ƏLİyev rəhman mərdan oğlu
# əməliyyatın təsviri Debet
Yüklə 1,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bu hesab üzrə növbəti subhesablar açıla bilər
- Kommersiya xərclərinin tərkibinə aşağıdakılar daxil edilə bilər
- Ümumiyyətlə 601 saylı “satış” hesabına növbəti subhesablar açılır
- Bu hesabl üzrə növbəti subhesablar açıla bilər
- 2.4. Hazır məhsul, iş və xidmətlərin satışı uçotu
- 711saylı hesabda əsasən aşağıdakı xərclər əks etdirilir
|
# əməliyyatın təsviri Debet Kredit 1. Alıcılara yüklənmiş və dəyəri ödənilməmiş hazır məhsul uy- ğun müvafiq olaraq satış qiymətində muhasibat yazılışı. 211 "Alıcıların və sifa- rişçilərin qısamüddətli debitor borcları" 601 "Satış"
Yüklənmiş mallar uyğun müş- tərilərdən daxil olan ödənişlər 223 "Bank hesablaşma hesabları" 211 "Alıcıların və sifarişçilərin uzunmüddətli debitor borcları"
Yüklənmiş mallar uyğun müştərilərdən daxil olan ödənişlər - ƏDV 226 "ƏDV sub-uçot hesabı"
211 "Alıcıların və sifarişçilərin uzunmüddətli debitor borcları"
Hesabat dövrünün sbununda məhsulun qeydə alınmış faktiki maya dəyəri ilə uçot qiyməti arasındakı fərq silinir. 46
Müqavilədə avans metodu ilə hesablaşmalar nəzərdə tutulduqda alıcı öncə satıcıya alınacaq malın həcmini əks etdirən sifariş göndərir. Müvafiq sənəd əsasında sıtıcı müəssisə alıcıya avans məbləğini əks etdirən hesab-qaimə tərtib edib göndərir. Müvafiq sənəd əsasında alıcı satıcının bank hesabına müvafiq məbləği köçürür. Vəsait avans qaydasında müəssisəyə daxil olduqda muhasibat uçotunda 223 saylı "Bank hesablaşma hesabları" nın debetinə, 543 "Alınmış qısamüddətli avanslar" hesabının kreditinə müvafiq qeydiyyat aparılmaqla əks etdirilir. Müvafiq məbləğ uyğun ƏDV-nin uçotu üçün 226 saylı "ƏDV sub-uçot hesabı"-nın debetinə 543 "Alınmış qısamüddətli avanslar" hesabının kreditinə müvafiq ƏDV məbləğində yazılış aparılır. Kommersiya xərclərinə hazır məhsulun satışı ilə əlaqədar xərcləri əhatə etməklə adətən malsatan müəssisələr təfindən çəkilir. Müvafiq xərclər sonda istehsal olunmuş məhsulun maya dəyərinə əlavə edilməklə bunun tam maya dəyərini formalaşdırır. Kommersiya xərclərinin uçotu məqsədi ilə hesablar planının 711 saylı "Kommersiya xərcləri" hesabından istifadə edilir. Müvafiq hesabda hazır məhsul, malların satışı ilə bilavasitə əlaqəli olan xərcləri əks edilir. Bu hesab əsasən maddi istehsalat bağlı müəssisələri tərəfindən istifadə edilir.
Kommersiya xərclərinin tərkibində olan qablaşdırma və həmçinin daşınma xərclərin müvafiq növ məhsulların maya dəyərinə bilavasitə daxil edilir. Başqa hallarda isə müvafiq xərclər uyğun hesablama aparılaraq müvafiq sahə təlimatlarında nəzərdə tutulan göstəricilərdən istifadə edilərək ayrı-ayrı yüklənmiş mallar arasında bölüşdürülür. Bundan başqa kommersiya xərcləri hər növbəti yüklənmiş malların maya dəyərinə daxil edilir. • 711-1 Müəssisənin kommersiya fəaliyyətində məşğul olan işçi heyəti üzrə xərclər;
• 711-2 Kommersiya məqsədləri üçün istifadə edilən aktivlərin amortizasiya xərcləri; • 711-3 Digər kommersiya xərcləri.
47
Xərclər yarandıqda 711 saylı "Kommersiya xərcləri" hesabının debet hissəsinə yazılış verilir. Hesabat dövrünün sbununa müvafiq hesabda qalıq qalmır. Hesabat dövründə alıcıya yüklənmiş mallar satıldıqda 711 saylı "Kommersiya xərcləri" hesabının krediti 601 saylı “Satış” hesabının debeti ilə müxabirələşdirilərək kommersiya xərcləri silinir.
məhsullarına çəkilən xərclər. 711 "Kommersiya xərcləri" 201 "Xammal və materiallar" (201-4 "Tara və tara materialları" subhesabı) 601 saylı “Satış” 711 "Kommersiya xərcləri"
masına çəkilən xərclər; - Reklam və marketinq xərcləri; - Satış
təşkilatlarına (diler,
distribyuter) və
başqa vasitəçi təşkilatlara ödənilən komisyon haqqı; 711 "Kommersiya xərcləri" 531
"Malsatan və
podratçılara qısamüddətli kreditor borcları" 531 "Malsatan və podratçılara qısamüddətli kreditor borcları" 223 "Bank hesablaşma hesabları" 601 saylı “Satış” 711 "Kommersiya xərcləri" 5. Satış və
marketinq qrupunun işçilərinin əmək haqqı xərcləri 711 "Kommersiya xərcləri" 533 "Əməyin ödənişi üzrə işçi heyətinə olan borclar" 533 ""Əməyin ödənişi üzrə işçi heyətinə olan borclar" 521-2 "Vergi öhdəlikləri-Gəlir vergisi" 522 "Sosial sığorta və təminat üzrə öhdəliklər" 533 "Əməyin ödənişi üzrə işçi heyətinə olan borclar" 223 "Bank hesablaşma hesabları" 601 saylı “Satış” 711 "Kommersiya xərcləri"
Əvvəldə də qeyd etdiyim kimi satış məhsul istehsalı və satışını həyata keçirən müəssisənin fəaliyyərinin yekun mərhələsidir. Bu mərhələnin vasitəsi ilə məhsul Kommersiya xərclərinin tərkibinə aşağıdakılar daxil edilə bilər: hazır məhsul anbarlarında taralara və hazır məmulatların qablaşdırılmasına çəkilən xərclər; Daşınma ilə əlaqədar məhsulların göndərmə stansiyalarına (tərsanələrə) çatdırılmasına, vaqonlara, gəmilərə, avtomaşınlara və digər nəqliyyat vasitələrinə yüklənməsinə cəkilən xərclər; Satışın stimullaşdırılması məqsədi ilə satış təşkilatlarına və digər vasitəçi təşkilatlara ödənilən komisyon rüsumlarına (ayırmalarına); satış yerlərində məhsulun mühafizə edildiyi binaların saxlanmasına çəkilən xərclər; məhsulun marketinqi ilə əlaqədar reklamlara və bu kimi başqa işlərə çəkilən xərclər. 48
istehsalına yatırılmış investisiya yenidən likvidləşdirilir (tam və ya qismən) və növbəti tsiklin başlanması üçün lazım olan xammal-material və eləcə də istehsalat- kommersiya xərclərinin ödənilməsi üçün maliyyə potensialı formalaşdırır.
Muhasibat hesabatında məhsul satışının əks etdirilməsi üçün hesablar planında qeyd olunmuş 601 saylı “Satış” hesabından istifadə edilir.
