Mövzu Regional sosial-iqtisadi inkişafın nəzəri metodoloji əsasları

8.2.  Ekoloji  problemlərin  iqtisadiyyatla  qarşıhqb  əlaqəsi  və 
tədbirlərin səmərəliliyi 
 
 
Bu gün ekologiya ilə iqtisadiyyatın bir-biri ilə sıx əlaqəsi heç kimdə təəccüb 
doğurmur,  əslində  doğurmamalıdır  da,  hər  ikisi  eyni  kökdən  olan  bu  sözlərin 
qarşıhqh əlaqəsi bir-birindən ayırmaq mümkün də deyil. 
Yunan  sözü  olan  ekonomika  hərfi  mənada  ev  təsərrüfatını  idarə  etmək, 
qurmaq mədəniyyəti mənasını, ekologiya isə yenə həmin dildə ev və elm, yəni «ev 
elmi» mənasını verir. Beləliklə, təbiət evimizi öyrənmək, qorumaq, onu həyat üçün 
yararlı  etmək  elmi  ilə  ev  təsərrüfatımızı  idarə  etmək  mədəniyyətinin  vəhdəti 
olmadan normal həyatın təmin edi
lm
əsi qeyri-mümkündür. 
Bu  vəhdətin  möhkəmləndirilməsi,  indi  öz  müstəqilliyini  qazanan,  bu  çətin 
yolda  görünməmiş  iqtisadi,  mənəvi  çətinliklərlə  üz-üzə  dayanan,  hətta  keçmiş 
ənənələrinin  də  bir  çoxundan  məhrum  olan  və  dünyanın  ekoloji  baxımdan  ən 
təhlükəli  zonalarından  birinə  çevrilən  Azərbaycan  üçün  xüsusilə  vacibdir. 
Yaranmış  vəziyyət  üçün  günahkar  axtarmaq  lazım  deyil,  əsas  qüvvəni  imkanlar, 
çıxış yolları axtarılması üzərinə yönəltmək lazımdır. 
Bu  gün  Xəzəri  yalnız  tərənnüm  etməklə,  Sumqayıtı,  Bakını  mahnılara 
salmaqla  «cənnət  görmək  istəyən»-i  Azərbaycana  çağırmaqla  kifayətlənmək 
olmaz.  Bu  gün  heç  qara  qızıldan,  rəngarəng  meşələrdən,  bərəkətli  çöllərdən  də 
ağızdolusu danışmağa ehtiyac yox 
Respublikanın düşdüyü ağır ekoloji vəziyyətdən çıxmaq üçün şübhəsiz ki, dövlətin 
xüsusi  proqrarm,  beynəlxalq  müqavilələri  olmalıdır.  Bir  halda  ki,  ölkəmizdə 
mövcud  olan  ən  böyük  müəssisələr  neft-  kimya  məhsulları,  maşınqayırma  kimi 
strateji  sahələr  dövlətin  inhisa-  rmdadır  və  ekologiyanın  pisləşməsində  ən  böyük 
məsuliyyət  də  elə  onların  üzərinə  düşür,  deməli,  onların  normallaşdırıhnası 
qayğısına  qalmaq  da  ilk  növbədə dövlətin  vəzifəsidir.  Bununla  belə  qeyri-dövlət, 
özəl strukturların  da bu  işdə böyük  faydası  ola  bilər və ohnahdır.  Çünki hər şeyi 
yalnız  iqtisadi  səmərə  ilə  ölçmək,  yalnız  gəhr  na
min
ə  etmək  ən  azı  nadanlıqdır. 
Çünki çirklənən hava, zəhərlənən su, torpaq ha
mımız
ın varlığına eyni dərəcədə təsir 
edir. Özəl strukturları inkişaf etdirərək sahibkarhğm rəvac tapması üçün mütləq bu 
a
mill
ər  nəzərə  ahnmahdır.  Biz  ilk  növbədə  təkrar  emalla  məşğul  olmaq  istəyən 

