Mundarija
Yüklə 1,05 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1.4.4. Biologik usul
Yuqoridagi bo`limlardan ma`lum bo`ldi-ki, fitonematodalarga qarshi kurashning kimyoviy usuli yani ularga qarshi nematotsidlar qo`llash anchagina murakkabliklar tug`diradi. Kimyoviy moddalar qo`llanilgach, tuproqdagi nematodalarning turlar tarkibi va soni chuqur o`rganilishi lozim. Xattoki tuproq mukammal darajada ishlov berilganda ham, uning chuqurdagi qatlamlarida yoki qo`shni maydonlardan yana nematodalar paydo bo`lishi mumkin. Kimyoviy ishlov berish ba`zan tuproqdagi barcha organizmlarni ham nobud bo`lishiga olib keladi. Nematodalar bilan bir vaqtda yomg`ir chuvalchanglari, erkin yashovchi nematodalar ham nobud bo`ladi. Ma`lum bo`lishicha, kimyoviy moddalar bilan ishlov berilmagan tuproqlarda yirtqich zamburug`lar ko`p bo`ladi. (Paasuke,1962) Shuni ta`kidlash lozim-ki o`rmon massivlarida tuproqqa kimyoviy ishlov berilganda zararli hasharotlar sinfiga mansub parazit termidlar soni keskin kamaygan [39]. Ko`plab patogenlarga, shu jumladan nematodalarga qarshi kurashning eng asosiy hal qiluvchi axamiyati shunda bo`ladiki, o`simlikning barcha xususiyatlari
36
o`zgaradi va bu nematoda uchun zararli bo`ladi. Bu nematodalarga qarshi kurashning biologik usulini vazifalaridan biridir. O`simliklarning turli parazitlarga chidamlilik darajasi, yoki zararlanish darajasi ko`plab sabablarga ko`ra turlicha bo`ladi. O`simliklar zararlanishlarga chidamli bo`lib, nematodalar uchun noqulay ho`jayin hisoblanadi. Boshqa bir holatda yumaloq chuvalchanglarning lichinkasi o`simlik to`qimasiga kiraolmaydi va u chidamlilik xususiyati hisoblanadi. Masalan, shimol bo`rtma nematodasi makkajo`xori to`qimasiga o`ta olmaydi. Ba`zi hollarda lichinka o`simlik tanasiga o`tadi, lekin ular u yerdan o`zlari uchun ozuqa topaolmaydi va nobud bo`ladi. Boshqa bir holatda ko`pchilik bo`rtma nematodalari chidamli o`simliklar ildizga o`tadi, keyinchalik to`qimalar orasida ular uchun oziqa bo`ladigan gigant hujayra hosil bo`lmaydi yoki ular juda sekin hosil bo`ladi. Natijada ular juda sekin rivojlanadi yoki tezda nobud bo`ladi [33, 35].
“O`simlik-ho`jayin” – bu ma`lum nematod turi tomonidan zararlangan o`simlik, unda parazit lichinkadan to yetuklik davrigacha yashaydi. Parazit nematodalarning rivojlanishi uchun o`simlik “yaxshi” va “yomon” ho`jayin bo`lishi mumkin. O`simlik ma`lum nematoda bilan zararlangandan so`ng nematoda kasalligining simptomlari paydo
bo`ladi. O`simliklarni qabul qiluvchanlik darajasi kasallik simptomlari paydo bo`lishi darajasi bilan belgilanadi. Ma`lum parazit turidan kuchli zararlangan o`simlik va shu parazitni kuchli qabul qilgan o`simlik tushunchalari mavjud [11] Keyingi yillarda ko`plab mamlakatlarning seleksioner olimlari parazit nematodalarga chidamli o`simlik navlari ustida bosh qotirmoqda. Sezilarli yutuqlar sifatida kartoshkada sisita hosil qiluvchi nematoda Heterodera rostochiensis ga chidamli navlarini keltirib o`tish mumkin. Bu kabi ishlar boshqa parazit yumaloq chuvalchanglarga chidamli navlarni topishda davom etmoqda. Angliyalik tadqiqotchi Ellenbi ko`plab yovvoyi turlar va kartoshka nematodasiga chidamlilik darajasini o`rgangan. Uning ta`kidlashicha, o`rganilgan
37
150 tur va ko`pchilik kartoshka navlari kartoshkaning nematoda kasalligiga umuman immuniteti mavjud emas. Ma`lum bo`lishicha, Solanum ordigenum ning ba`zi namunalari bu nematodalarga anchagina chidamli hisoblanadi. Bu seleksionerlar uchun yaxshi birlamchi material rolini o`ynaydi [20] Kartoshkaning nematodalarga chidamli navlari Angliya, Germaniya, Fransiya va boshqa mamlakatlarda paydo bo`la boshladi. Kasallikni o`ziga olmaydigan kartoshka navlarini ekish
natijasida maydonlarda kartoshka nematodalari populyatsiyalarining zichligi sezilarli darajada pasayishiga erishildi. Nematodalarga chidamli navlarni ekish orqali birinchi yili ularning tuxum va lichinkalarining soni 84-88 % ga, ikkinchi yildan so`ng 97,3-98,6 % ga va uchinchi yildan so`ng esa 99,9 % gacha yo`qolishiga erishilgan [58]. Bu kabi ishlar MDH ning tajriba maydonlarida ham olib borilgan ular Yüklə 1,05 Mb. Dostları ilə paylaş:
|