Məhsul istehsalı və satışı ilə məşğul olan sənaye müəssisələrində əsasən 601- 1 saylı “Malların satışı” subhesabından istifadə edilir. “Gəlirlər üzrə” kommersiya təşkilatları üçün 6 № li milli mühasibat uçotu standartına əsasən malların satışından əldə olunan gəlir aşağıdakı bütün şərtlərin yerinə yetirildiyi təqdirdə tanınır: • müəssisə malların mülkiyyət hüququ ilə bağlı risklərin və mükafatların əhəmiyyətli dərəcəsini alıcıya ötürdükdə; • müəssisə malların mülkiyyət hüququ ilə bağlı risklərin və mükafatların əhəmiyyətli dərəcəsini alıcıya ötürdükdə; • müəssisə mülkiyyət hüququ ilə bağlı idarəetmədə artıq iştirak etmədikdə və satılmış mallar üzərində faktiki nəzarəti saxlamadıqda; • gəlirin məbləğini etibarlı əsasda qiymətləndirmək mümkün olduqda; • əməliyyat ilə bağlı iqtisadi səmərələrin müəssisəyə daxil olması ehtimal olunduqda; • əməliyyat ilə bağlı keçmiş və gələcək xərcləri etibarlı əsasda qiymətləndirmək mümkün olduqda.
601-1 Malların satışı 601-2 Xidmətlərin göstərilməsi və işlərin görülməsi üzrə gəlir 601-3 Tikinti müqavilələri üzrə gəlir 601-4 Royalti gəliri 601-5 Əməliyyat icarəsi üzrə gəlir 601-6 Digər əməliyyat gəliri 49
Satılmış mallarında, görülmüş işlərində və xidmətlərində maya dəyəri barəsində məlumatları toplamaq üçün hesablar planında qeyd edilmiş 701 "Satışın maya dəyəri" hesabı nəzərdə tutulub.
Satışın maya dəyərinin hesablanması vacib göstəricilərdəndir. Beləki müvafiq hesabın nəticəsi ilə Saışdan olan gəlir müqaisə olunaraq ümumi mənfəəti müəyyənlədirmək mümkün olur. Hazır məhsul satışını əks etdirən mühasıbat yazılışı növbəti qaydada aparılır.
buraxılışı uyğun növbəti
yazılış verilir 701 "Satışın maya dəyəri" 204 "Hazır məhsul" və ya 205 "Mallar" və ya 202 "İstehsalat xərcləri" 2. Satılmış malların maya dəyərinin silinməsi 801 "Ümumi mənfəət (zərər)" 701 "Satışın maya dəyəri" 3. Kommersiya xərclərinin silinməsi 801 "Ümumi mənfəət (zərər)" 711 "Kommersiya xərcləri" 4. Hazır məhsul satışı uyğun ödənişlər 223 "Bank hesablaşma hesabları" 601 "Satış" 5. Hazır məhsul satışı uyğun ödənişlər - ƏDV 226 "ƏDV subhesabı" 601 "Satış"
Satışdan əldə edilmiş gəlirin silinməsi 601 "Satış" 801 "Ümumi mənfəət (zərər)"
Məhsul satışı, iş və xidmətlərin göstərilməsi uyğun ödəniş avans qaydasında əvvəlcədən daxil olduqda müvafiq əməliyyat uyğun növbəti mühasibat yazılışı verilir.
• 701-1 Xammal • 701-2 Təkrar satış məqsədilə saxlanılan mallar; • 701-2 Təkrar satış məqsədilə saxlanılan mallar; • 701-3 İstehsal sahəsində çalışan işçilərin əmək haqqı xərcləri; • 701-4 İstehsal aktivlərinin amortizasiyası; • 701-5 Satışın digər maya dəyəri xərcləri 50
Əməliyyatın təsviri Debet Kredit 1. Avansın alınması 223 "Bank hesablaşma hesabları" 543 "Alınmış qısamüddətli avanslar" 2. Avansın alınması-ƏDV 226 "ƏDV sub-uçot hesabı"
543 "Alınmış qısanmüddətli avanslar" 3. Alınmış avansın ƏDV cəlb edilməsi 245 "Başqa qısamüddətli aktivlər" 521 "Vergi öhdəlikləri" 4. Məhsul və İşlərin təhvil verilməsi 543 "Alınmış qısamüddətli avanslar" 601 "Satış"
