Məlum olduğu kimi,
satışdan gəlirin bu və
ya digər hesabat
dövrünə aid edilməsi,
müəssisənin seçdiyi
uçot siyasətinə uyğun
olaraq iri üsulla
müəyyənləşdirilə
bilər:
- Alıcılara göndərilmiş mallar (işlər
xidmətlər) üzrə.
- Dəyəri ödənilmiş mallar
(işlər, xidmətlər) üzrə yəni
nağdsız hesablaşma zamanı
müəssisənin bankdakı
hesablaşma və ya cari
hesablarına ödəniş sənədləri
əsasında daxil olan, yaxud
nağd hesablaşma zamanı
müəssisənin kassasına daxil
olan məbləğlər üzrə;
55
531 «Malsatan və podratçılara qısamüddətli kreditor borcları», 431”Malsatan və
podratçılara uzunmüddətli kreditor borcları” yaxud 217 «Başqa qısamüddətli
debitor borcları» hesabının kreditində əks etdirilir. Eyni zamanda, müvafiq olaraq
601 «Satış» 611 “Sair əməliyyat gəlirləri” hesablarının kreditinə217 «Başqa
qısamüddətli debitor borcları» yaxud 531 «Malsatan və podratçılara qısamüddətli
kreditor borcları», 431”Malsatan və podratçılara uzunmüddətli kreditor borcları”
hesabının və ya dəyəri barter əməliyyatları ilə ödənilən məhsulların (malların, əsas
vəsaitlərin və sair əmlakın), yaxud yerinə yetirilmiş iş və xidmətlərin maya dəyəri
müvafiq satış hesablarının debetinə yazılmaqla silinir. Beləliklə, bu dəyərlilər
əvvəlcə uçota alınmış müvafiq hesabların kreditiv ə uyğun gələn satış hesablarının
debeti uyğun müxabirləşir. Göstərilən əməliyyatlar uyğun maliyyə nəticələri 80
«Mənfəət və zərər» hesabına silinir.
Barter əməliyyatları, satışa yola salınmış məhsullara (mallara), yaxud təhvil
verilmiş iş və xidmətlərə (dəyər ödənilmədən) görə həyata keçirildikə müvafiq
satış hesablarının kreditinə, 171 saylı“Alıcılar və sifarişçilərin uzunmüddətli
debitor borcları” hesabı, 211 saylı « Alıcılar və sifarişçilərin qısamüddətli debitor
borcları» hesabı, yaxud 531 «Malsatan və podratçılara qısamüddətli kreditor
borcları» hesabı və ya 431”Malsatan və podratçılara uzunmüddətli kreditor
borcları” hesabının debetinə yazılış verilir. Eyni zamanda, müvafiq satış
hesablarının debeti, satışa yola salınmış məhsulların (malların), əsas vəsaitlərin və
sair əmlakların və ya yerinə yetirilmiş işin və xidmətin maya dəyərini uçota alan
hesablarla müxabirləşir.
Göstərilən əməliyyatlar uyğun maliyyə nəticələri 801 «Ümumi mənfəət
(zərər)» hesabına silinir.
Barter əməliyyatları ilə əlaqəli olan xərclərin uçotu (üstəlik, kommersiya
xərcləri, gömrük rüsumu ödənişi və sair gömrük xərcləri), habelə əlavə dəyər
vergisi və aksiz ilə əlaqədar olan və s. xərclər nağd və ya nağdsız hesablaşma
uyğun satış üçün qüvvədə olan ümumi qaydada həyata keçirilir.
56
III FƏSİL. HAZIR MƏHSUL İSTEHSALI VƏ SATIŞI İLƏ ƏLAQƏDAR
ƏMƏLİYYATLARIN TƏHLİLİ VƏ AUDİTİ
3.1. Məhsul istehsalı və satışının təhlili.
Hər bir istehsal müəssisəsi öz fəaliyyətini sərbəst olaraq planlaşdırır. Bu
zaman məhsul satışı uyğun bağlanmış ticarət müqavilələri və mal-material təchi-
zatcılıarı ilə bağlanmış müqavilələrin şərtlərinə əsaslanır, eləcə də istehsal edilən
məhsul, iş və xidmətinə olan bazar tələbini əzərə alaraq gələcək inkişafı istiqa-
mətini müəyyən edir. İstehsalçı müəssisə öz fəaliyyətində məhsul istehlahçılarının
məhsulun keyfiyətinə aid tələblərini mütləq nəzərə almalıdır. Bu baxımdan istehsal
müəssisələrinin fəaliyyətinin təhlili məhsul istehsalı uyğun göstəricilərin
öyrənilməsindən başlanır. Müvafiq təhlil prosesi növbəti mərhələri əhatə edir:
Məhsulun istehsalının təhlili. Məhsul istehsalının həcmi natural, şərtı-natural
və dəyər ifadəsində əks etdirilə bilər.
İstehsal həcminin təhlili əsasən əmtəəlik məhsul, ümumi məhsul və satılmış
(realizasıya) məhsul həcminin öyrənilməsini əhatə edir.
Ümumi məhsul – bütöv iş və xidmətlərinin dəyərini əhatə edir. Bura həmcinin
müqayisəli qiymətlərlə əks etdirilmiş bitməmiş istehsalın da dəyəri daxil edirlir.
İstehsal proqramının hazırlanması və
icrasının təhlili
1.1.Məhsul həcminin təhlili;
1.2 Məhsul çeşidinin təhlili;
1.3.Məhsulun strukturunun təhlili;
2. Məhsulun keyfiyyətinin təhlili;
3. İstehsal ahənginin təhlili;
4. Müqavilə şərtlərinin və məhsul
satışının icrasının təhlili
57
Əmtəəlik məhsul – müəssisədə öz istehsal prosesini tam bitirmiş,
qablaşdırılmış və istehlakçılara göndərilmək üçün hazır olan məhsul nəzərdə
tutulur. Əmtəəlik məhsulun həcmi növbəti qaydada hesablanılır:
Əmtəlik məhsul = hazır məhsulun dəyəri + yarımfabrikatların dəyəri + kənar
istehsal məqsədi ilə hazırlanmış məhsulların dəyəri. Bu gösətricinin həcmi ümumi
məhsul dəyərindən müəssisə daxili istifadə edilən məhsulun və bitməmiş istehsalın
dəyəri çıxılmaqla da müəyyən edilir.
Satılmış məhsul – istehlakçılara göndərilmiş, dəyəri ödənilmiş və satılmış
məhsulun ümumi dəyəri kimi başa düşülür.
Təhlil prosesində istehsal planını icrası yoxlanılır, ötən illlərlə müqayisədə
istehsal həcmində baş vermiş dəyişikliklər qiymətləndirilir. İstehsal həcminin təhlil
prosesi ümumi və əmtəəlik məhsulun dinamikasının, onların artım tempi
əmsallarının və artım həcminin öyrənilməsindən başlanır. Dinamikanın təhlili həm
cari və həm də müqayisəli qiymətlərdə aparılır. Müqayisəli qiymət qismində
müvafiq hesabat dövrünün (rüb, yarımil, il) müvafiq ayında mövcud olan qiymətlər
nəzərdə tutulur. Müvafiq hesablamalar növbəti cədvəldə öz əksini tapır.
Göstəricilər
Baza
dövrü
(il)
(manat)
Hesabat
dövrü (il)
Ötən dövrdən
Kənarlaşma
Plandan kənarlaşma
Plan
Fakt
(Manat)
Artım tempi
(%)
(Manat) (%)
Məhsulun
həcmi (cari
topdan
qiymətlərdə)
X
P1
F
F - X
(F–X)/X*100
F – P1
(F–P1)/P1*100
Məhsulun
həcmi
(müqayisəli
topdan
qiymətlərdə)
Y
P2
F
F - Y
(F–Y)/Y*100
F – P2
(F–P2)/P2*100
Müvafiq təhlil nəticəsində ötən dövrlə və müəyyən olunmuş istehsal planı ilə
müqayisədə göstəricilərin icrası qiymətləndirilir, eləcə də müvafiq dəyişikliyin
əsasən nəyin hesabına (qiymət və ya istehsal həcmi) formlaşması müəyyən-
ləşdirilir. Cari dəyər ifadəsində hesablanmış istehsal həcmi heç də hər zaman
58
müəssisənin istehsal həcmi uyğun gördüyü işləri tam əks etdirmir. Beləki, dəyər
ifadəsində əks etdirilmiş məhsul istehsalı gösətricisinə istehsal olunmuş məhsulun
strukturunda və istifadə edilən müvafiq xammalların dəyərində baş vermiş
dəyişikliklər ciddi təsir göstərir.
Əldə olunmuş məlumatlar əsasında istehsalın orta cəkili artım tempini və
əmtəlik məhsulun artımını hesablamaq olar.
Orta artım tempi = √𝑨𝟏 ∗ 𝑨𝟐 ∗ 𝑨𝟑 ∗ 𝑨𝒏 …
𝒏−𝟏
Artım tempi = Orta artım tempi – 100%.
Analitik təhlilin vacib elementlərindən biri də məhsul nomenklatura və
çeşidinin təhlilidir. Məhsul nomenklaturası dedikdə - dövr uyğun istehsalı
planlaşdırlmış məhsulların siyahısı nəzərdə tutulur. Çeşid təhlili isə məhsulların
marka, sort, növ və s. kimi detallı təhlilini əhatə edir. Məhsul istehsalının çeşidlər
uyğun tam icrası müvafiq nomenklatura uyğun məhsul buraxılışı anlamına gəlir.
Bütöv məhsul çeşidi uyğun planın icrasının qiymətləndirilməsi müxtəlif məhsul
çeşid uyğun tapşırığın icrasının orta faizi əsasında hesablanılır.
Çeşidlər uyğun orta fazi = məhsul çeşidinin faktiki isehsal dəyəri /
Məhsul çeşidinin istehsal plan dəyəri.
Məhsul çeşidinin plandan artıq istehsal olunmuş hissəsi və ya istehsalı
planlaşdırılmamış məhsulların dəyəri müvafiq hesablamaya daxil edilmir.
Məhsul istehsalının təhlilində vacib məqamlardan biri də məhsulun struktur
təhlilidir. Məhsulun strukturu dedikdə məhsulun ümumi istehsal həcmində bunun
ayrı-ayrı növlərinin nisbəti nəzərdə tutulur. Məhsulun strukturuna görə planının
icrası öz növbəsində ümumi istehsal prosesində məhsulun ayrı-ayrı növlərinin
planlaşdırılmış istehsalını təmin etməyə kömək edir.
Müəssisənin fəaliyyətininn əsas göstəricilərindən biri də məhsulun keyfiyyət
göstəricisidir. Bunun artırılması rəqabət qabiliyyətinin yüksəldilməsinə, beləliklədə
bazar payının artırılmasına və saxlanmasına təsir göstərir. Məhsulun yüksək
keyfiyyət səviyyəsi məhsula olan tələbi artırır və bununla da mənfəətin tək
59
satişinin həcminin artırılması hesabına deyil, həmcinin məhsul qiymətinin
artırılması hesabına artırılmasına şərait yaradır.
Məhsulun keyfiyyəti dedikdə məhsulun istifadə təyinatına əsasən müvafiq
ehtiyacları ödəmək qabiliyyətini əks etdirən xüsusiyyətlər məcmusu başa düşülür.
O özündə məhsulun parametr, istifadə, istehlak, texnoloji, məhsulun dizayn
xüsusiyyətini, standartlaşma səviyyəsini, etibarlılığını və uzunömürlüyünü əks
etdirən anlayışdır. Müvafiq keyfiyyət göstəricisi istehsalçı sertifikatı ilə təsdiqlənir.
Məhsulun keyfiyyətini əks etdirən ümumi, xüsusi və dolayı göstəricilər
mövcuddur.
Ümumiləşdirici göstəricilər məhsulun növündən və təyinatından asılı
olnmayaraq bunun keyfiyyətini müəyyənləşdirir, xüsusi keyfiyyət göstəriciləri isə
məhsulun texniki və istehlak xüsusiyyətlərini əks etdirir.
• Müəssisəninn istehsal etdiyi məhsulun
keyfiyyəti qiymətləndirilir;
• Keyfiyyətin düşməsinin əsas səbəbləri
müəyyən olunur;
• Keyfiyyətin dəyişməsinin istehsalın həcminə
təsiri müəyyənləşdirilir.
İstehsal olunan məhsulun
keyfiyyət analizi aparan
zaman növbəti məsələlər
öz həllini tapır:
Məhsulun keyfiyyəti növbəti faktorlardan asılıdır:
- İstifadə olunan istehsal texnologiyasının və
texnikasının səviyyəsindən;
-İşçi heyyətinin peşəkarlıq səviyyəsindən;
-İstehsalatda çalışanların intizamından.
Məhsulun keyfiyyətini əks
etdirən ümumi göstəricilərə
növbətilər aiddir:
•Ümumi istehsalda müvafiq məhsulun xüsusi çəkisi və həcmi;
•Yüksək keyfiyyətli məhsulların xüsusi çəkisi;
•Məhsulun örtaçəkili qiyməti;
•Növün orta keyfiyyət əmsalı;
•Sertifikatlaşmış məhsulların xüsusi çəkisi;
•Beynəlxalq standartlara cavab verən məhsulların xüsusi çəkisi;
•İxrac edilən məsulun ümumi istehsaldakı xüsusi çəkisi;
60
Dolayı keyfiyyət göstəricilərinə keyfiyyətsiz məhsula görə cərimələr, zay
məhsulun həcmi və xüsusi çəkisi, yüksək marketin xərclərinə malıik məhsulların
xüsusi çəkisi, xarabolmadan itki və s.
Təhlilin ilkin məqsədi qeyd edilmiş göstəricilərin dinamikasını, müvafiq
göstəricilər uyğun planların icrasını, onların dəyişmə səbələri öyrənmək və
məhsulun keyfiyyət səviyyəsi uyğun planların icrasına qiymək verməkdir.
İstehsal ahəngi dedikdə hesab dövrünün müxtəlif vaxtlarında bərabər
kəmiyyətdə məhsul istehsalı başa düşülür. Təsərrüfatın subyektinin fəaliyyətinin
ahəngdarlığı məhsul istehsalı və satışının, keyfiyyətin yüksəldilməsinin, maya
dəyərinin azaldlmasının və mənfəətin artırılmasının vacib şərtlərindən biridir.
Əksinə qeyri-ahəngdar fəaliyyət bütöv iqtisadi göstəriciləri zəiflədir:
keyfiyyəti azaldır, yarımçıq istehsalın həcmini artırır, plandan artıq hazır məhsulun
anbarlarda toplanmasına səbəb olur, kapitalın dövriyyə sürəti azalır, müqavilələrin
icrası gecikir, gəlirin qeyribərabər əldə olunmasına səbəb olur, maya dəyərini
artırır, mənfəət azalır və müəssisənin maliyyə vəziyyəti pisləşir. İstehsal ahəngini
ifadə edən birsıra göstəricilərdən istifadə edilir:
İstehsalın ahəngdarlığının əmsalı plana uyğun təhvil verilmiş məhsulun
xüsusi çəkisini ifadə edir. Müvafiq əmsal təhlil ediləna dövrün müəyyən
vaxtlarında planlar daxilində istehsal edilmiş məhsulun faktiki həcminin həmin
müddət ərzində plan həcminə nisbəti kimi hesablanır:
İstehsal ahəngi əmsalı =
𝒇𝒂𝒌𝒕𝒊𝒌𝒊 𝒎ə𝒉𝒔𝒖𝒍 𝒊𝒔𝒕𝒆𝒉𝒔𝒂𝒍𝚤𝒏𝚤𝒏 𝒑𝒍𝒂𝒏𝒅𝒂𝒏 𝒂𝒓𝒕𝚤𝒒 𝒐𝒍𝒎𝒂𝒚𝒂𝒏 𝒉ə𝒄𝒎𝒊
𝒎ə𝒉𝒔𝒖𝒍 𝒊𝒔𝒕𝒆𝒉𝒔𝒂𝒍𝚤𝒏𝚤𝒏 𝒑𝒍𝒂𝒏𝒍𝒂𝒅𝚤𝒓𝒍𝒎𝚤ş 𝒉ə𝒄𝒎𝒊
Müvafiq əmsalın vahidə yaxınlaşması məhsul istehsalı prossesinin
ahəngindən xəbər verir. İstehsalın qeyri-ahəngdarlığın əmsalı hesabat dövrünün
müvafiq zaman kəsiklərində plandan kənarlaşmalar həcminin hesbat dövrünün
Mə
hsul
un
xüsus
i
ke
yf
iyy
ət
gö
st
ər
ic
i
nö
vbə
ti
xüsus
iy
yə
tlə
rd
ən
bi
ri
ni
m
üə
yy
ən
e
di
r:
- Faydlılıq;
-Etibarlılıq;
- Texnologi xüsusiyyəti;
- Məhsulun estetik xüsusiyyəti.
61
istehsal planının həcminə olan nisbəti hesablanılır. Müvafiq əmsalı istehsal ahəngi
məsalı ilə vahid arasındakı fərq kimi də hesablamaq mümkündür.
Müvafiq göstəricilər müəyyənləşdirildikdən sonra istehsalın qeyri-ahəng
fəaliyyətinə səbəbini müəyyən etmək lazımdır. Bu məqsədlə xarici (məsələn, xam-
mal təchizatının gecikməsi, enerji kəsilmələri və s.) və daxili (məsələn, istehsalın
və əməyin keyfiyyətsiz təşkili, aşağı keyfiyyətli texnologiyalardan istifadə,
maliyyə çatışmamazlığı və s.) amilləri müəyyənləşdirilir. Səbəblərin müəyyən
edilməsi və onların növlərə ayrılması istehsal ahənginin artırılması uyğun
tədbirlərin müəyyən edilməsinə imkan yaradır. Yekunda müəssisənin istehsalında
qeyri ahəngdarlıq nəticəsində istehsal edilməmiş məhsulun həcmi müəyyən-
ləşdirilir ki, bu məqsədlə qeyri-ahəngdarlıq əmsalı məhsulun plan həcminə vurulur.
Məhsul satışının həcmi ya məhsul alıcılara yükləndincə, ya da dəyəri
ödəndikcə formalaşır. Satışın həcmi ƏDV də daxil omaqla buraxılış qiymətləri ilə
müəyyənləşdirilməklə, müqayisəli, plan və cari qiymətlərdə göstərilə bilər. Bazar
iqtisadiyyatı şəraitində bu göstərici birinci dərəcəli əhəmiyyət kəsb edir. Məhsul
satışı istehsal və istehlak arasında əlaqələndirici həlqə sayılır. İstehsalın həcmi
məhsula olan bazar tələbi və məhsulun satışından asılıdır.
Bazar iqtisadiyyatı şəraitində qiymətlər alqı-satqının xüsusiyyətlərinə görə
fərqləndırılır: 1. Baza qiyməti alış - satış prosesində alıcı və satıcı arasında
müəyyənləşən qiymətdir. 2. Faktura qiyməti – müqavilə bağlanan zaman
razılaşdırılan şərtı qiymətdir.
Dünya bazar qiyməti – ixracatçıların tərəfindən, auksiyonlarda və dünyanın
aparıcı şirkətlərinin qiymətləri əsasında müəyyənləşən qiymətdir.
Hazır məhsul
növbəti
qiymətlətlə
realizasiya
oluna bilər:
1. Topdan
qiymətlərlə;
3. Razılşama
qiymətləri ilə.
2. Pərakəndə
qiymətlərlə;
62
Məhsul satışının təhlili hər ay, hər rüb, hər yarım il və hər il həyata keçirilir.
Məhsul satış planının icrasının təhlili müqayisə metodu ilə aparılır. Müvafiq
təhlil zamanı satışın faktiki göstəriciləri plan göstəriciləri və ötən dövrün
göstəriciləri ilə müqayisə olunur. İnfilyasiya dövründə satışdan daxilolmaların real
həcminin qiymətləndirilməsi məqsədi ilə real pul gəlirindən infilyasıyanın təsirini
ayırmaq lazımdır. Bu məqsədlə hesabatda əks etdirilmiş nominal dəyəri müvafiq
dövrün infilyasiya indeksinə bölmək lazımdır. Bu metodla satış həcminin
müqayisəli qiymətini əldə etmiş oluruq. Müvafiq metodla müəyyən müddəti əhatə
edən baza məlumatlar əldə olunmaqla, bunun əsasında planın icra faizi, plan
göstəricisindən xalis kənarlaşma, satışın artım tempi və artımın həcmi hesablanılır.
Daha sonra satış qiymətlərinin və satışın fiziki həcminin dəyişməsinin satışın
dinamikasına təsiri qiymətləndirilir.
Satışın həcminə təsir göstərən amillərin təhlili prosesində satışın strukturu
araşdırılır. Satışın strukturunda müəssisənin əsas məhsulunun xüsusi çəkisi
müəyyənləşdirilir. Əgər satışın strukturunda əsas məhsulun payı azalmağa
doğrudursa, bu artıq yeni məhsul növünün istehsalına və yaxud da müəssisənin
profilinin dəyişməyişdirilməsinə ehtiyac duyulduğuna bir işarədir.
Məhsul satışına təsir göstərən amillərin plan və ya müəyyənbir dövr ilə mü-
qayisədə qiymətləndirilməsi üçün balans əlaqələndirmə metodundan istifadə edilir.
Bu zaman realizə olunmuş məhsu həcminin artımı növbəti metodla hesablanılır:
MS
art
= ƏM
d
+ (HM
0
– HM
1
) + (DB
0
– DB
1
)
MS
art
– Məhsul satışı həcminin artımı; ƏM
d
- Məhsul istehsalı həcminindəki
dəyişiklik; HM
0
– təhlil aparılan dövrün əvvəlinə hazır məhsulun anbar qalığı;
HM
1
– təhlil aparılan dövrün sbununa hazır məhsulun anbar qalığı; DB
0
- təhlil
aparılan dövrün əvvəlinə satış məqsədi ilə təhvil verilmiş hazır məhsul uyğun
Məhsul satışının təhlili zamanı növbətiləri əhatə edir:
• Məhsul satışı planının icrası təhlili;
• Satışın həcminə təsir göstərən amillərin təhlili;
• Müqavilə öhdəliklərinin icrasının təhlilii.
63
debitor borcu; DB
1
- təhlil aparılan dövrün sbununa satış məqsədi ilə təhvil
verilmiş hazır məhsul uyğun debitor borcu;
Müvafiq model uyğun istifadə edilən amillərin dəyəri buraxılış qiymətlərində
götürülür. Nəzərə alsaq ki, mühasibat uçotunda hazır məhsul və göndərilmiş
məhsul istehsal maya dəyəri ilə əks etdirilir, bu baxımdan müvafiq uçot
məlumatlarının ilkin atış qiymətlərində əks etdirilməsi üçün mübadilə əmsalından
istifadə edilir ki, bu əmsal da məhsul satışından əldə edilmiş gəlirin həmin
məhsulun maya dəyərinə bölünməsi yolu ilə hesablanılır.