---

  
sahibkarlara geniş 
imk
anların yaradılmasını, onlara uzun müddətə dövlət tərəfindən 
güzəşth  kreditlər  verilməsini  nəzərdə  tutmalıyıq.  Elə  bir  real  şərait  yaradıhnahdır 
ki, sahibkarları
mız
ı
n
 bu işə maraqları olsun. 
ABŞ,  Fransa,  Ahnaniya  kimi  dövlətlərdə  on  illərdir  ki,  tullantılardan  istifadə  və 
təkrar  emal  sahələri  özəl  strukturların  ixtiyarındadır.  Bəzi  faktlara  diqqət  yetirək. 
ABŞ  mütəxəssisləri  hesablarmşlar  ki,  sutka  ərzi
n
də  600  işlənmiş,  tuUantı 
avtomobil  şinindən  yanacaq  üçün  istifadə  edildikdə  552  kq.  yanacağa  qənaət 
olunur və proses il ərzi
n
də 294 
mln
, dollar məbləğində iqtisadi səmərə verir. 7 ton 
köhnə  avtomobil  şinlərinin  enerji  məqsədilə  istifadə  edilməsi  6  ton  neftə  qənaət 
etməyə  imkan  verir.  Bununla  belə  inkişaf  etmiş  ölkələrdə  müxtəhf  tullantıların 
yandırılmasından  çox,  onun  təkrar  emalına  üstünlük  verirlər.  Bu  da  səbəbsiz 
deyildir. Çünki təkrar emal zamanı həm material ehtiyatlarına qənaət olunur, həm 
də  çox  gəlir  götürülür.  Məsələn,  Fransa  ekspertləri  hesablamışlar  ki,  metallardan 
alınan 1 ton polad, çuqundan alınan eyni miqdarda polad ilə müqayisədə 249 kq. 
neft ekvivalentində səmərə verir. Bu rəqəm mis üçün 1,210, alü
mini
um üçün 4,553 
kq-a bərabərdir. Şüşə qırıntılarından 1 ton hazır məhsul istehsalı zamanı isə 80 kq 
neftə  qənaət  olunur.  Yapon  mütəxəssislərinin  hesablamalarına  görə  bir  ədəd 
işlənmiş  avtomobil  şinindən  3  kq  xalis,  yüksək  keyfiyyəth  rezin  almaq 
mümkündür.  Orta  hesabla  4  ədəd  işlənmiş  şindən  1  ədəd  təzə  şin  istehsal  etmək 
olar.  ABŞ  ekspertləri  müəyyən  etmişlər  ki,  kağız  tullantılarının  təkraremah  onun 
xammaldan emalına nisbətən 3 dəfə az enerji tələb edir. Almaniyada yanacaq üçün 
istifadə olunan 1 ton işlənmiş şinin dəyəri 2 mln marka, kauçuk xammal mənbəyi 
kimi isə 600 marka təşkil edir. 
Təsəvvür edin ki, Almaniyada fəaliyyət göstərən 42 zibil yandırıcı qurğu ölkə 
əhalisinin 30%-ni il boyu qızdırıcı buxarla təmin edə bilər. Təcrübə göstərir ki, il 
ərzində  100  mi
n
  ton  zibil  yandıran  zavod  2,5  meqavatt  gücündə  olan  boru 
aqreqatları işlədə bilər ki, bu da ildə 15 ml
n
 kilovatt saat elektrik enerjisi deməkdir. 
Polad  tullantılardan  alman  1  ton  çuqun  ölkənin  xalq  təsərrüfatında  3,5  ton 
mineral  xammala,  2  ton  dəmir  külçəsinə,  1  ton  koksa,  0,5  ton  əhəngə  qənaət 
etməyə, enerji məsrəfini 70%, su sərfi
n
i 40% azaltmağa və kəskin surətdə havanın 
çirklənməsinin qarşısını ahnağa imkan verir. 
Bu  cür  təcrübələrdən  istifadə  bizə  bu  gün  maddi  ehtiyatların  pə-  rakəndə 
düşdüyü, əlaqələrin pozulduğu bir vaxtda daha vacibdir.