33
Sarı süsən mülayim, subtropik və tropik iqlimi sevir. Respublikamızın torpaq və iqlim
Ģəraiti süsənlərin inkiĢafı üçün çox əlveriĢlidir. Sarı süsən dərman, efir yağlı, boyaq, aĢı və bəzək
bitkisi kimi olduqca qiymətlidir.
Kökümsovları təzə vaxtı iysiz və zəhərli olur. Ondan istifadə etmək üçün kökümsovları
yerdən qazıb çıxarır, torpağını yuyub təmizləyirlər. Sonra doğranmıĢ xırda hissələri sərib
qurudurlar. QurudulmuĢ kökümsovları kağız torbalara doldurub xüsusi anbarlarda saxlayırlar. 3-4
aydan sonra kökümsovlar incə bənövĢə iyi verməyə baĢlayır. Bu zaman onun köklərini narın toz
halına salıb, «bənövĢə kökü» adlı efır yağı alırlar. Sonra alınmıĢ yağdan ətriyyat, kosmetika, sa-
bunbiĢirmə və s. ilə yanaĢı, qənnadı məmulatları və spirtsiz içkilər istehsalında da geniĢ istifadə
edirlər. Bundan əlavə, narın kökümsovları ədviyyat kimi bir çox xörəklərə qatılır. Çiçək və
kökümsovunun tərkibində 0,1-0,4% efır yağı, ürək qlükozidləri, 55-57% niĢasta, 10%-ə qədər yağ,
14%-ə qədər aĢı maddələri və s. tapılmıĢdır. Bundan baĢqa çiçəklərindən 8-10% flavonoid
maddələri, 9-15(26)%-ə qədər antosian tərkibli boyaq konsentratları və s. alınmıĢdır. Sarı süsənin
qurudulmuĢ kökümsov və gövdəsindən xalq təbabətində sidikqovucu və qurdqovucu dərman kimi
istifadə edilir. Təbabətdə isə diĢ ağrısı, qarın yatalağı və baĢqa xəstəliklərin müalicəsində iĢlədilir.
Kökümsovu alkoloidlə zəngin olduğundan onlardan yalnız qurudulmuĢ halda istifadə etmək
lazımdır.
Sarı süsənin qurudulmuĢ kökümsovlarının sulu dəmləməsi və biĢmiĢi ishalın qarĢısını alır.
Sulu dəmləməsi həm də böyrək və sidik yollarının iltihabını, ağrıları və daxili qanaxmaları (uĢaqlıq
qanaxmalarını) kəsir.
Aristotel, Dioskorid öz əsərlərində xalq arasında süsənin kökündən bir çox xəstəliklərin
müalicəsində geniĢ istifadə edilməsi haqqında maraqlı məlumatlar verirlər. Qədim zamanlarda
süsənin kökünü yerdən qazıb çıxarır, yuyub qurudur, əzərək narın toz halına saldıqdan sonra
spirtdə, çaxırda həll edərək kəskin ağrı verən sidik kisəsi xəstəliklərini müalicə edərmiĢlər.
Orta əsrlərdə kosmetika sahəsində süsənin kökündən geniĢ istifadə etmiĢlər. Bitkinin
cövhəri diĢ dibini möhkəmləndirir Bundan baĢqa üzdə olan çilin yöx edilməsində, qanın
kəsilməsində, tozunu balla qarıĢdırıb yaranın üzərinə çəkərək və döyülmüĢ ətlə qarıĢdırıb açıq
sümüyün üzərinə qoyaraq müalicə edirmiĢlər. Tozu balla qarıĢdırıb üzdəki çillərin üzərinə
sürtməklə onları yox edirmiĢlər.
Süsənin bir çox növlərinin çiçək və kökümsovlarının tərkibində yeyinti və toxuculuq
sənayesində, gön-dəri istehsalında, eləcə də əczaçılıq, ətriyyat və kosmetika sahələrində istifadəsi
mümkün olan antosian və aĢı maddələri, dərman, efir yağları var. Biz ilk dəfə olaraq süsən
çiçəklərindən zəhərsiz və tərkibi bioloji fəal maddələrlə zəngin olan boyaq maddələri alaraq, qida
məhsullarının boyadılmasında sınaqdan keçirib maraqlı nəticələr əldə etdik.
Süsən, əsasən toxumla, vegetativ üsulla və kökümsovları vasitəsilə çoxaldılır. Çoxaltma
üçün sağlam, cavan cücərtilərin Ģitillərindən istifadə olunur. Nəvbəti əkin zamanı süsəni biçilmiĢ
taxıl və yaxud mədəni bitkilər üçün nəzərdə tutulmuĢ sahələrdə əkib becərirlər. ġumlama 27-40 sm
dərinliyində aparılır. ġumlamadan sonra hər hektar sahəyə 200-300 kq superfosfat, 100-150 kq
kalium gübrələri verilir. Bitkinin inkiĢafı prosesində hər suvarmadan sonra kultivasiya iĢləri
aparılır, sahə alaq otlarından təmizlənir. Bitkinin hündürlüyü 10-12 sm-ə çatdıqdan
sonra hər hektar
sahəyə təkrarən 150-250 kq superfosfat, 80-125 kq kalium gübrəsi verilir. Ikinci il bitkinin dibi
yumĢaldılır, alaq otlarından təmizlənir və suvarılır.
Süsəni qida sahəsi 70x30 sm olan yerdə əkib becərirlər. Hər hektar sahədən 5-8 ton
kökümsov məhsulu əldə edilir.
Dostları ilə paylaş: