;
0
1
SH
J
RM
RM
RM
нисби
burada
SH
J
-satışın həcminin (SH) artım (azalma) tempidir; satışın həcmi baza
(plan uyğun) satış qiymətləri, baza (plan uyğun) istehsal maya dəyəri yaхud natural
ifadədə realizasiyanın həcmi əsasında ölçülə bilər.
Dəyişən xərclərin hər növü uyğun nisbi kənarlaşmalar smeta xərclərinə riayət
edilməsi hesabına qənaəti (israfı) səciyyələndirir.
65
Satışın həcminin dəyişilməsinin təsiri smetada nəzərdə tutulmuş xərclərin
məbləğlərinin realizasiya həcminin artım (azalma) indeksinə vurulması yolu ilə
müəyyən edilir:
).
1
(
0
SH
J
RM
RM
SH
Hər iki amilin birgə təsiri xərclərin hər maddəsi uyğun smetadan mütləq
kənarlaşmanın həcmini əks etdirir:
0
1
0
0
1
)
1
(
RM
RM
J
RM
J
RM
RM
RM
RM
SH
SH
SH
нисби
Məhsulun maya dəyərinin satış xərcləri ilə əlaqədar aşağı salınmasının müm-
kün ehtiyatlarına onların ayrı-ayrı növləri uyğun əsassız israf məbləğlərini aid
etmək lazımdır.
3.2. Məhsul istehsalı ilə əlaqədar əməliyyatların auditi.
İqtisadi subyektlərin fəaliyyətinin keyfiyyət göstəricilərindən biri də istehsal
edilən məhsulların tam maya dəyəri göstəricisidir. Satılmış məhsulların tam maya
dəyəri məhsulların istehsalına və satışına çəkilən xərclərin məcmusudur.
Hər bir müəssisənin iqtisad uyğun vəziyyətinə, maliyyə nəticəsinə və eyni
zamanda də, bunun fondlarına ayrılan vəsaitin həcminə məhsulların tam maya
dəyəri xeyli təsir edə bilir. Belə ki, başqa şərtlər dəyişməz qalarsa, istehsal edilən
məhsulların ğam maya dəyərinin yüksəldilməsi (baha başa gəlməsi) əldə edilən
mənfəətin azaldılmasına səbəb olur. Bu isə müəssisənin maliyyə vəziyyətinə mənfi
təsir göstərir. Buna görə də müəssisədə (iqtisad uyğun subyektdə) yoxlama aparan
auditor ilk növbədə məsrəflərin istehsal edilən və satılan məhsulların (iş və
xidmətlərin) üzərinə düzgün aid edilmə vəziyyətini müəyyən etməli, bu sahədə yol
verilən nöqsanları aşkara çıxarmalıdır.
Məhsul istehsalına və satışına çəkilən xərclər ilk sənədlərlə rəsimyyətə salınır
və uçotda əks etdirilir.
İlk mühasibat sənədlərində aşağıdakı rekvizitlər (nişanələr) olmalıdır:
- sənədin adı, formanın kodu, tərtib edilmə tarixi, təsərrüfat əməliyyatının
66
ölçüsü (miqdar və dəyər ifadəsində), vəzifəli şəxsin (təsərrüfat əməliyyatına məsul
olan şəxsin) soyadı, adı, atasının adı, sənəddəki şəxsi imzalar və s. bu məsələnin
düzgünlüyünü yoxlayan auditor bilməlidir ki, məsrəflər aşağdıakı elementlər
uyğun qruplaşdırılır:
1. Material xərcləri (tullantıların dəyəri çıxılmaqla);
2. Əməyin ödənişi uyğun məsrəflər;
3. Sosial ehtiyclara ayırmalar;
4. Əsas vəsaitlərin köhnəlmə məbləğləri;
5. Sair xərclər.
Auditor yoxlama zamanı məhsul istehsalına və satışına çəkilən xərclərin
tərkibi barəsində qıvvədə olan əsasnaməni və başqa normativ sənədləri əldə əsas
tutmalıdır.
