Азярбайжан республикасы тящсил назирлийи азярбайжан дювлят игтисад университети

 

 

 

II. 

Respublikanın istehlak bazarına daxil olan ağac 

konstruksiyalı materiallarının istehlak xassələrinin ekspertizasi

 

Bildiyimiz  kimi  əmtəələrin  obyektiv  xüsusiyyətlərinə,  onların  yararlığından 

aslı olaraq istismar prosesində aşkara çıxan və insan tələbini ödəmək qabiliyyətinə 

istehlak xassələri deyilir. 

Istehlak  xassələri  təbiətindən  aslı  olaraq  kimyəvi,  fiziki-mexaniki  və  bioloji 

xassələrə bölünür. 

Ağac-inşaat  materiallarının  kimyəvi  xassələri  dedikdə,  müxtəlif  kimyəvi 

maddələrin  bu  malların  keyfiyyətinə  təsiri  nəzərdə  tutulur.  Kimyəvi  xassələrin 

vacib göstəricilərinə turşuya, qələviyə, qaza, suya davamlılıq aiddir. 

Turşuların, qələvilərin və qazların oduncağın xassələrinə təsirini S.İ.Vanin və 

başqa  tətdqiqatçılar  öyrənmişlər.  Otaqda  quru  vəziyyətdə  olan  kiçik  oduncaq 

nümunələri üzərində aparılan təcrübələr göstərmişdir ki, 10% qatılıqlı sulfat, xlorid 

və  azot  turşularının  təsiri  zamanı  qaraşam  və  şam  ağacının  nüvəsi  liflər  boyu 

sıxılmaya,  statik  əyilməyə  möhkəmliyini,  zərbə  özlülüyünü  və  bərkliyini  orta 

hesabla  48%,  küknar,  fıstıq  və  tozağacı  isə  53-54%  itirir.  Buna  oxşar  nəticələr 

qələvinin oduncağa təsiri zamanı da alınmışdır. 

Müxtəlif  qatılıqlı  qələvinin  oduncağa  4  həftə  müddətində  təsiri  zamanı 

müşahidə  edilmişdir  ki,  2%-li  amonyak  məhlulu  iynəyarpaqlı  ağacların  (qaraşam, 

şam,  küknar)  statistik  əyilməyə  möhkəmliyini  praktiki  olaraq  azaltmadığı  halda, 

enliyarpaqlı  ağacların  möhkəmliyini  34%,  cökəninkini  isə  2  dəfədən  çox  aşağı 

salmışdır.  10%-li  ammonyak  məhlulu  qaraşamın  möhkəmliyini  8%,  şam  ağacı  və 

küknarın  möhkəmliyini  23%,  enliyarpaqlı  ağacların  möhkəmliyini  isə  3  dəfə 

azaltmışdır.  Na  qələvisi  oduncağın  mexaniki  xassələrinə  daha  çox  təsir  göstərir. 

Belə  ki,  2%-li  NaOH  məhlulu  iynəyarpaqlı  ağacların  möhkəmliyini  5%, 

---

 

9

enliyarpaqların  möhkəmliyini  43%,  10%-li  məhlul  isə  müvafiq  olaraq  2  və  3-5 

dəfə aşağı salır. 

Beləliklə,  müəyyən  edilmişdir  ki,  iynəyarpaqlı  ağacl  turşu  və  qələvilərin 

təsirinə qarşı daha davamlıdır. Bu hal onların oduncağında pentozların çoxluğu ilə 

izah edilir. 

Oduncağın  uzun  müddət  SO

2

,  SO

3

,  NO,  NO

2

  qazları  təsir  etdikdə  o  tədricən 

dağılır,şam ağacının oduncağı əvvəlcə çəhrayı, sonra qırmızı, daha sonra isə qonur 

rəng  alır.  Oduncağın  nəmlənməsi  zamanı  dağılma  intensiv  gedir.  Oduncağın 

qatranlı olması qazların zərərli təsirini azaldır. 

Çay və dəniz sularının  da oduncağın  xassələrinə təsiri çoxdur. Oduncaq  uzun 

müddət  suda  qaldıqda  onun  üst  qatları  (10-15mm  qalınlıqda)  yuyulur  və  hidroliz 

olunur,  nəticədə  möhkəmliyi  xeyli  azalır.  Oduncağın  suyun  altında  qalma 

müddətindən  aslı  olaraq  rəngi  açıq  qəhvəyidən  qaraya  qədər  dəyişir.  Su  ilə 

doymuş, qaralmış palıdın oduncağı plastik olur, qurudulduqdan sonra kövrəkləşir. 

Bu  zaman  onun  quruyub  yığılması  və  şişməsi  adi  oduncağınkından  1,5  dəfə  çox, 

sıxılmaya, statik əyilməyə möhkəmliyi və bərkliyi 1,5 dəfə, özlülüyü isə 2-2,5 dəfə 

olur. 

Ağacın fiziki xassələrinə onun xarici görünüşü, nəmliyi, çəkisi, sıxlığı, işığın, 

elektrikin, istinin və qazın ağaca təsiri aid edilir. 

Ağacın  xarici  görünüşü  onun  rəngindən,  parıltısından  və  tekusturasından 

aslıdır. 

Ağacın  rəngi  ağdan  tutmuş  qara  rəngə  qədər  ola  bilər.  Ağacın  təbii  rənginin 

dəyişilməsi  onun  çürüməsini  və  keyfiyyətinin  aşağı  düşməsini  göstərir.  Ağacın 

rəngini səthdən və dərindən boyamaq yolu ilə dəyişmək olar. 

Ağacın  parıltısı  onun  bərkliyindən  və  özək  şüalarının  miqdarından, 

ölçüsündən  və  yerləşməsindən  aslıdır.  Bərk  ağac  çox  parıldayır.  Ağac  çürüyəndə 

parıltısını itirir. 

