Microsoft Word Sadi Gulustan doc

 
VARLILIQ VƏ YOXSULLUQ HAQQINDASƏDİNİN MÜDDƏİ 
İLƏ MÜBAHİSƏSİ. 
 
 Zahirdə  dərvişə oxşayan, lakin batində  dərviş olmayan bir 
adamın bir məclisdə oturub nalayiq–nalayiq danışdığını,  şikayət 
dəftərini açıb varlıları  məzəmmət etdiyini gördüm, sözü o yerə 
çatdıriışdı ki, deyirdi: yoxsulların qüdrət əli bağlanmış, varlıların isə 
səxavət ayaqları sınmışdır. 
 
Beyt  
 
Kərəmi olanın dirəmi yoxdur,  
Dirəmi olanın kərəmi yoxdur. 
 
 Böyüklərin neməti ilə böyüdüyüm üçün bu söz mənə ağır gəldi. 
 
Dedim: – Dostum, varlılar yoxsulların xəzinəsi, zahidlərin dəfi-
nəsi, zəvvarların pənahgahı, səyyahların və qonaqlarıi mehmannava-
zıdırlar. 
 
207
 Onlar 
başqalarının rahatlığı üçün ağır yükə qatlaşar, xidmətçiləri 
və qulluqçuları yeyib doyduqdan sonra özləri təama  əl atarlar, artıq 
qalanlarını dul qadınlara, qohum–qardaşa, qonum–qonşuya paylarlar. 
 
Şer 
 
Dövlətlidə hər şey vardır, vəqf, nəzir, qonaqlıq, 
Zəkat, fitrə, iltifat, qurbanlıq bir də ehsan. 
Yazıq sənin nəyin var, tay olasan onlara, 
İki rükət namazın, onu da ağ qılırsan. 
 
 
Səxavət və ibadətə  gəldikdə isə, o da dövlətlilər üçün tez 
müyəssər olar, çünki xüms–zəkat vermək üçün var–dövlət onlarda, 
razü–niyaz etmək üçün təmiz paltar və boş vaxt onlardadır. Agıllı 
adamlar bilirlər ki, ziyarətin gücü ləziz yeməklərdə, ibadətin duzu 
təmiz geyməklərdədir. Boş mədədə nə qüvvət, boş əldə nə mürüvvət, 
yalın ayaqda nə seyr, ac qarında nə xeyir ola bilər?! 
 
Şer 
 
Gecəni narahat yatar o kəs ki, 
Sabahın xərcindən çəkir xəcalət. 
Qarınca yay vaxtı çalışıb yığar, 
Ki qışda yaşasın asudə, rahat. 
 
 Aydındır ki, aclıq ilə rahatlıq, oxsulluq ilə  şadlıq bir yerə  sığa 
bilməz. Biri axşam yeməyi yeyib şam namazı qılır, biri:, «allah mənə 
axşam yeməyi yetir» – deyə üzüquylu yıxılır. Bunları necə bir–birinə 
bənzətmək olar?! 
 
Beyt 
 
Dövlətli edirkən haqta ibadət, 
Acın qəlbi çəkir çörəyə həsrət. 
 
 
Əlbəttə ki, varlıların ibadəti tez qəbul edilər, çünki onların hər 
şeyi hazır, qəlbi rahat, ürəkləri asudədir; nə fikirləri dağınıq, nə 
xəyalları  pərakəndədir. Varlıların məişəti xoş keçdiyindən onlar 

---

 
208
ibadəti də  təmənnasız edirlər.  Ərəb deyər: – «Allah, məni ağır 
yoxsulluqdan, mərdümazar qonşuluqdan özün saxla!». Hədisdə 
deyilib ki, «Yoxsulluq hər iki dünyada üzü qaralıqdır». 
 Dedi: 
 –Eşitməmisənmi peyğəmbər 
əleyhissəlam buyurubdur: 
«Yoxsulluq mənim fəxrimdir». Dedim: – Sus, peyğəmbər əleyhissə-
lamin işarəsi o adamlara aiddir ki, onlar qənaətə qane olub, özlərini 
qəza oxuna qurban verirlər, bunların haqqında deyilmişdir ki, dərviş 
paltarı keyib, sədəqə ilə alver edirlər. 
 
Şer 
 
İçi boş təbil tək ey hay–küy salan, 
Əlində nəyin var çıxarkən yola 
Kişisən xalqdan tamahını kəs, 
Təsbihi çevirmə boş sağa–sola. 
 
 
Mərifətsiz dərviş o qədər deyinər ki, axırda küfr deməyə başlar. 
Odur deyiblər ki, «Yoxsulluq aparıb axırda dinsizliyə çıxarar». Lütü 
yoxdan geyindirmək mümkün olmaz, biz hara, dövlətlilər hara, verən 
əl ilə diləyən  əlin nə müqayisəsi?! Görmürsənmi xudavəndi-aləm 
Quranda behişt  əhlinin nemətlərindən danışarkən deyir ki, «Onların 
ruzusu hazırdır». Onu da bilməlisən ki, dolanacaq hayında olan əxlaq 
qayğısına qala bilməz, onun rahatlığı ruzi üzüyünün arxasında olar. 
 
Beyt 
 
Hər susuz yatarkən yuxuda bişək, 
Bütün kainatı çeşmə görəcək. 
 