İstehsala məsrflərin elementlər uyğun tərkibinin uçotu və hesabat
məlumatlarının düzgünlüyü 10 saylı jurnal-orderin (2-ci bölməsi) və ya onu əvəz
edən maşınoqramış göstəricilərinə əsasən yoxlanılır.
Yoxlama zamanı nəzarət üçün 202 saylı «İstehsalat ehtiyatları» hesabının
analitik uçot məlumatlarından da istifadə oluna bilər.
Hesabat dövründə istehsal olunan hazır məhsulun (əmtəəlik
məhsulun) uçot və hesabatda əks etdirilmiş istehsal maya
dəyərinin düzgünlüyünü yoxlamaq üçün istehsal
məsrəflərinin ümumi məbləğindən müvafiq
elementlər
üzrə
aşağıdakılar çıxarılmalıdır:
- müəssisənin sərəncamında qalan mənfəət və digər məqsədli
daxilolmalar hesabına maliyyələşdirilən xərclər;
- qeyri-sənaye xarakterli işlərin yerinə yetirilməsinə çəkilən
xərclər;
- cavabdeh şəxsin və malgöndərənin üzərinə aid edilən itki
məbləğləri;
- qeyri-istehsal hesabına aid edilən sair silinmələr.
67
İstehsal olunmuş məhsulların, yerinə yetirilmiş iş və xidmətlərin maya dəyəri
kalkulyasiyasının audit qaydasında yoxlanılması ətraflı və ardıcıllıqla davam
etdirilməlidir.
Hazır məhsulun audit yoxlamasının predmetini aşağıdakılar təşkil edir:
1. Hazır məhsulun uçotda əks etdirilməsinin uot siyasətinə uyğun olması;
2. Tam həcmdə hazır məhsulun mövcud olmasınun uçotunun düzgün
qiymətləndirilməsi və bunun real olması;
Auditor proseduralarına daxildir:
1. Hazır məhsulun uçotda əks etidirlməsi qaydasını müəyyən etmək.
Hazır məhsulun qiymətləndirilməsinin bir sıra variantı mövcuddur:
- faktiki istehsal maya dəyəri ilə;
- normativ (plan) istehsal maya dəyəri ilə;
- bilavasitə xərc maddələri uyğun.
İqtisadi subyektdə uçotun təşkili, uçot siyasətində seçilmiş varinata uyğun
olmalıdır.
2. Yoxlama zamanı hazır məhsulun tam komplektləşdirilliyi, sınaqdan
keçirildiyi, qəbul olunduğu və qaiməyə əsasən anbara verilməsi yoxlanılmalıdır.
3. Hazır məhsulun maya dəyərini təşkil edən məsrəflərin, hazır məhsulun
faktiki olaraq realizə edildiyi və maliyyə nəticəsi müəyyən edilən, hesabat
dövrünə silinməsinin reallıq vəziyyətini yoxlamaq.
iliqn sbununa hazır məhsulun faktiki qalığının, bunun məbləğinin balansda
göstərilən məbləğdə uyğunluğunqu yoxlamaq.
Hazır məhsulun qiymətləndirilməsinin müvafiq variantının tətbiqini
yoxlanılması ilə əlaqədar olaraq aşağıdakıların müəyyən edilməsinin düzgünlüyünə
xüsusi fikir verilməlidir:
- hər bir məmulat növü sifariş uyğun maya dəyərinin düzgün müəyyən
edilməsiqni;
- faktiki maya dəyərinin məhsulun plan maya dəyərindən kənarlaşmasının
hesablaşmasının düzgünlüyünü;
68
- hazır məhsulun uçotu uyğun mühasibat yazılışlarının verilməsinin
düzgünlüyünü;
- 10/1 – saylı jurnal-orderin və «Hazır məmulatın qiymət ifadəsində hərəkəti»
barədə 16 saylı cədvəlin düzgün tərtib edilməsini yoxlamaq.
Bunlarla yanaşı auditor hazır məhsulun anbarda hərəkətinin uçotunun
vəziyyətinə hökmən yoxlamalıdır. Bunun üçün auditor operativ-mühasibat (saldo),
kartoçka-sənədləşdirmə və kartoçkasız metoddan istifadə etməlidir.
Yüklənmiş mallar uyğun əməliyyatların auditinin predmetinə aiddir:
1. Uçot siyasətinə uyğun yüklənmiş malların uçotda, əks etdirilməsi;
2. yüklənmiş malların tərtib edilən səviyyədə uçotunun təşkilinin
düzgünlüyü.
Yoxlamanın auditor prosedurları aşağıdakılardır:
1. Balansın
«Yüklənmiş mallar» maddəsində yüklənilmiş malların
(əmtəələrin) dəyəri əks etdirilir.
Audit zamanı yüklənmiş malların qiymətləndirilməsinin düzgünlüyü
yoxlanılır. Bu zaman auditor nəzərə almalıdır ki, mühasibat uçotu və hesabatı
barəsində olan əsasnaməyə əsasən yüklənilmiş mallar balansda tam maya dəyəri
(və ya normativ plan) ilə əks etdirilir.
2. Yüklənmiş malların dəyərinin satılmış malların maya dəyərinə (debet 46)
silinmiş qaydasının yoxlunalması.
3. Başqa təşkialta komission və başqa qaydada satılmaq üçün verilmiş
əmtəələrin (hazır məhsulun uçotunun) düzgünlüyünün yoxlanılması.
Əmtəələr (mallar) uyğun əməliyyatların auditi.
Əmtəələrin yoxlanılmasının predmetinə daxildir:
1. Əmtəələrin uçotda müəssisənin uçot siyasətinə uyğun əks etdirilməsi.
2. Əmtəələrin tam həcmdə ən mövcud vəziyyətdə əks etdirilməsinin
qiymətləndirilməsinin düzgünlüyü.
Auditor prosedurları aşağıdakılardan ibarətdir:
1) Balansda ilin sbununa «Hazır məhsul və alınıb – satılmaq üçün mallar»
maddəsi uyğun göstərilən konkret maddi dəyərlilərin 201 saylı «Material
69
ehtiyatları» hesabı uyğun hissəsində qalığını müəyyən etmək. Balansda
göstəricilərin formalaşmasının düzgünlüyünü qiymətləndirmək. Bu maddə uyğun
aşağdıakılar əks etdirilir: ticarət təşkialtlarında – əldə edilmiş əmtəələrin qalığı;
ictimai-iaşə müəssisələrində – mal qalığı, habelə mətbəxdə və anbarda olan xamal,
bufetdə olan mal qalığı; istehsal sferalı təşkialtlarda – biloavasitə satılmaq üçün
əldə olunmuş məmulatlar, materiallar, məhsullar, habelə sənaye müəssisələrində
komplektləşdirmək üçün əldə edilmiş və istehsal edilən məhsulların maya dəyərinə
daxil edilməyən və alıcılar tərəfindən dəyəri ayrıca ödənilməli olan hazır
məmulatlar.Əmtəələrin qalığı balansda materialların uçot varinatından asılı
olmayaraq satınalma dəyəri ilə əks etdirilir.
2. Malların daxil olmasının uçotunun düzgünlüyünü seçmə yolla ylxlamaq.
3. Təşkilat xaricində mal almaqla məşğul olduqda, yoxlama zamanı daxil olan
malların satınalma dəyəri mallar mədaxil edilən tarixə müqavilədə göstərilən
qiymətlə (gömrük ödənişləri, nəqliyyat xərcləri, malların alınması və daşınması
uyğun başqa xərclər) qiymətləndirilir.
4. Pərakəndə ticarət və ictimai iaşə təşkialtlarında malların uçotu satış qiyməti
ilə aparıldıqda ticarət əlavəsinin (güzəşti) düzgünlüyünü 603 saylı hesab vasitəsi
ilə yoxlamaq.
5. Əmtəələr uyğun ƏDV-nin uçotunun düzgünlüyünü seçmə yolla yoxlamaq.
6. İnventarlaşmanın nəticəsi il əvə onların uçotda əks etdirilməsi ilə tanış
olmaq.
Balansda
göstərilən
mal
qalığının
yoxlanılması
və
bunun
inventarlaşmasının nəticəsinə uyğunluğunun təsdiqlənməsi.
3.3.
Məhsul istehsalı və satışının komputerləşməsi
"AzMuhasib" mühasibat uçotu proqramları paketi içərisində mal əməliy-
yatları zamanı sənədləşdirilməsi və uçotunun qarşılıqlı fəaliyyət göstərə biləcək
"Anbar" modulu yaradılmışdır.
70
"Anbar" modulunın əsas məqsədi müəssisədə mallar və taraların daxil
edilməsi, saxlanılması, satışını, buraxılışını və sair məxaricinə uyğun təsərrüfat
əməliyyatlarının sənədləşdirilməsi və ya uçotu proseslərin avtomatlaşdırılması
nəzərdə tutulub. Bu modulda mallar və taraların hərəkətinə aid sənədlər tərtib
olunur və həmçinin təsərrüfat əməliyyatlarının analitik uçotu həyata keçirilir. Qeyd
olunan sənədlərin və analitik uçot məlumatlarının əsasında mallar üzrə
əməliyyatların mühasibat uçotunda müxabirləşmələri "AzMuhasib" proqramının
memorial ordernə daxil edilir və sonra sintetik uçot registrləri ilə işlənir.
Beləliklə, "Anbar" modulu "AzMuhasib" proqramında ayrı da fəaliyyət gös-
tərmək qabiliyyətinə malik olsana baxmayaraq, mühasibat uçotu və maliyyə
uçotunun əsas hissəsini əhatə edən əməliyyatların sintetik uçotu ancaq
"AzMuhasib" proqramı vasitsi ilə aparıla bilər. Odur ki, "Anbar" modulunın
"AzMuhasib" proqramı köməyi ilə birgə istismarı məqsədəuyğun hesab olunur.
"Anbar" modulunın əsas menyusu qeyd oluanan elementlərdən təşkil edilib:
əməliyyatlar, sənədlər, hesabat, utilit, pəncərələr və köməkçi.
Modulda mallar və taraların mədaxilinə və məxaricinənə uyğun olaraq
təsərrüfat əməliyyatları "Əməliyyat"lar və "Sənəd"lər elementlərindən istifadə
olunmaqla sənədləşdirilir. Proqramın əsas menyusunda verilmiş "Əməliyyat"lar
elementi müəssisədə mallar və taraların mədaxilinə və məxaricinə uyğun təsərrüfat
əməliyyatların proqrama daxil edilməsi və sonra da proqramın bağlanmasına
xidmət göstərir. Bundan sonra ekranda bu elementi seçdikdə, aşağıda qeyd oluan 3
elementdən ibarət olan alt menyu açılır: mədaxil, məxaric və çıxış.
Adlarından da göründüyü kimi, "Mədaxil" və həmçinin "Məxaric" elementləri
müvafiq olaraq, mallar və taraların hərəkətinə uyğun mədaxilin və məxaricin
əməliyyatlarına proqramda daxil edilməsinə, ancaq "Çıxış" elementi isə modulun
bağlanmasına xidmət göstərir. Proqramda malların və taraların mədaxilinə və
məxaricinə uyğun təsərrüfat əməliyyaların daxil edilməsi prosesi, eyni zamanda da
müvafiq mədaxil və eyni zamanda da məxaric sənədlərinin tərtib edilməsi ilə
müşayiət olunur. Buna görə də "Əməliyyat"larin alt menyusunda olan "Mədaxil"
və "Məxaric" elementlərinin yerinə yetirilməsii mallar və taraların mədaxilinə və
71
məxaricinə funksiyaların, eyni zamanda "Sənəd"in alt menyusunda olan eyniadlı
elementlərində yerinə yetirir. Buna görə də mallar və taraların mədaxilinə və
məxaricinə əməliyatlarının sənədləşdirilməsi və uçotunun qaydalarını şərh
etməzdən öncə, əsas menyuda olan "Sənəd"in alt menyusu ilə tanış olmaq
məqsədəuyğundur hesab olunur. Əsas menyuda göstərilmiş "Sənəd" elementi
mallar və taraların mədaxili və eyni zamanda da məxaricinə aid qaimə-fakruraların
tərtib olunası və onların barəsində müvafiq məlumatlar bazasının
formalaşdırılmasına xidmət göstərir.