Hazır məhsul, iş və xidmətin buraxılışı uyğun növbəti yazılış verilir
701 "Satışın maya dəyəri"
204 "Hazır məhsul" və ya 205 "Mallar" və ya 202 "İstehsalat xərcləri"
Satılmış malların maya dəyərinin silinməsi 801 "Ümumi mənfəət (zərər)" 701 "Satışın maya dəyəri" 7. Kommersiya xərclərinin silinməsi 801 "Ümumi mənfəət (zərər)" 711 "Kommersiya xərcləri"
Satışdan əldə edilmiş gəlirin silinməsi 601 "Satış" 801 "Ümumi mənfəət (zərər)"
Məhsul satışı, iş və xidmətlərin göstərilməsi qısamüddətli debitor borcları metodu ilə satıldıqda müvafiq əməliyyat uyğun növbəti mühasibat yazılışı verilir. # Əməliyyatın təsviri Debet Kredit 1. Hazır məhsul, iş və xidmətin bu- raxılışı uyğun növbəti yazılış verilir
701 "Satışın maya dəyəri" 204 "Hazır məhsul" və ya 205 "Mallar" və ya 202 "İstehsalat xərcləri" 2. Məhsul satışı, iş və xidmətlərin göstərilməsi qısamüddətli debitor borcun uçotu 211 "Alıcıların və sifarişçilərin qısamüddətli debitor borcları" 601 "Satış" 3. Satılmış malların maya dəyərinin silinməsi 801 "Ümumi mənfəət (zərər)" 701 "Satışın maya dəyəri" 4. Kommersiya xərclərinin silinməsi 801 "Ümumi mənfəət (zərər)" 711 "Kommersiya xərcləri"
Satışdan əldə edilmiş gəlirin silinməsi 601 "Satış" 801 "Ümumi mənfəət (zərər)" 6. Məhsul satışı, iş və xidmətlərin göstərilməsi qısamüddətli debitor borcun ödənişi 223 "Bank hesablaşma hesabları" 211 "Alıcıların və sifarişçilərin uzunmüddətli debitor borcları"
Məhsul satışı, iş və xidmətlərin göstərilməsi qısamüddətli debitor borcun ödənişi - ƏDV 226 "ƏDV sub-uçot hesabı"
211 "Alıcıların və sifarişçilərin uzunmüddətli debitor borcları"
Məhsul satışı, iş və xidmətlərin göstərilməsi zamanı müvafiq sifariş uyğun təqdim edilmiş məhsul, iş və xidmət geri qaytarılması müvafiq müqavilədə nəzərdə tutulduqda müvafiq halın qeydə alınması məqsədilə hesablar planında 602 saylı "Satılmış malların qaytarılması və ucuzlaşdırılması" hesabı nəzərdə tutulmuşdur.
51
Hesabat ilinin sbununda müvafiq hesab uyğun yaranmış qalıq 801 saylı "Ümumi mənfəət (zərər)" hesabının debetinə silinir. Müvafiq uyğun növbəti muhasıbat yazalışı aparılılr: # Əməliyyatın təsviri Debet Kredit 1. Məhsul, iş və xidmətin qaytarılması 602 "Satılmış malların qaytarılması və ucuzlaşdırılması" 223 "Bank hesablaşma hesabları" 2. Qaytarılan məhsul, iş və xidmətin ƏDV-si 521 "Vergi öhdəlikləri" 602 "Satılmış malların qaytarılması və ucuzlaşdırılması"
Qaytarılan malların silinməsi 801 "Ümumi mənfəət (zərər)" 602 "Satılmış malların qaytarılması və ucuzlaşdırılması
Qaytarılan malların anbara təhvil verilməsi 204 "Hazır məhsul" və ya 205 "Mallar" və ya 701 "Satışın maya dəyəri" 5. Qaytarılan malların silinməsi 701 "Satışın maya dəyəri" 801 "Ümumi mənfəət (zərər)"
2.4. Hazır məhsul, iş və xidmətlərin satışı uçotu Müəssisə vəsaitlərinin son dövriyyə prosesi, hazır məmuatların (işlərin, xidmətlərin) satılıb pula çevrilməsi nəticəsində başa çatır. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi məhsul, iş və xidmətlərə görə ödəniş alıcıdan hesablaşma hesabına, yaxud kassaya daxil olduqdan, onların ödəmə sənədləri alıcıya təqdim edildiyi tarixdən satılmış hesab edilir. planlı ödəeiş qaydasında hesablaşma aparılan zaman satış annı, məhsulların alıcılarla yükləndiyi tarixdən hesablanılır. Hazır məhsulların, malların, yerinə yetirilmiş işlərin, göstərilmiş xidmətlərin satışı prossesi haqda inforamasiyaları ümumiləşdirmək eyni zamanda də, bu dəyərlilərin (işlərin, xidmətlərin) satışdan olan maliyyə nəticələrini müəyyən etmək üçün 601 «Satışı» hesabı nəzərdə tutulmuşdar. Onda hazır məhsul və öz istehsalının yarımfabrikatlarının; sənaye və qeyri-sənaye xarakterli işlərin və xidmətlərin; tikinti; quraşdırma, layişə-aştarış, geoloji-kəşmiyyat, elmi-tədqiqat və i.a. işlərə lazım olan alınma məmulatlarının maya dəyəri də gəliri əks etdiriri. 52
Yüləmiş (buraxılışmuş məhsula, təhvil verilmiş işə və xidmətə görə alıcılara təqdim edilmiş ödəmə sənədinin, yaxud göndərilən məhsul (iş, xidmət Üçün bankdakı pul vəsaitləri hesabına (müəssisənin kassasına) daxi olmuş məbləğ eyni zamanda də, satışdan əmələ gələn zərər 601 «Satış” Hesabının kreditində, yüklənmiş (satılmış) məhsulun, təhvil verilmiş işin, xidmətin həqiqi istehsal maya dəyəri, yüklənmiş məhsula aid edilən kommersiya xərcləri, məhsulun dəyərindən artıq ödənilən taranın dəyəri, əlavə dəyər vergisi, aksiz məbləği, satış hesabına başqa ayırma məbləğ isə debetində əks etdirilir. Bir sıra hallarda 601 №-li hesabın krenditində, xüsusilə geoloji kəşfiyyət işləri aparan müəssisələrdə yerinə yetirilmiş işin müqavilə dəyəri; layihə-axtarış təşkialtlarında tam qurtarmış layihə, yaxu sifaşiçilərə verilmiş iş növləri uyğun layihə smeta sənədlərinin müqaıvilə (smeta) dəyəri; elmi –tədqiqat təşkialtalırnda sifarişçilərə təhvil verilən elmi-tədqiqat və ya təcrübə-konstruktor işlərin müqavilə üzrə (smeta) dəyəri; nəqliyyat və rabitə müəssisələrində göstəriləmiş xidmətə görə hesablanmış məbləğ və s. əks etdirilir. Bu zaman həmin hesabın debetində yerinə yetirilmiş həqiqi maya dəyəri, istismar və yükləmə – boşaltma əməliyyatalır (nəqliyyat və rabitə təşkialtlarında) öilə əlaqəli xərclər əks etdirilir. Məhsul (iş, xidmət) satışından olan maliyyə nəticələrinin müəyyən edilməsi. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi hazır məhsulun (işin, xidmətin) satışı prosesi haqda informasiyanı ümumiləşdirmək eyni zamanda də, bu prosesdən olan maliyyə nəticəsini müəyyən etmək üçün 601 «Satış» hesabı nəzərdə tutulmuşdur. Bu hesabın kreditində buraxılış (müqavilə) qiyməti ilə satışdan olan gəlir, debetində isə satılmış məhsulun qiymətindən artıq ödənilən taranın dəyəri, əlavə dəyər vergisi, aksiz və məhsul (iş, xidmət) satışı hesabına başqa ayırmalar əks etdirilir. Beləliklə, 601 saylı hesabın debetində satılmış məhsulun tam həqiqi maya dəyəri, vergilər və ayırmalar, kreditində isə büraxılış qiyməti ilə ödəniş üçün alıcılara təqdim edilmiş məbləğ əks etdirilir. 601 saylı hesabın debet və kredit dövriyyələrini müqayisə etməklə məhsulun, yerinə yetirilmiş işin, göstərilmiş xidmətin satışdan olan maliyyə nəticəsini 53
(mənfəət, yaxud zərər) əldə edilir. 601 saylı hesabın kredit dövriyyəsi debet dövriyyəsindən çox olan hallarda bu çox hissə müəssisənin mənfəət əldə etməsini göstərir və həmin məbləğ hər ayın axıında tamlıqla aktiv-passiv hesab olan 801 «Ümumi mənfəət (zərər)» hesabına aşağıdakıv yazılış verməklə əks etidirilr: Dt 601 «Məhsul (iş, ixdmət) satışı» hesabı Kt 801 «Ümumi mənfəət (zərər)» hesabı 601 saylı hesabın krediti, debetindən az olan hallarda isə həmin fərq müəssisənin zərər əldə etməsini göstərir və bu məbləğ aşağıdakı yazılış verməklə uçotda əks eğdirilir. Dt 801 «Ümumi mənfəət (zərər)» hesabı Kt 601 «Satışı» hesabı Kommersiya xərclərinin uçotu. Müəssisənin məhsul satışı ilə əlaqədarı çəkdiyi və dəyəri alıcı tərəfindən ödənilməyən xərclər kommersiya xərcləri adlanır. Bu xərclər 711«Kommersiya xərcləri» hesabında uoçta alınır.
711 saylı hesabdan ancaq maddi istehsal sahələrinin müəsisələrin istifadə olunur. Müxtəlif hesabların (112, 201, 221, 223, 531, 431, 521, 522, 533 və sair) krediti ilə müxabirləşməklə 43 saylı hesabın debetinə toplanmış kommersiya xərcləri hesabat dövrünün sbununda, satışdan gəlirin bu və ya başqa hesabat dövrünə aid edilməsi uyğun müəssisənin seçdiyi uçot siyasətinə uyğun olaraq 205 711saylı hesabda əsasən aşağıdakı xərclər əks etdirilir: hapazır məhsul anarlarında taralara və hazır məmulatların qablaşdırılmasına çəkilən xərclər; məhsulların göndərilməsinə stansiyalarına çatdırılması, vaqonlara, gəmilərə və digər nəqliyyatvasitələr inə yüklənmiş xərclər;
satılmış təşkialtlarına və digər vasitəçi təşkialtlara ödənilən komisyon xərcləri; satış yerlərində məhsulun mühafizə edildiyi binların saxlanması xərcləri; reklam xərcləri və sair buk imi xərcləri. 54
«mallar» və ya 601 «Satış» hesablarına silinir. Kommersiya xərclərinin tərkibinə daxil olan qablaşdırma və daşınma xərcləri müvafiq növ məhsulların maya dəyərinə bilavasitə aid edilir. bu cür aid etmənin mümkün olmadığı hallarda adı çəkilən xərclər hər ay planlaşdırma, uçot və kalkulyasiya uyğun sahə təlimatlarında nəzərdə tutulmuş müəyyənbir bazaya mütənasib olaraq (məhsulun çəkisi, həcmi, istehsal maya dəyəri) bölüşdürülür. Barter qaydasında məhsul satışının uçotu. Barter əməliyyatları, dəyəri ödənilmədən ekvivalent məbləğdə qarşılıqlı mal (iş, xidmət) mübadiləsini nəzərdə tutur.
Barbeor əməliyyatlarının mühasibat uçotunun aparılması və bunun mayliyyə nətiələrinin müəyyən edilməsi, müəssisənin seçdiyi uçot siyasətindən və əməliyyatın aparılma şərtlərindən, yəni malları (işləri, xidmətləri) kimin birinci göndərməsindən (yeroinə yetirilməsindən) asılıdır.
Barter əməliyyatları ilə dəyər ödənildikcə müəssisəyə daxil olan məhsullar (mallar), əsas vəsaitlər və sair əmlaklar, yaxud təhvil alınmış iş və xidmətlər 201 «Material ehtiyatları», 205 «Mallar», habelə başqa müvafiq hesabların debetində, Yüklə 1,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|