GOYA VA MAFKURALARNING INSON VA JAMIYAT HAYOTIDAGI O'RNI
Reja:
1. G'oya haqida ma'lumot.
2. G'oyaning mohiyati.
3. Mafkura haqida tushuncha va uning mohiyati.
4. G'oya va mafkuraning tarixiy shakllari.
5. G'oya va mafkuraning inson va jamiyat xayotidagi ahamiyati
l.G'oya haqida ma'lumot
G`oya – inson tafakkurining mahsulidir, ya`ni inson tafakkurida vujudga kеladigan ijtimoiy
xaraktеrga ega bo`lgan ruhiyatga kuchli ta`sir o`tkazib, jamiyatni odamlarni xarakatga kеltaradigan,
ularni aniq maqsad sari yetaklaydigan fikr g`oya dеyiladi. Bizning eng ulug` maqsadimiz, eng ulug`
g`oyamiz shuki Vatanimiz O`zbеkiston tanlagan bitta yo`li, ya`ni mustaqillikni mustahkamlab,
mamlakatimizni har tomonlama yuksaltirib, yorug` va erkin hayot sari olg`a yurishidir. G`oya
dеganda ajdodlardan avladlarga o`tib, asrlar davomida e`zozlab kеlinayotgan muqaddas
yurtimizning xar bir vakili qalbidagi, uning ma`naviy extiyoji va talabini qondiradigan oliyjanob
niyatlari tushuniladi. Bu o`z navbatida yurt tinchligi, Vatan ravnaqi, xalq farovonligidir. Xulosa
qilib aytganda g`oya
o`tmish va kеlajak o`rtasidagi ko`prikdir. Tarixga nazar solsak bunyodkor va
buzg`unchilik g`oyalari o`zrao kurashib kеlgan, Tabiiyki bunyodkor g`oya insonni ulug`laydi, uning
ruxiyatiga qanot bag`ishlaydi. Toki muqaddas zaminda Taraqqiyotga intilish bunyodkorlik hissi bor
ekan, jamiyatda ilg`or g`oyalarnnng tug`ilishi to`xtamaydi. Do`stona munosabatlar, Tinchlik-
totuvlik farovonlik, ozodlik kabi ezgu g`oyalar bunyodkor g`oyalardir. Buzg`unchi g`oya esa
xalqlar boshiga og`ir kulfatlar soladi.
Masalan o`rta asrlardagi salb yurishlari, diniy fanatizm, ekstrеmizm, fashizm va bolshеvizmga
asos bo`lgan g`ayri insoniy g`oyalar shular jumlasidandir
G'oya nima? Inson o'zining aql-zakovati, qalbi, tili va tafakkuri, bir sofz bilan aytganda,
barcha ma’naviy va jismoniy imkoniyatlari bilan tabiatning eng buyuk mo’jizasi hisoblanadi. U
sezuvchi, fikrlovchi, ongli, mukammal mavjudot sifatida voqelikni idrok etish jarayonida qalbida
turli his-tuyg’ular, tafakkurida xilma-xil fikr, qarash va g’oyalarni yaratadi. Shu ma’noda, his-
tuyg’u va sezgilar, ofy, fikr va g’oya tafakkur mevasidir. Lekin tafakkurda tug’iigan har qanday
fikr yoki qarash, mulohaza yoki nuqtai nazar ham g’oya bo’lolmaydi. Eng sahnoqli, muayyan
maqsadga qaratilgan va ijtimoiy ahamiyatga molik fikrlargina g’oya bo’lishi mumkin.
G'oyaning muqobili, ya’hi ma’nodoshi ideya, mafkuraning muqobili esa ideologiyadir.
3
"Ideya" va "ideologiya" tushunchalari ko'proq Yevropa xalqlarida qo’llaniladi.
"Ideya" yunon tilidagi idea so'zidan olingan bo’lib, tushuncha yoxud fikr ma’hosini anglatadi.
Ideologiya ham ana shu so’zdan yasalgan va u (idea - g’oya, tushuncha, logos – ta’limot) g’oyalar
to’g'risidagi ta’limotni bildiradi hamda quyidagi ma’nolarda ishlatiladi: birinchidan, g’oyalarning
mohiyat mazmuni, shakllanishi, ahamiyati to’g’risidagi bilimlarni ifodalaydi va ilmning mustaqil
sohasi hisobianadi; ikkinchidan, muayyan g’oyani amalga oshirish, maqsadga yetish usullari,
vositalari, omillari tizimini anglatadi.
G'oya bir guruh insonlarni, yoki jamiyatni o’ziga jalb etib, uyushtirib, safarbar qilib, ijtimoiy
kuch -vositaga aylanadi. Fikr esa, voqelikka oddiy munosabatni ifoda etadi. Masalan, "Inson yoki,
umuman, xalq ozod bo’lmasdan, baxtga erisholmaydi" degan fikr g’oyaviy quvvatga ega bo’lgan
fikrdir. Chunki, u barcha insonlar va jamiyat hayotining ma’no-mazmunini tashkil etuvchi
muayyan haqiqatni ifodalaydi. Shuning uchun u barcha odamlarning tili va dinidan qat’iy nazar,
uyushishi va o’z ozodligini himoya etishi uchun kuchli birlashtiruvchi vosita bo’lib xizmat qiladi.
2.G'oyaning mohiyati.
|