Illik  qatların,  liflərin,  özək  şüalarının,  yatmış  tumurcuqların  və  digər 

elementlərin  müxtəlif  bucaqlar  altında  kəsilməsi  nəticəsində  əmələ  gələn  şəkillərə 

tekustura  deyilir.  Tekusturanın  zənginliyi  onun,  yəni  ağac  cinsindən  və  ağac 

---

 

10

elementlərinin kəsilmə bucaqlarından aslıdır. Radial kəsikdə lent tekusturası əmələ 

gəlir,  tangental  kəsikdətekustura  artan  konusa  bənzəyir,  en  kəsikdə  isə  tekustura 

konsentik  dairələr  şəklində  olur.  Tekustura  ağacın  zahiri  görünüşünü  bəzəkli  edir. 

Tekustura  zəngin  (qoz,  çinar),  aydın  (adi  tozağacı,  qızılağac),  bəzən  isə  tamamilı 

tekusturasız (ağcaqovaq, cökə) olur.  

Ağacın nəmliyi – yaş ağacda çoxlu su olur. Burada suyun miqdarı quru ağacın 

çəkisinə nisbətən 35-120% təşkil edir. Su ən çox ağacın üst oduncaq hissəsində, ən 

az isə nüvəsində olur. Ağacda hiqroskopik suyun miqdarı müxtəlif cinslər üzrə 23-

30% təşkil edir. Daimi çəkiyə qədər qurudulan ağaca mütləq quru ağac deyilir. Yaş 

ağacın  nəmliyi  (W)  faizlə  ifadə  olunur  və  bu  faiz  suyun  çəkisinin  mütləq  quru 

ağacın çəkisinə nisbətəni göstəriri. 

15-18%  nəmliyə  qədər  qurudulmuş  ağaca  havada  quru  ağac,  8-10%  nəmliyə 

qədər qurudulmuş ağaca isə otaqda quru ağac deyilir. 

Ağacın istismar prosesində ölçüsünü və formasını dəyişməyən vəziyyətindəki 

nəmliyinə müvazinat və yaxud istismar nəmliyi deyilir. Məmulatın təyinatına görə 

bu nəmlik bayır qapıları və pəncərə çərçivələri üçün 18%, daxili qapılar üçün 12% 

müəyyən  edilmişdir.  Nəmliyi  artıq  olan  ağacdan  hazırlanmış  məmulat  istismar 

prosesində əyilir və çatlayır. 

Ağac  suda  islanır,  havanın  nisbi  rütubəti  artdıqda,  onun  da  nəmliyi  artır.  Bu 

zaman  ağacda  quruma  prosesinin  əksinə  olan  hallar  baş  verir,  yəni  ağac  şaşar. 

Ağacın  həcmi  quruması  hər  buraxılan  hoqroskopik  nəmlik  faizinə  nisbətən  0,5-

0,6%-dir. 

Ağacın  əyilməsi  və  çatlaması  onun  qeyri-bərabər  quruması  və  şişməsi 

nəticəsində  baş  verir.  Düzgün  qurumaqda  ağacda  baş  verən  güclü  daxili  dartılma 

və sıxılma gərginlikləri materialların formasını pozur. Ağacda üst oduncaq hissədə 

nüvə  çox  quruyur  və  ona  görədə  ağac  adətən  nüvə  tərəfdən  çatlayır,  üst  oduncaq 

hissəsində isə əyilmə nəticısində nov əmələ gəlir. 

Ağacın  çəkisi  və  sıxlığı  –  bütün  cinslərdən  olan  ağac  hüceyrələrinin 

qılaflarının xüsusi çəkisi (1.449-1.564), demək olar ki, orta hesabla 1,5-dir. Ağacın 

həcmi çəkisi dedikdə, natural şəkildə ağacın həcm vahidinin çəkisi təsəvvür edilir. 

---

 

11

Bu  çəki  q/sm

3

  ifadə  olunur.  Ağac  sıx  olduqca  onun  həcmi  çəkisi  də  çox  olur  və 

bununla əlaqədar olaraq onun mexaniki möhkəmliyi də yüksək olur. 

Həcm çəkisinə görə bütün ağac cinsləri aşağıdakı qruplara bölünür: 

Çox  ağır  (0,8-dən  yuxarı)  ağaclar  –  Floridada  bitən  dəmit  ağacı  (1,42),zoğal, 

şimşad ağacı, qarağac. 

Ağır (0,7-0,8) ağaclar – palıd, armud, ağ akasiya. 

Orta dərəcədə ağır (0.7-0.6) ağaclar – vələs, fıstıq, göyrüş, çinar, qara şam. 

Yüngül (0,5-0.4) ağaclar – şam, küknar, ağcaqovaq, cökə, sidr. 

Çox yüngül (0,4-dən aşağı) ağaclar – ağ şam, kriptomeriya. 

Ağacın  sıxlığı  mütləq  və  nisbi  sıxlığa  bölünür.  Məsələn,  armud,  vələs, 

ağcaqayın  ağacı  həm  mütləq,  həm  dənisbi  qiymətcə  sıx  ağaclardır.  Palıd  və 

göyrüşün  mütləqsıxlığı  yüksək,  nisbi  sıxlığı  isə  aşağıdır,əksinə  tozağacı,  cökə, 

qızılağac və ağcaqovaq yüksək nisbi və aşağı mütləq sıxlıqda olur. 

Ağacın sıxlığı aşağı olduqca  məsaməliyi çox olur.  Ağacın  məsaməliliyi onun 

həcmi çəkisi ilə tərs mütənasibdir; məsələn, aşağıdakı kimi: