β–karotinoid. 1875-ci ildə məĢhur cərrah N.Ġ.Piroqov yazırdı ki, süzgəcdən keçirilmiĢ kök
sıyığını xərçəngin əlehinə tətbiq etmək olar. O vaxtlar onun kökmeyvəsinin tərkibində kimyəvi
birləĢmə beta-karotin aĢkar edilmiĢdir. Bu maddə kökə qırmızı-narıncı rəng verir. β-karotinoid
orqanizmə düĢən zaman ―A‖ vitamininə retinola çevrilir. Bundan əlavə ―A‖ vitamini insanın
boyunun artmasına təsir edərək cinsi hormonun sintezinə səbəb olur. Eyni zamanda skletin
formalaĢmasında mühüm rol oynayır. β -karotin dərinin fəaliyyətini nizamlayır, gözün görmə
qabiliyyətini artırır, sinir sistemini möhkəmləndirir, orqanizmin enerjisini yüksəldir, infeksiyalara
qarĢı müqavitətini artırır. Aparılan yeni tədqiqatlar nəticəsində β-karotinoidin güclü antioksidant
olduğu aĢkar edildi. Bunun təsiri nəticəsində sərbəst radikaların qarĢısı alınaraq, bir sıra təhlükəli
aterosklerozun, hipertoniya, revmatoid artrit, emfizma, parkinson, katarakta kimi xəstəliklərin
əmələ gəlməsinin qarĢısını alır. Orqanizmə daxil olan radikallar qocalmanı sürətləndirir, insan
ömrünü qısaldır. Buna görə də həkimlər vaxtsız qocalmanın qarĢısını almaq üçün hər gün bir ədəd
kök yeməyi məsləhət görürlər.
Bu yaxınlarda yapon mütəxəssislərinin apardıqları elmi nəticələr göstərmiĢdir ki, mütəmadi
sarı-yaĢılımtıl tərəvəzlərdən həmçinin kökdən tez-tez istifadə edildikdə insan öz ömrünü 5-7 il artıra
bilər. Bundan əlavə ―A‖ vitamini xamanın, qara ciyərin, yumurtanın və bir çox tərəvəz və
meyvələrin tərkibində də rast gəlinir. Ancaq kök tərkibindəki karotinoidin miqdarına görə, Ģirin
qırmızı bibərdən baĢqa bütün meyvə və tərəvəzlərdən üstündür.
Müqayisə üçün, məsələn 100 q adi kökün tərkibində 7,5 mq karotinoid olduğu halda, 100 q
pomidor və əriyin tərkibində 1,7 mq karotinoid olur. Kökdə karotinoidin miqdarı o biri meyvə və
tərəvəzlərdən 4,5 dəfə çoxdur. Bir ədəd orta ölçüyə malik olan kök yedikdə insanın bir gündə
karotinoidə olan tələbatı tamamilə ödənilir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, həddindən artıq
yumurta və qara ciyər yemək məsləhət görülmür. Amma kök Ģirəsinin orqanizmə əhəmiyyətindən
baĢqa heç bir zərərli təsiri yoxdur.
Kökə qırmızı-narıncı rəng verən β-karotinoid aĢağıdakı xüsusiyyətlərə malikdir:
1.
Güclü antioksidant xüsusiyyətlərinə malik olduğundan qocalma prosesini ləngidir.
2.
Orqanizmə çoxlu miqdarda kanserogen maddələrin daxil olması nəticəsində döĢ, dəri,
uĢaqlıq yolu, ağ ciyər, yoğun bağırsaq, sidik kisəsi və qara ciyərdə əmələ gələn xərçəng
xəstəliyinin qarĢısını alır.
3.
Hər gün β-karontinoid qəbul edilərsə bir sıra damarlarda əmələ gələn ateroskleroz
insultun əmələ gəlməsini 2 dəfə azaldır, ürək damar pozuntularının qarĢısını alır.
4.
Hər gün kök qəbul edilərsə, orqanizmin ümumi sistemi gücləndirir, infeksiyaya qarĢı
orqanizmin müqavimətini artırır, təhlükəli infeksiyalara yoluxmasının qarĢısını
alır,tənəffüs yolları xəstəliklərini azaldır, uzun sürən xəstəliklərin əmələ gəlməsinə imkan
vermir.
5.
Ən vacibi isə hamilə qadınlar və süd verən uĢaqlı analara çoxlu kök yemək məsləhət
görülür.
Orqanizimdə β-karotin çatıĢmayan zaman bir sıra xəstəliklərin – öd və sidik kisələrində
daĢın əmələ gəlməsinə, katarakt, həzm sistemində nasazlıqların yaranmasına ―toyuq korluğuna‖ ağ
ciyər və s. xəstəliklərin əmələ gəlməsinə səbəb olur.
―A‖ vitamini çatıĢmadıqda orqanizmin ummuniteti azalır və bütün üzvlərində nasazlıqlar
169
baĢ qaldırır.
Kökün tərkibində bioloji aktiv maddələr o cümlədən β -karotinoid maddəsi ən çox sentyabr
ayında toplanır. Ġyun-iyul aylarında toplanan köklərin müalicəvi təsiri nisbətən aĢağı olur. Ən çox
vitamin 150 q çəkisi olan kökdə çox olur. Kökün yuxarı hissəsində karontionid miqdarı daha çox
toplanır.