 
Mən bu sözləri deyirdim ki, dərvişin səbr kasası daşdı, özünü 
saxlaya bilməyib iti dilini işə saldı, qılınc çəkdi, qalxan qaldırdı, 
fəsahət atını  səfahət meydanııda çapdırıb mənim üsqümə hücuma 
keçdi və dedi: 
 –Sən varlıları o qədər təriflədin, onlar haqqında o qədər cəfən-
giyat danışdın, güman etmək olar ki, onlar hər bir dərdin dərmanı, ya 
da nemət karıdırlar. Halbuki onlar lovğa, xudpəsənd, dövlətmənd, 
xalqdan qaçan, mal–nemət düşgünü, rütbə–sərvət vurğunu olan bir 
 
209
ovuc adamlardır ki, onlar aqızlarını xeyrə açmaz, xoş  nəzərlə heç 
kəsə baxmazlar. Onlar yoxsulları başıboş axmaq hesab edirlər, alim-
ləri gözüac, gəda təbiətli qələmə verirlər. Dövlətlərinin zahiri 
şöhrətinə, rütbələrinin xəyalı hörmətinə arxalanaraq hamıdan 
yuxarıda oturar, özlərini hamıdan yuxarı tutarlar. Başqalarına baş 
əyib birinci salam verməyi özlərinə ar bilərlər. Onlar bilmirlər ki, 
ağıllı adamlar deyiblər: «Kimin səxavəti az, sərvəti çoxdursa, o 
zahirdə varlı, əslində isə yoxsuldur» 
 
Beyt 
 
Bir hünərsiz dövlətilə rişxənd etsə alimə 
Onu eşşək quşqunundan daha alçaq zənn elə. 
 
 
Dedim: – Bunları çox da məzəmmət etmə, kərəm sahibidirlər.  
 
Dedi: – Səhv edirsən, dirəm aşiqidirlər. Nə olsun ki, yağmurlu 
buluddurlar, yağmırlar; nurlu günəş  mənbəyidirlər, işıq saçmırlar; 
nemət atına miniblər, lakin çapmırlar; allah xeyrinə bir qədəm atmaz, 
başa qaxmadan, üzə vurmadan bir dirəm verməzlər. Əzab–əziyyətlə 
mal toplayar, acgözlüklə qoruyub saxlar, sonra isə  həsrətlə qoyub 
gedərlər. 
 Hüşyar adamlar deyiblər: «Xəsisin malı o vaxt torpaqdan çıxar 
ki, özü torpağa gedər». 
 
Beyt 
 
Birisi zəhmətlə toplayar nemət 
Başqası xərcləyər çəkmədən zəhmət. 
 
 
Dedim: – Sən ona görə nemət sahiblərini xəsis adlandırırsan ki, 
özün gözüacsan, yoxsa gözütox adamlara xəsis ilə  səxavətli eyni 
görünər. Qızılı məhək daşı tanıyar, xəsisi dilənçi. Cavab verdi: – Mən 
bunu təcrübədən bilirəm, onlar qapılarında elə kobud, qaba, 
tərbiyəsiz, güclü, mərhəmətsiz adamlar saxlayırlar ki, onlar qapıya 
yanaşan düz adamların döşündən vurub geri qaytarsınlar, mehtərəm 
adamlara hörmətsizlik edib yola salsınlar, fəqir-füqəranı döyüb bayı-
ra atsınlar və desinlər: – «Rədd olun, evdə adam yoxdur». Hər halda 
belə deməkdə səhv etmirlər. 

---

 
210
 
Beyt 
 
Bir evdə ki yoxdur ağıl, himmət, tədbir, xoş rəftar, 
«Bu evdə bir adam yoxdur» desən əgər yeri var. 
 
 
Dedim: – Çünki borc istəyənlərin əlindən cana gəliblər, dilənçi-
lərin dilindən fəğana. Adamın ağlına batmır ki, səhraların qumu dürr 
olsa da, gədaların gözü doysun.  
 
Beyt 
 
Tamahkarın gözü dünyada doymaz,  
Necə ki, şəbnəmlə bir quyu dolmaz. 
 
 Harada 
çətinlik çəkmiş, acılıq dadmış adama rast gəlirsən, görür-
sən ki, özünü oda, suya vurur, təhlükəli işlərə  əl atır, nəticəsindən 
qorxmur, halala, harama fərq qoymur. 
 
Şer 
 
Bir itin başına dəysə bir kəsək? 
Sevinib kəsəyi sümük zənn edər. 
İki şəxs çiynində meyit aparsa, 
Tüfeyli pay bilib ardınca gedər. 
 
 
 Varlılara gəldikdə isə allahın mərhəmət nəzəri onların üzərindən 
əskik olmaz, halalı harama qarışdırmağa qoymaz. Fərz edək ki, mən 
bunları sənə söyləməmiş, fikirlərimi sübut üçün dəlil gətirməmişəm. 
Lakin xahiş edirəm düzünü deyəsən, heç görübsənmi yoxsulluqdan 
səvay özgə bir səbəbə görə bir adamın qolu dalına bağlansın, bir 
köməksiz, yazıq həbsə alınsın, bir məsum qazın ismət pərdəsi 
yırtılsın, ya birinin əli biləyindən vurulsun??!! Çox zaman şir ürəkli 
mərd adamlar ehtiyac üzündən lağımlarda  ələ keçir, ayaqları 
s