Müvafiq amillərin həcmi müəyyənləşdirdən sonra müvafiq amillərin
dinamıkasının səbələri müəyyənləşdirilir. Bu məqsədlə növbəti üç qrup səbəbə
baxıla bilər: İstehsalla əlaqəli; Satışla əlaqəli; Ödəniş qabiliyyətli tələblə əlaqəli.
Müqavilə öhdəliklərinin icra faizi növbəti formula ilə hesablanılır:
M
i
= (N
0
– N
io
)/ N
0
* 100%
M
i
–
Müqavilə öhdəliklərinin icra əmsalı; N
0
– İcrası planlaşdırılmış müqavilə
öhdəlilərinin həcmi; N
io
– İcra edilməmiş Müqavilə öhdəliklərinin həcmi.
Müqavilə öhtəliklərinin təhlili zamanı təhlil müəyyən qrup müqavilələr,
məhsul qrupları və eləcə də təchizat müddətləri uyğun ayrıca aparılmalıdır. Bu
zaman müvafiq təhlil həm müvafiq aylar uyğun və həm cari ilin əvvəlindən
aparılır.
Müqavilə öhdəliklərinin təhlili zamanı növbəti formada cədvəl məlumatları
hazırlanılır.
Məhsul təchizatı planı
(mantda)
Məhsul təchizatı kəsiri
(manatda)
Planın icrası (%)
Ay
ərzində
İlin
əvvəlindən
Ay
ərzində
İlin
əvvəlindən
Ay
ərzində
İlin
əvvəlindən
Yanvar
11 000
11 000
-300
-300
96,0
96,0
Fevral
11 560
22 560
-50
-350
99,1
98,4
.....
.....
.....
.....
.....
.....
.....
Dekabr
12000
135 400
-
-3 500
100
97.4
Müvafiq formada təhlil nəticəsində müqavilə öhtəliklərinin icrasındakı
ləngimələrin müəssisədən asılı olan və asılı olmayan səbəbləri müəyyənləşdirilir.
64
Satış xərcləri – məhsulların, işlərin və xidmətlərin satışı ilə əlaqədar olan
kompleks xərclərdir. Sənaye və başqa istehsal fəaliyyəti həyata keçirən
təşkilatlarda mühasibat uçotu hesabları Planına əsaslanaraq, onların tərkibində
aşağıdakı xərclər əks etdirilir:
hazır məhsul anbarlarında məmulatların çəkilməsi və qablanması xərcləri;
məhsulun göndərilmə stansiyasına (gəmi körpüsünə) çatdırılması,
nəqliyyat vasitələrinə yüklənməsi xərcləri;
satış və başqa vasitəçi təşkilatlara ödənilən komissiya rüsumları;
məhsulun satış yerlərində saхlanması üçün binalara (otaqlara) aid xərclər
və kənd təsərrüfatı istehsalı ilə məşğul olan təşkilatlarda satıcıların əmək haqqı
xərcləri;
reklam xərcləri;
nümayəndəlik xərcləri;
başqa təyinatı uyğun analoji xərclər.
Göstərilmiş xərclərin böyük hissəsi dəyişən (şərti dəyişən) xərclərə aiddir,
yəni onlar bu və ya başqa dərəcədə satışın həcmindən asılıdır. Belə xərclərə
məhsulun tara, qablanma, çatdırılması xərcləri, reklam, nümayəndəlik xərcləri aid
edilə bilər.
Təhlilə xərclərin maddələri uyğun bütövlükdə və ayrılıqda onların hər növü
uyğun mütləq kənarlaşmaların, dəyişən xərclərə münasibətdə isə – həm də nisbi
kənarlaşmaların hesablanmasından başlamaq lazımdır:
;
0
1
RM
RM
RM
мцт
Dostları ilə paylaş: |