Qeyd olunan elementə məxsus olan alt menyuda olan "Mədaxil" və "Məxaric"
adlı iki element vardır ki, bu elementlər də ekranda mallar və taraların mədaxili və
məxarici barəsində qaimə-fakturaların və həmçinin onların siyahısının əks
olunasına xidmət göstərir.
Malların mədaxilinə aid qaimə-fakturaların tərtib olunması üçün "Əməliyyat"
bölməsində olan "Mədaxil" elementini və həmçinin "Sənəd" bölməsində olan
"Mədaxil" elementini seçmək tələb olunur. "Əməliyyat" bölməsində olan
"Mədaxil" elementini seçdikdə isə, ekranda malların mədaxilinə aid qaimə-
fakturaların rekvizitlərinin doldurulmasına xidmət göstərən "Mədaxil sənəd"i adlı
dialoq açılır. Eyni adlı "Sənəd" bölməsində yerləşən "Mədaxil" elementi köməyi
ilə də açılır. Ancaq "Sənəd" bölməsininn daxilində yerləşən "Mədaxil" elementini
seçdikdə, bu zaman ekranda malların mədaxilinə aid tərtib olunmuş qaimə-
fakturalara siyahısından ibarət "Mədaxil" dialoqu açılır. Açılan siyahı-dialoqda
kursorla yuxarı hissədə yerləşmiş "Yeni" yəni ağ vərəqə formasında olan işarəsinin
üzərində saxladiqda, mışkanın sol düyməsini basdığımız zaman, ekranda "Mədaxil
sənəd" dialoqu görsəni. Qeyd olunan "Mədaxil sənəd" dialoqunun ekranda
görünüşü formasını şəkil 1-də nəzərinizə çatdırırıq. Həmin dialoqun yuxarı
hissəsində mədaxil sənədinin nömrəsi və eyni zamanda tarixi, malsatan
müəssisənin və ya malalan şəxslərin adları və həmçinin sənədin ümumi məzmunu,
bunda başqa cədvəl hissəsində isə malların kodu, adları, ölçü vahidləri, miqdarlarıı,
qiymətləri, valyuta növü, məzənnəsi və manatla məbləğ əks olunur.
72
Qeyd edim ki, malların mədaxilinə aid qaimə-faktura tərtib olunması üçün
dialoqun yuxarı hissəsində sənədin nömrəsi və həmçinin tarixi daxil olunaraq, mal-
satan müəssisələrin və malalan şəxslərin adları müvafiq məlumat bazasından seçi-
lir, bundan sonra isə "Məzmun" xanasına qaimə-fakturanın ümumi məzmunu yazı-
lır ki, sonra dialoqun cədvəl hissəsi doldurulduğu zaman, yuxarı hissəsində olan
alətlər panelində nəzərə çarpan düymələr aktiv olur. Hansı ki, düymələr köməyi ilə
cədvəldə yeni sətirlər yaradılır, yaradılmış sətirlərdə dəyişikliklər olunur, həmçinin
onlar ləğv edilir və bundan başqa tərtib edilmiş qaimə-fakturaya baxmaq üçün
ekrana çıxarılır və daha sonra çap olunur. Kursoru görsənən işarələrin üzərində
saxladığımız zaman, onların adları yaranan ox işarəsinin yanında görsənir.
