Ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti fizika matematika fakulteti
Yüklə 0,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
NANOTEXNOLOGIYA MATERIALLARI.
Bugun yurtimizda yoshlarning ilm yo’lida izlanib, yangilik yaratib, muvaffaqiyat va yutuqlarni qo’lga kiritishi uchun beqiyos imkoniyatlar yaratilmoqda. Bu g’amxo’rlikka javoban iste’dod va salohiyatini ishga solib, ilmiy tadqiqotlar ustida qizg’in ish olib borayotgan yigit-qizlar shijoatini ko’rib quvonasan, kishi. «Barkamol avlod yili»da ham yoshlarimiz jamiki sohalarda ko’plab faxrli natijalarga sazovor bo’lishdi. Toshkent davlat texnika universiteti "Nanotexnologiya" kafedrasi dosenti Dilnoza Toshmuhammedova ham fizika sohasi rivojiga ulush qo’shish niyatida tinmay izlanayotgan yoshlardan biri. Yaqindagina u o’zining eksperimental tadqiqotlari asosida Respublikada birinchilardan bo’lib nanoelektronika sohasida doktorlik dissertasiyasini muvaffaqiyatli himoya qildi. Ma’lumki, hozirgi kunda yangicha amaliy usullarning asosi sifatida qaralayotgan nanotexnologiya fizika (asosan elektronika), kimyo, tibbiyot, qishloq xo’jaligi, ekologiyaga oid sohalar da yanada samarali foydalanish uchun qo’l kelmokda. Shu bois Dilnoza mazkur yo’nalishda tajriba va tadqiqotlar olib borib, noyob va yangicha xususiyatlarga ega bo’lgan nanoplyonkalar hamda nanokristallarning ion implantasiyasi usulida hosil qilinishini isbotlashga muvaffaq bo’ldi. U ayni paytda o’z sohasi bo’yicha dosent, fizika-matematika fanlari doktori darajasiga erishdi. Ushbu ilmiy ishdan ko’zlangan asosiy maqsad, nanoo’lchamli materiallarni olish, ularning fizik kimyoviy xususiyatlarini o’rganish va ular asosida yangi xususiyatli elektron asboblar va qurilmalarni yaratishdir.
Umuman, nanotexnologiyaning, jumladan, nanoelektronikaning rivojlanishi barcha jabhalarda ishlatiladigan elektron asboblar va qurilmalarning yangi va mukammal hamda o’ta sezgir turlarini yaratish bilan bir qatorda, respublikamiz xomashyo zahirasini 10-100 martagacha tejash hamda ekologik muhitga ta’sirini kamaytirish imkonini beradi. Ushbu tadqiqotni amaliyotga tatbiq etish, eng avvalo, kundalik hayotimizda qo’llanadigan kompyuter xotirasini kuchaytirish va uning operativ xotirasini oshirishda qo’l kelishi, mazkur qurilmaning extiyot qismlarini tashqi muhit ta’siridan asrashga xizmat qilishi bilan ahamiyatlidir. Bundan tashqari, kashfiyotdan tibbiyotda xastalikning eng og’ir asoratlarini davolashda foydalanish mumkin ekan. Misol uchun, bosh miyadagi shishlar nanorobot uskunasi yordamida aniqlanib, shu joyning o’ziga ta’sir o’tkazilib, kasallik rivojlanishi to’xtatiladi. Qon tomirlari orqali kishi organizmida paydo bo’lgan o’simtani jarrohlik amaliyotisiz butkul chiqarib yuborish mumkin bo’ladi. «Sayns nau» manbasida keltirilishicha, 1986 yili shveysariyalik fiziklar A.Myuller va G.Bednors materiallarning yangi sinfini o’rganishni boshladi. Jarayonda kislorod, mis va metallarning oksakuprotlar deb nomlanuvchi guruhi tadqiq etildi. Olimlarning kuzatuvlari bu materiallar oddiy o’tkazgichlarga o’xshamasligini ko’rsatdi. Boisi, ularning yuqori haroratdagi o’ta o’tkazuvchanlik xossasi juda ajablanarli edi. A.Myuller va G.Bednors esa tadqiqot olib borib, mazkur moddalarning kritik haroratini birdaniga taxminan 40 K.ga ko’tarishga muvaffaq bo’lishdi. Ushbu muvaffaqi-yat yuqori haroratdagi o’ta o’tkazuvchanlikning kashf etilishiga olib keldi. Ko’p o’tmay, 1987 yili amerikalik fizik olim P.Chu oksokuprotni 100 K. kritik haroratda sintez qildi. 1989 yili esa bu borada rekord o’rnatildi: ko’rsatkich taxminan 125 K.ga yetdi. O’ta o’tkazuvchanlik xossasining kashf etilishi o’tkazgichni suyuq azot (uning qaynash harorati 77 K.) bilan sovitish imkonini beradi. Buning qator ustunliklari ham bor: azot bilan tajriba o’tkazish suyuq geliyga nisbatan taxminan ming marta kam xarajat talab etadi. Azot moddasi yordamida sovitish texnologiyalarining keng joriy etilishi esa o’ta o’tkazuvchanlikni texnikada yanada kengroq qo’llash imkonini beradi. Umuman olganda, yuqori haroratdagi o’ta o’tkazuvchanlik xossasining kashf etilishi kutilmaganda yuz berdi. Ahamiyatlisi, fizika fanidagi muhim, ayni paytda tasodifan qilingan bu ixtiro soha mutaxassislari bo’lmagan shaxslar tomonidan amalga oshirilgan. Undan keyingi davrda turli mamlakatlarning kimyo sohasi olimlari oksokuprotlarni kerakli tartibda sintez qilib,ularning qarshiligini haroratga bog’liq holda o’rganishdi. Hozirga kelib, fizik olimlarni qiziqtiruvchi yana bir jihatga tobora e’tibor kuchaymokda. Aniqroq aytganda, mutaxassislar yuqori haroratdagi o’ta o’tkazuvchanlikdan tashqari xona haroratidagi o’ta o’tkazuvchanlik xossasining ham borligini ta’kidlashmoqda. Agar mazkur xossani tajriba orqali aniqlashning imkoni tug’ilsa, u holda hozircha aql bovarqilmasdek tuyuladigan yangi kashfiyotlar amalga oshirilishi mumkin ekan. Masalan, ishlayotganda o’zidan issiqlik ajratishi va o’tkazgichdan tok o’tganda ortiqcha energiya sarflanib, apparatning qizib ketishi sababli ko’p elektr texnik moslamalarining ishdan chiqish holati kuzatiladi. O’ta o’tkazuvchanlik xossasiga ega materiallarning ko’llanilishi esa issiqlik samarasi va ta’sirini keskin o’zgartirishga imkon yaratib, kurilma umrini uzaytirishi mumkin bo’ladi.
Yüklə 0,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|