lad›¤› bafll›ca faydalar nelerdir?
Bütün bu faydalar›na karfl›l›k, uluslararas› ticaret baz› riskler de ortaya ç›kar-
maktad›r. Mesela, uluslararas› piyasalarda güçlü bir rekabetle karfl› karfl›ya kalan
bir ülke, yeterince rekabetçi olmayan sanayilerinin kapanmas› tehlikesiyle karfl›la-
flabilir. Ayr›ca, millî güvenlikle ilgili sektörlerde yabanc› üreticilere ba¤›ml› olmak
riskli olabilir. Geliflmekte olan ülkelerin hükûmetleri, bunlara ek olarak, yeni ku-
rulan sanayilerin, rekabetçi hâle gelene kadar geçici olarak korunmas› gerekti¤ini
ileri sürmektedirler. Ancak, “bebek endüstrileri tezi” olarak adland›r›lan bu tür ko-
rumac›l›k uygulamalar›, yerli üreticileri etkinlikten uzak bir biçimde üretim yapma-
ya teflvik etmesi sebebiyle ekonomik bak›mdan riskli olabilir.
157
6. Ünite - Küreselleflme ve Dünya Ekonomisi
S O R U
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T
‹ N T E R N E T
M A K A L E
M A K A L E
1

Tafl›d›¤› risklere ra¤men pek çok ülke ekonomisini daha fazla küresel rekabe-
te açmay› tercih etmektedir. Ekonomilerin d›fla aç›kl›¤›n› ya da küreselleflmesini
ölçmenin bir yolu ülkenin d›fl ticaretinin (ihracat art› ithalat) GSY‹H’sine ya da
GSMH’sine oranlanmas›d›r. Bu ölçü dikkate al›nd›¤›nda, 1950 sonras›nda, küresel-
leflme oran› ortalama olarak ikiye katlanm›flt›r. Dünya ihracat›n›n dünya üretimine
göre çok daha h›zl› artmas›n›n sonucunda, dünya ticaretinin dünya GSY‹H’si için-
deki pay› yaklafl›k olarak %30’a ulaflm›flt›r.
ÜRET‹M‹N KÜRESELLEfiMES‹
Yukar›da bahsedilen teknolojik geliflmeler üretimin de¤iflik safhalar›n›n birbirin-
den ayr›lmas›n› ve maliyet avantajlar›n›n dikkate al›narak dünyan›n farkl› bölgele-
rinde gerçeklefltirilmesini mümkün k›lm›flt›r. Üretimin bu flekilde uluslararas›lafl-
mas› çok uluslu flirketlerin yay›lmas›n› sa¤lam›flt›r. Tafl›mac›l›kta ve haberleflmede
meydana gelen büyük ölçekli maliyet düflüflleri dünyan›n farkl› co¤rafyalar›nda
kurulan üretim iflletmelerinin bir merkezden kontrol edilmesini kolaylaflt›rm›flt›r. 
Örne¤in dev yolcu uça¤› Boeing 787 Dreamliner’›n her bir parças› dünyan›n
farkl› yerlerinde üretilmektedir. 787’nin Japonya, Kore, ‹talya, Fransa ve Ameri-
ka’n›n çeflitli yerlerindeki 50 farkl› tedarikçiden gelen parçalar› Seattle’daki fabrika-
da birlefltirilerek üretim gerçekleflmektedir. Özellikle kanat ve gövde gibi büyük
parçalar›n h›zl› bir flekilde tafl›nmas› için Boeing, Dreamlifter ad›n› verdi¤i kargo
uça¤›n› bile üretmifltir. 
158
Uluslararas› Ekonomi Politik
Resim 6.3
12 fiubat 2009’da, Aden Körfezi’nde, arama ve kurtarma ekipleri flüpheli korsanlar› yakalamak için yaklafl›yorlar...
Dünya ticareti önündeki hiç hesap edilmeyen bir baflka engel ise Orta Ça¤ Dönemi’ni aratmayan ve Afrika’n›n do¤usundaki denizlerde ticari gemilere
dadanan korsanlar oldu.
Özellikle Somali’de üslenen deniz korsanlar›, yaklafl›k 20 y›ld›r iç siyasi çalkant›lar›n yafland›¤› ve bu nedenle de asayifl yoklu¤unun bulundu¤u flart-
lardan yararlanarak güç kazanm›fllar.
Silahl› korsanlar taraf›ndan ele geçirilen ve bilinmeyen bir hedefe gitmeye zorlanan gemilerin tafl›d›¤› kargo, daha küçük bir gemiye yüklendikten
sonra gemi serbest b›rak›l›yor ve baz› durumlarda da iki ya da üç mürettebat fidye ödenene kadar esir tutuluyor.
Korsanlar›n elinde 2012 y›l› May›s ay› itibar›yla toplam 17 tekne ve 300 mürettebat ve yolcu bulundu¤u tahmin ediliyor. 
Uluslararas› Denizcilik Bürosu, 2010’un ilk yar›s›nda 100 olan sald›r›lar›n 2011’in ilk yar›s›nda 163’e yükseldi¤ini aç›kl›yor.
Çeflitli ülkelerin ve NATO’nun savafl gemileri korsanlara karfl› mücadele etse de deniz korsanl›¤›n›n küresel ekonomi üzerinde yaratt›¤› mali etkileri
azaltamam›fl gözüküyor. Korsanlara ödenen fidyeler, güvenlik araç gereçleri ve korsanl›¤›n ticaret üzerindeki etkileri dikkate al›narak deniz korsanl›-
¤›n›n maliyetini ç›karan Chatham House’un yay›mlad›¤› raporda, 2005 y›l›ndan bu yana deniz korsanl›¤›n›n faturas›n›n ortalama befl kat artt›¤› tah-
min ediliyor.
Rapora göre tehlikeli bölgelerden kaç›nmak için gemilerin baflka rotalar› kullanmak zorunda kalmas›n›n maliyeti 2,4 ila 3 milyar dolar aras›ndayken,
donanma operasyonlar› için y›lda 2 milyar dolar civar›nda bir para harcan›yor.

BMW, Mercedes, Audi, Opel, Volvo, Man gibi otomobil ve a¤›r vas›ta araçlar›-
n›n baz› yedek parçalar›n› Samsun’da bir üreticiden almalar›, ulafl›m maliyetlerinin
düflmesiyle birlikte üretimin küreselleflmesinin say›s›z örne¤inden biridir.
Çok uluslu flirketlerin bu küresel faaliyetlerinin ve bu faaliyetlerin sonuçlar›n›n
ele al›nmas›, küreselleflme konusu incelenirken kaç›n›lmaz olmaktad›r. Çünkü çok
uluslu flirketler küreselleflme sürecinde yer alan temel aktörlerdir. Bu aç›dan, özel-
likle do¤rudan yabanc› yat›r›mlar›n (DYY) hacminde meydana gelen art›fl, ulusla-
raras› üretimin organizasyonunda yaflanan de¤ifliklikler, teknolojinin yay›lmas› ve
yeni firmalar aras› iliflki biçimleri önem tafl›maktad›r. 
DO⁄RUDAN YABANCI YATIRIMLAR
Küreselleflmenin önemli göstergelerinden biri do¤rudan yabanc› yat›r›mlard›r. Yu-
kar›da, dünya ticaretinin dünya üretimine k›yasla daha h›zl› büyüdü¤ünü, dolay›-
s›yla dünya GSY‹H’si içinde dünya ticaretinin pay›n›n artt›¤›n› görmüfltük. Do¤ru-
dan yabanc› yat›r›mlar ise dünya ticaretine oranla çok daha h›zl› büyümüfltür. 1960
y›l›nda DYY, dünya GSY‹H’sine oranla iki kat daha h›zl› büyümüfltü. 1980 y›l›nda,
DYY’nin büyüme h›z› GSY‹H’nin büyüme h›z›n›n dört kat› idi. 1989 y›l›nda ulusla-
raras› üretim, uluslararas› ticaretin hemen hemen iki kat› büyüklü¤e eriflmiflti. Ara-
da k›sa süreli düflüfllere ra¤men, DYY ak›mlar› bu tarihten sonra da sürekli olarak
artm›flt›r.
Bir ülkede kurulu olan bir firman›n bir baflka ülkede fiziki yat›r›m yapmas› ya
da mevcut bir firman›n yönetimini elde etmesi olarak tan›mlayabilece¤imiz DYY,
bu sebeple, küreselleflme sürecinde önemli rol oynam›flt›r. Bu yat›r›mlar firmalara,
yeni piyasalar ve pazarlama kanallar›, daha düflük maliyetli üretim imkânlar›, yeni
teknolojilere, ürünlere, becerilere ve finansman kaynaklar›na eriflim f›rsatlar› sa¤-
lamaktad›r. Bu yat›r›mlar›n yöneldi¤i ülkeler aç›s›ndan ise yeni teknoloji, sermaye,
ürün, organizasyon teknolojileri ve yönetim becerileri sa¤lamakta ve böylece, eko-
nomik geliflmeyi teflvik etmektedir.
Yeni enformasyon sistemleri ve uluslararas› iletiflim maliyetlerinde meydana
gelen azalmalar, bugün yurt d›fl›nda yap›lan yat›r›mlar›n yönetimini çok daha ko-
lay hâle getirmifltir. D›fl ticaretin liberalizasyonu, yabanc› yat›r›mlar üzerindeki k›-
s›tlamalar›n ve piyasalar üzerindeki devlet düzenlemelerinin azalt›lmas› ve özellefl-
tirmeler, DYY’lerin yayg›nlaflmas›ndaki temel faktörler olmufltur. Teknolojik gelifl-
meler DYY’lerin tan›m›nda da de¤ifliklik yapmaya adayd›r. Hâlen DYY’lerin üçte
ikisi makine, donan›m ve bina fleklinde olsa ve büyük ço¤unlu¤u büyük çok ulus-
lu flirketler taraf›ndan yap›lsa da ‹nternet’in ortaya ç›kmas›, teknolojinin artan rolü,
birçok piyasada do¤rudan yat›r›mla ilgili k›s›tlamalar›n gevflemesi ve azalan ileti-
flim maliyetleri, gelecekte geleneksel olanlar›n d›fl›nda yeni yat›r›m biçimlerinin ro-
lünün artabilece¤ini göstermektedir.
Do¤rudan yabanc› yat›r›mlar›n yayg›nlaflmas›nda rol oynayan temel faktörler nelerdir?
DYY’de de dünya ticaretindekine benzer geliflmeler görülmektedir. Do¤rudan
yabanc› yat›r›m stoku 1960 y›l›nda 68 milyar dolar iken 1980’de 636 milyar dolara,
2000 y›l›nda ise 6 trilyon 258 milyar dolara ç›km›flt›r. Do¤rudan yabanc› yat›r›m
ak›mlar› ise 1960 y›l›ndaki 5 milyar dolarl›k seviyesinden, 1980 y›l›nda 55 milyar
dolara, 2000 y›l›nda ise 1 trilyon 492 milyar dolar seviyesine yükselmifltir. Bunun
sonucunda, do¤rudan yabanc› yat›r›m stokunun dünya üretimine oran› 1960’ta
%4,4’ten 1980’de %6,1’e, 2000 y›l›nda ise %20’ye yükselmifltir. 
159
6. Ünite - Küreselleflme ve Dünya Ekonomisi
Küreselleflmenin önemli
göstergelerinden biri olan
do¤rudan yabanc›
yat›r›mlar; bir ülkede
yerleflik bir firman›n bir
baflka ülkede fiziki yat›r›m
yapmas› ya da kurulu bir
firman›n yönetimini elde
etmesi fleklinde
tan›mlanmaktad›r.
Ev sahibi ülkeler do¤rudan
yabanc› yat›r›mlar sayesinde
istihdam›n art›r›lmas›, do¤al
kaynaklar›n
de¤erlendirilmesi, yönetim
ve üretim bilgisinde
geliflme, d›fl ticaret a盤›n›n
azalt›lmas›, ekonomik
büyümenin art›r›lmas›
faydas› peflindeyken yabanc›
yat›r›mc›lar aç›s›ndan ise
ucuz girdi (ifl gücü, ham
madde vb.) kaynaklar›na
yak›n olmak ve doymam›fl
bir piyasan›n sunaca¤›
kazanç imkânlar›ndan
faydalanmak öncelikli
hedeflerdir.
S O R U
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T
‹ N T E R N E T
M A K A L E
M A K A L E
2

Dünyadaki toplam net DYY giriflleri 1970 y›l›nda 13 milyar 418 milyon dolar iken
1980 y›l›nda 55 milyar 262 milyon dolara, 1990 y›l›nda 201 milyar 594 milyon dola-
ra, 2000 y›l›nda 1.411 milyar 396 milyon dolara ulaflm›flt›r. 2005 y›l›nda 945 milyar
795 milyon dolara geriledikten sonra, 2006 y›l›nda yeniden yükselerek 1.305 milyar
852 milyon dolara ç›km›flt›r. Geliflmekte olan ülkelere giren DYY miktar› 1970 y›l›n-
da 3 milyar 854 milyon dolardan 2006 y›l›nda 379 milyar 70 milyon dolara yükselir-
ken geliflmifl ülkelere giren DYY miktar› 1970’deki 9 milyar 564 milyon dolarl›k se-
viyesinden 2006 y›l›nda 857 milyar 499 milyon dolarl›k seviyeye ulaflm›flt›r.
DYY ak›mlar›n›n y›ll›k art›fl h›z› 1980’lerde %14 iken bu oran 1990’larda %20’ye
yükselmifltir. Miktar olarak 2000 y›l›nda 1,4 trilyon dolara ulaflan DYY ak›mlar›
2000’deki dotcom krizi ile birlikte sert bir düflüfl yaflad›ktan sonra 2004’ten itibaren
tekrar art›fl göstermifltir. Küresel DYY stokunun dünya GSY‹H’sine oran› 2006 iti-
bar›yla %25’e ulaflm›flt›r. Her ne kadar DYY ak›mlar› di¤er özel sektör sermaye
ak›mlar›na göre daha az oynak ise de 2008 krizinin ard›ndan 2009 y›l›nda %30’dan
fazla bir düflüfl göstermifltir. 
Geliflmifl ülkeler hâlen, DYY için en önemli var›fl noktas›n› oluflturmaktad›rlar.
Ancak bu konudaki en büyük art›fl geliflmekte olan ülkelerde görülmüfltür. Bu ül-
kelere yönelen y›ll›k DYY ak›mlar› ortalamas› 1970’lerde 10, 1980’lerde ise 20 mil-
yar dolardan az iken 1990’larda bir patlama yaflam›fl ve 1990’da 26,7 milyar dolar
olan bu rakam 1998’de 179 milyar dolara, 1999’da 208 milyar dolara yükselmifltir.
Bugün küresel DYY ak›mlar›n›n çok daha genifl bir k›sm› bu ülkelere gitmektedir.
Özellikle Çin’e yönelen DYY ak›mlar› önemli ölçüde artm›fl ve bu ülke, ABD’nin
ard›ndan en fazla DYY çeken ikinci ülke hâline gelmifltir.
En son rakamlara bak›lacak olunursa Birleflmifl Milletler Ticaret ve Kalk›nma
Örgütü UNCTAD’›n Uluslararas› Do¤rudan Yat›r›mlara iliflkin olarak haz›rlad›¤›
Dünya Yat›r›m Raporu’na göre dünya genelinde DYY giriflleri 2011 y›l›nda bir ön-
ceki y›la göre %16,5 art›flla 1,5 trilyon dolara yükseldi.
2011 y›l›nda en fazla do¤rudan yat›r›m çeken ülke 2010’da oldu¤u gibi 226 mil-
yar dolarla ABD olurken geliflmekte olan ülkeler aras›nda olan Çin ise çekti¤i 124
milyar dolarl›k yat›r›m ile gene bir önceki y›l oldu¤u gibi ikinci s›rada yer ald›.
Türkiye’de ise DYY giriflleri 2011 y›l›nda bir önceki y›la göre %76 art›flla 15,9
milyar dolar olurken 2012 y›l›n›n ilk 6 ay›nda Türkiye’ye gelen do¤rudan yat›r›m-
lar geçen y›l›n ayn› dönemine göre %21 artarak 8,2 milyar dolara ç›kt›.
Bu durumda Türkiye, 2011 y›l›ndaki 15,9 milyar dolarl›k girifl ile dünya gene-
linde en fazla do¤rudan yat›r›m çeken 23’üncü ülke olurken geliflmekte olan ülke-
ler aras›nda ise 12’nci s›rada yer ald›.
160
Uluslararas› Ekonomi Politik