Şəkil 1. "Mədaxil sənəd" dialoqu
Nəzərinizə çatdırılan dialoqun cədvəl olan hissəsində mallar üzrə adları və
müvafiq göstəriciləri yazmaq üçün bu alətlər panelində verilən "Yeni" işarəsini
yəni ağ vərəq formaslnda olan işarəni basmaq lazımdır. Bu vaxt ekranda həmin
sətrə uygun olan məlumatların daxil olunması üçün nəzərdə tutulmuş balaca ölçülü
"Mədaxil" dialoqu açılır. Orada isə sətrə daxil edilmli olan malların adı müvafiq
məlumat bazasından seçilərək, miqdarları və qiymətləri isə klaviatura köməyi ilə
daxil olunur. Eyni zamanda malın qiyməti isə "Qiymət" xanasının sağ künc
73
hissəsində yerləşən kalkulyator köməyi ilə hesablanmaqla da daxil etmək olar.
Orada göstərilən "Valyuta" xanasında tələb olunan valyuta növü seçilə bilər, ki, bu
halda qaimə-fakturada malların qiymətini seçilmiş valyuta ilə, məbləğlərini isə
müvafiq kursa görə hesablanmış manatla əks etdiriləcək. Daha sonra "Mədaxil"
dialoqunda qaimə-fakturanın qeyd olunmuş sətirinə görə tələb olunan məlumatlar
daxil ediləndən sonra, "OK" düyməsinə basmaqla, həmin məlumatları "Mədaxil
sənəd" dialoqunda cədvəl hissəsinə ötürürük. Mədaxil sənədində sətirlərin hamısı
bu qayda ilə formalaşır. Hansısa bir sətirdə dəyişiklik etmək və ya həmin sətri
tamamilə pozmaq istəyiriksə, alətlər panelində olan "Dəyişmə" və ya "Silmək"
düymələsindən istifadə edirik.
Şəkil 2. "Məxaric sənəd" dialoqu
Qeyd olunan dialoqda qaimə-fakturanın bütün sətirləri formalaşdıqdan sonra,
aşağı hissəsində yerləşən "OK" düyməsinə basmaqla, tərtib olunmuş qaimə-faktura
"Sənəd"i bölməsində olan, mədaxil sənədlərinin siyahısı əks edilən "Mədaxil"
dialoquna keçirik. Malların məxaricinə aid qaimə-faktura tərtib olunması üçün
"Əməliyyat" və ya "Sənəd" bölmələrindən birindən "Məxaric" elementini seçərək,
"Məxaric sənəd" adlı dialoqunu açmalıyıq. "Məxaric sənəd" dialoqunun forması
"Mədaxil sənəd" dialoquna çox oxşayır, ancaq ondan istifadə olunduqda, məxaric
74
sənədinin tərtib edilməsi qaydaları özünəməxsus xüsusiyyətlərə sahibdir. "Məxaric
sənəd"i dialoqun ekranda əsas görünüşü şəkil 2-də nəzərinizə çatdırılıb. Bu
dialoqun cədvəl hissəsində malların adlar və miqdarları, həmin mallara dair mal
qalığının və ya onların alış qiymətləri ilə bağlı məlumat qeyd olunub. "Məxaric
sənəd"i dialoqunun başlığında olan xanalar doldurulandan sonra, dialoqun cədvəl
hissəsinə keçirik və ondan sonra alətlər panelindəki işarələr aktivləşəcək. Həmin
kursorun göstəricisini "Yeni" işarəsinin üzərində saxlayıb, kursorun sol düyməsini
basdıqdan, sonra ekranda görsənən qaimənin cari sətrinə dair məlumatlar daxil
olunması üçün nəzərdə tutulmuş olan "Məxaric" adlı dialoq açılır. Orada malların
adı müvafiq məlumatlar bazasından seçildikdən daha sonra, "Miqdar"ı xanasının
sağ künc hissəsində yerləşən 3 nöqtədən ibarət düymə basılır. Ondan sonra ekranda
seçilmiş mallara uyğun mal qalıqları və alış qiyməti əks olunan "Mal qalığı" adlı
dialoqu açılır.
Şəkil 3. "Məxaric sənəd"i, "Məxaric"i, "Mal qalığı"ı və "Dəyişmək"
dialoqları
Qeyd olunan dialoqlar iki hissədən ibarət olaraq, sol tərəfində seçilmiş
mallara uyğun qalıqların miqdarları, qiymətlari, eləcə də malların kimdən, hansı
tarixdə və həmçinin kimin maddi məsuliyyəti altında alındığına aid məlumatlar əks
edilir, dialoqun sağ tərəfi boş olur.
75
Daha sonra kursoru dialoqun orta hissəsində olan "şəhadət barmağının sağa
doğruya açılmış əl" işarəsi üzərinə gətirərək, mışkanın sol düyməsini basanda,
ekranda "Dəyişmək" dialoqu açılır və sonar onun içindən "Mal qalığı" dialoqunun
"Miqdar"ı xanasında olan ədəd görsənir. Qeyd olunan ədəd məxaric olunacaq
malların maksimal miqdarı və məxaricinin miqdarı görünən ədəddən kiçik və ya
ona bərabər olacaq. "Dəyişmək" dialoqu xanasında məxaricin miqdarı yazıldıqda,
görünən dialoqda "OK" düyməsi basırıq və onun nəticəsi olaraq məxaricin miqdarı
göstərən ədədi sağ tərəfdəki cədvəldə "Miqdar"ı xanasına düşür və onun yanında
alış qiymətləri görünür. Daha sonra "Mal qalığı" dialoqunu bağladıqda, məxaricin
miqdarı əks olunan ədəd "Məxaric"i dialoqundan "Miqdar" xanasına keçirik.
"Tabulyasiya" klavişini basdıqda, kursor "Qiymət" xanasına keçir və orada
malların məxaric qiyməti klaviaturada və ya xananın sağında olan kalkulyatorun
vasitəsi ilə hesabladıqda daxil edilir. Məxaric sənədin tərtib olunması qalan
məsələlər mədaxil sənədindəki kimidir."Məxaric sənəd"i, "Məxaric"i, "Mal qalığı"ı
və "Dəyişmək" dialoqların hamısının ekranda görünüşü şəkil 3-də qeyd olunub.
Bu poqramda malların və taraların analitik uçotunu əsas menyuda verilmiş
"Hesabat" elementinin köməyi ilə aparılır. "Hesabat" elementi mallar və taraların
hərəkətini, malların qalıqlarını və mal satışından əldə olunan gəlir və ya ziyana aid
hesabat xarakterli cədvəllərin tərtib edilməsinə xidmət edir. Bu əsas menyunun bu
elementini seçən zaman, ekranın aşağısında elementlərdən ibarət olan Hərəkəti,
Qalıq, Gəlir və Məlumat menysu açılır.
Bu alt menyuda "Hərəkəti" elementi seçildikdə ekranda mallar və taraların
mədaxilinin, məxaricinin, eləcə də dövrün əvvəlini və ya sonuna qalıqların həm
miqdarı, həm də məbləği ifadəsində əks edilən cədvəlin tərtib olunması üçün
nəzərdə tutulub ki, bundan sonra "Hərəkəti" dialoqu açılır. Müəyyən bir dövrə dair
mallar və taraların hərəkətinə aid cədvəllərin tərtib olunması üçün həmin dialoqun
müvafiq xanalarından hesabat dövrünü tənzimlədikdən sonra "OK" düyməsini
basmalıyıq. Müəssisəyə uyğun mallar və həmçinin taraların hərəkətinə aid cədvəlin
tərtib olunması üçün "Debitor/Kreditor" və ya "Malın adı" xanaları ağ saxlanılmalı,
əks halda, müəyyənbir malsatanın və ya malalanların əlaqəli olduğu mallar,
76
həmçinin də müəyyənseçilmiş mala uyğun məlumatlar almaq üçün eyni xanaları
silmək lazımdır.
Dostları ilə paylaş: |