Teqvim-2015. pdf

Ə d ə b i y y a t
Dağları tərpədən fəryad     
/F.Xəlilzadə; ön söz. 
müəl. T.Əfəndiyev; red. 
K.Mirzəyeva; rəssam 
Y.Əsədov.-Bakı: Araz, 
2008.- 212 s.
İgidliyin son zirvəsi 
/F.Xəlilzadə; red. 
S.Kərimova.- Bakı: Nur-
lan, 2001.-79 s.
Məmməd Araza məktub 
/F.Xəlilzadə; red. 
S.Kərimova.- Bakı: Araz, 
2003.-108 s. 
Yolum düşə Zəngəzura        
/F.Xəlilzadə; ön söz. 
müəl. İ.Vəliyev; red. 
K.Mirzəyeva.-Bakı: Araz, 
2007.-522 s.
Yuxular /F.Xəlilzadə; 
red. S.Kərimova; rəssam 
M.Əliyev.-Bakı: Araz, 
2004.- 262 s. 
Azərbaycan Televiziyasının 
efirə çıxmasından 58 il 
keçir /F.Xəlilzadə //525-ci 
qəzet .-2014.- 14 fevral.- 
S.4.
Fəzilətli nəslin şöhrətli 
oğlu: Əhməd Ağdamski-
130 /F.Xəlilzadə //Kaspi.-
2014.- 23 yanvar.- S.14-15.
İ n t e r n e t d ə
www.anl.az
23

---

234
Mustafa Topçubaşov
1895-1981
AV
Q
U
S
T
Mustafa Ağabəy oğlu Topçubaşov 1895-
ci il avqust ayının 5-də Qərbi Azərbaycanın 
Göykümbət kəndində anadan olmuşdur. 
1904-cü ildə gimnaziyaya daxil olmuş, 
1914-cü ildə Kiyev Universitetinin tibb 
fakültəsinə qəbul olmuşdur. 
1919-cu ildə  təhsilini başa çatdırmış, 
Naxçıvan və Bakı xəstəxanalarında cərrahlıq 
etmişdir. 1920-1923-cü illərdə ADU-nun 
tibb fakültəsinin Cərrahiyyə kafedrasında 
koordinator, 1923-1930-cu illərdə isə assis-
tent vəzifələrində çalışmışdır. 1930-cu ildə 
doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir. 
Bu işin əhəmiyyətinə görə ona professor adı 
verilmiş və o, ATU-nun Cərrahiyyə kafedra-
sının müdiri seçilmişdir.
1937-ci ildə dünya anesteziologiya elmi 
tarixində ilk dəfə olaraq orijinal keyitmə 
üsulunu - inyeksion efir-yağ narkozunu - 
anelgeziya üsulunu kəşf etmişdir. Bu metod 
sadəliyinə, hazırlanma və  tətbiq texnikası-
nın asanlığına, inhalyasion narkoz zamanı 
rast gəlinən bir sıra mənfi halların (dərin 
narkoz yuxusu, qanda narkotik maddələrin 
yüksək konsentrasiyada toplanması  və s.) 
aradan qaldırılmasına imkan verdiyinə görə 
geniş  tətbiq edilməyə başlanmışdı. 1945-
ci ildə SSRİ Xalq Səhiyyə Komissarlığı 
Elmi Tibbi Şurası tərəfindən Farmakologiya 
Komitəsinin iclasında efir-yağ qarışığının 
“Analgezin” adı altında istehsal edilməsinə 
icazə verilmişdi.
Müharibə illərində Azərbaycan Xalq 
Səhiyyə Komissarlığı  Hərbi Xəstəxanalar 
İdarəsinin baş cərrahı vəzifəsində çalışmış-
dır. SSRİ-də ilk dəfə olaraq təxliyə hospital-
larının yaradılmasının təşəbbüskarı olmuş-
dur. Müharibədən sonra Azərbaycan SSR 
Səhiyyə Nazirliyinin baş cərrahı vəzifəsinə 
təyin edilmişdir. 1945-ci ildə Azərbaycan 
EA-nın həqiqi üzvü seçilmiş, 1947-1949-
cu illərdə Eksperimental Tibb İnstitutunda 
direktor vəzifəsində çalışmışdır.  İki dəfə 
(1951-1956 və 1969-1981) AEA-nın vitse-
prezidenti vəzifəsini daşımışdır. 1954-cü 
ildə özü işlədiyi kafedrada operasion-
auditoriya təşkil etmişdir.
Ümumittifaq Cərrahlar Cəmiyyətinin, 
Azərbaycan Cərrahlar və Uroloqlar Cəmiy-
yətinin fəxri sədri olmuşdur. Dəfə-lərlə 
Azərbaycan Ali Sovetinə deputat seçilmiş, 
1955-1959-cu illərdə Ali Sovetin sədri ol-
muşdur.
Əsas elmi tədqiqatları “Ürək-damar xəs-
təlikləri və onların profilaktikası”, “Xüsusi 
cərrahlıq”, “Yad cisimləri çıxaran aparat 
və onun tətbiqi”, “Normal hipertenziya və 
onun cərrahi müalicəsi”, “Uzunmüddətli 
analgeziyanın tibbdə tətbiqi” əsərləridir.
M.Topçubaşov 1940-cı ildə  “Əməkdar 
elm xadimi” fəxri adını almış, 1953-cü ildə 
Stalin mükafatı laureatı olmuş, 1960-cı ildə 
SSRİ Tibb EA-nın akademiki seçilmiş, 
1975-ci ildə “Sosialist Əməyi Qəhrəmanı” 
adına layiq görülmüşdür.
M.Topçubaşov 1981-ci il noyabr ayının 
20-də Bakı şəhərində vəfat etmişdir.
Azərbaycan Respublikasının Preziden-
ti, ulu öndər Heydər  Əliyev 31 iyul 1995-
ci il tarixində Azərbaycanda tibb elminin 
inkişafında xüsusi xidmətlərini nəzərə ala-
raq akademik Mustafa Topçubaşovun ana-
dan olmasının 100 illik yubileyinin dövlət 
səviyyəsində keçirilməsi haqqında sərəncam 
imzalamışdır.
AMEA Elmi-Tədqiqat Eksperimen-
tal Klinik Təbabət  İnstitutuna və Bakıdakı 
küçələrdən birinə onun adı verilmiş, 2011-
ci ildə akademik haqqında sənədli televiziya 
filmi çəkilmişdir.