Andijon davlat universiteti pedagogika fakulteti psihologiya kafedrasi
Yüklə 0,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ota-onalarda o‘tkazilgan so‘rov natijalari
|
№ Uddalay olasizmi
Uddalayman Uddalash mumkin, biroq doimo shunday qilolmayman Uddasidan chiqolmaym an 1 Qilayotgan ishingizni qoldirib bola bilan
shug‘ullanasizmi A B V 2 Bola bilan biror jiddiy sohada maslahatlasha olasizmi A B V 3 Bolangizga nisbatan nohaqlik qildingiz uni oqlay olasizmi A B V 4 Yanglishsangiz boladan uzr so‘raysizmi A B
5 Bola
qilmishidan jaxlingiz chiqsa o‘zingizni tuta olasizmi A B
6 O‘zingizni bola o‘rniga qo‘yib ko‘ring A B V 7 O‘zingizni bir lahza
mard, ajoyib sehirgar deb his eting A B
8 Bolalik davringizda sizni noqulay ahvolga solgan va endi bolaga o‘rnak bo‘ladigan voqeani
so‘zlab berasizmi A B V 9 Bolaning dilini og‘ritadigan so‘zlarni ishlatishdan o‘zingizni tiya olasizmi A B
10 Yaxshi xulqi
uchun bolaning biror istagini bajarishga so‘z berasizmi A B V 11 Bolangizga u hohlagan ishni qiladigan, o‘zini A B V 64
hohlagancha tutadigan biror kun ajratib bera olasizmi 12 Farzandingiz biror bolani urdi, asossiz hafa qildi. Siz indamaysiz A B
13 Bolaning ko‘z yoshiga, agar bu darrov o‘tib ketadigan injiqlik deb ishonsangiz taqat qila
olasizmi A B V Ota-onalarda o‘tkazilgan so‘rov natijalari javoblar 1 2 3 jami
ishtirokch ilar soni A 7
1 10
70% 20%
10% B 4 6 0 10 40% 60%
0% V 2 3 5 10 20% 30%
50%
Olingan natijaga binoan: eng yuqori ball 70 % tekshiruvchilarda aniqlandi. Ularning qo‘lga kiritgan natijalariga asosan, mazkur tadqiqotda ishtirok qilgan va yuqori ballni qo‘lga kiritgan ota-onalar o‘z bolalarini bilishga intilishlari juda kuchli ekan. Bolaga nisbatan hurmat saqlash, tarbiyada ibratli tadbirlarni qo‘llay olish xususiyatlariga e’tiborlari yuqori.. Shuningdek bolaga nisbatan oqilona munosabatda bo‘la olish ularga xosligi aniqlandi Olingan natijalarga asosan tajribalarda qatnashgan ota-onalar ichida past ball olganlari yo‘q. Tajribada ishtirokchilarimizni qolgan foizi ya’ni 30 % tekshiruvchilarda ham o‘rta ball olindi. Ularning natijalariga asosan, bu ota-onalar ham bola tarbiyasiga g‘amho‘rlik qilishlari ular uchun muhim masalaligi aniqlandi. Shuning bilan birga
65
buota-onalarda tarbiyachilik iste’dodi borligining guvohi bo‘ldik. Lekin. Shuningdek, mazkur tajribalarnatijalariga asosan, bu ota-onalar bolalariga nisbatan ayrim hollarda o‘z munosabatlarini jiddiyroq, o‘ylab ko‘rish kerakligini o‘qtirilgan. Chunki mazkur ball olgan ota-onalar 30 % ni tashkil qildi. O‘z tarbiyasida bu ota-onalarda turg‘un bo‘la olmaslik xususiyati xosdir, ular goho bolalarga yumshoqlik munosabatda bo‘ladilar, goho xaddan ziyod talabchanlikni qo‘llaydilar. Tadqiqotimizda ishtirok qilgan ota-onalar o‘z farzandlari tarbiyasida jiddiy munosabatda bo‘ladilar. Oiladagi odamlar bir-birlarini qanchalik chuqur tushunsalar, bir-birlarining yaxshi va yomon tomonlarini anglagan holda muomula munosabatda bo‘lib, inoq turmush kurslar,bunday oiladan ajoyib shaxslar yetishib chiqadi: bu o‘z navbatida jamiyat rivojiga, insoniyat istiqboliga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Oiladagi sharoit, oziq-ovqat va jixozlar ta’minoti, o‘zaro munosabatlar er-xotin, bobo-buvi, qaynona-qaynota,aka-uka, opa-singil, tog‘a-amaki hamda boshqa qarindoshlarning bir-biriga muomalasi oila a’zolarining birgalikda ishlash, dam olishi, adabiyot, san’at, ilm-fan, sport bilan shug‘ullanishi, daromad. Ruxiy-ma’naviy holatlar, qo‘ni-qo‘shnichilik aloqalari va x.k. oila muhitni tashkil etadi. Bolalarni yoshlik davridan kishilar bilan munosabatga kirishga o‘rgatish, o‘zini har qanday nohushlik, xursandchilik xolatlarida ham o‘zini tuta olishga o‘rgatish kerak. Kattalar bilan munosabatda bo‘lish, kichiklarga izzatda bo‘lish, muomila munosabatlarga o‘rgatishni oila a’zolari ota-onalaridan o‘rganadi. Ota- ona nima ish qilsa, qanday munosabatda bo‘lsa bola ham xuddi shun munosabatlarni o‘rganadi. Boshqalar bilan to‘g‘ri munosabatda bo‘lish kishining o‘zi uchun ham, atrofdagilar uchun ham ahamiyatlidir. O‘spirinlik, o‘smirlik, yoshlik davridagi muomila munosabatning o‘ziga xosligi oilada-maktabda va jomoat joylarida kishi o‘zini qanday tutishi kerakligini, boshqalarga hurmat bilan qarash, so‘zlash madaniyati oilidan boshlanishini oilaviy munosabatlar tizimida keng yoritish kerak. 66
Tajriba davomida o‘quvchilardagi tarbiyalangankik xususiyatlarni anqlash maqsadida ularga muomila madaniyati, inoqlik, iffat, andisha kabi tushunchalarni qay darajada angkashi va tushunishini o’rnildi.. Tajriba 22 nafar o’quvchilar bilan suhbat, muunozara, vaziyatlarni tahlil qilish usullari orqali ko‘rib chiqildi.
№ Синфлар Жинслар
Soni
Баллар даражаси «паст» «ўрта»
«юқори» 1 9-синф Йигитлар қизлар 12/10
0-8 0-9
9-15 10-16
16-21 17-22
O‘quvchilardan shaxs, jamiyat, oila xarakterining xolerik sangvinik, melanxolik, flegmatik tempramentlari haqida to‘liq ma’lumotlar beriladi. Ular shu tempramentdagi kishilarga qarab, mos munosabatda bo‘lishlari kerak. Oilaviy hayot jarayonida shu xususiyatlarga e’tibor bilan qaraganda xar bir inson baxtiyor hayot kechira olishi mumkin. Chunki xar bir so‘zlarga yarasha munosib javob bera olish, so‘zlashish madaniyatini egallash, insonlarni to‘g‘ri tushuna olish, unga yarasha munosabatda bo‘lish muomilasini o‘rgangan xar bir o‘smir hayot yo‘lida tayyorgarligini puxtaligidan baxtli yashaydi, sevimli bo‘lib qoladi. Jamiyatda turli yoshlar, xar hil kasb-xunar egallaydi-yu, turli millatga mansub shaxslar yashashadi. Ijtimoiy hayotdagi shaxslararo munosabatlar psixologiyasi, xar hil kishilarning bir-biri bilan aloqasidan ijtimoiy mehnatda siyosiy-iqtisodiy munosabatlar muomilalar, muammolarni xal
etishda qatnashuvidan, moddiy ma’naviy boyliklar yaratish uyda, ko‘cha- kuyda, dam olish maskanlarida, ish joyi va ta’lim-tarbiya maskanlarida o‘zini tutishdan, ruxiy xolatlari hamda muomila
madaniyatlaridan kelib
chiqadi. Shaxslararo munosabatlar psixologiyasi vujudga kelishida, shubxasio‘ xar bir millatning xususiyatlari tabiiy ravishda o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. Masalan, o‘zbek yigit- qizlariga xos bo‘lgan kattalarga hurmat bilan kurash, ularga betgachoparlik qilmasdan izzatini joyiga qo‘yish. Xushro‘ylik, mehmondo‘stlik, xayo-ibo, o0ir- vazminlik kabi xalq xarkteridan kelib chiqadigan fazilatlar singari kabi, bu
67
munosabatlar muhitida ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Ijtimoiy hayotdagi shaxslararo munosabatlarni kishilar ishlab yoki o‘qib turgan kollektiv tartib-qoidalari talablaridan kelib chiqadigan, shaxslarning ichki sirlari, do‘stona aloqalari bilan bog‘liq munosabatlarga hamda oiladagi munosabatlarga bo‘lish mumkin. Ma’lumki, oiladagi munosabatlar shaxs tarbiyasida xal qiluvchi ta’sir ko‘rsatadi. Ana shu ta’sir shaxsning do‘stlariga, o‘qiydigan. Ishlaydigan joidagi, atrofidagi boshqa shaxslar bilan muloqotidi munosabatida albatta o‘z aksini topadi. 68
Xulosa qilib aytish mumkinki, shaxs tarbiyasida ota-ona bilimlarini doimiy oshirib borishlari lozim. Yagona haqiqat shuki, uyda ota-ona, maktabda ustoz va murabbiylar ma’naviy boy, dunyoqarashi keng bo‘lishlari zarur. Shundagina o‘sib kelayotgan avlodlarga to‘g‘ri yo‘l ko‘rsata olish mumkin. Eng muhimi ularning psixologik rivojlanishi, ruhiyatidagi o‘zgarishlar to‘g‘risida umumiy ma’lumotga ega bo‘lish mumkin bo‘ladi. Bu esa o‘z o‘rnida munosabatlarni to‘g‘ri rivojlanishiga, ularni hayotini oldindan ko‘ra bilishga, kelajagini porloq qilib voyaga yetkazishga katta yordam beradi. Oilaviy hayot, mehnat, kattalar va kichiklar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar, axloqiy-ma’naviy qiyofalari, ota-onalarning siyosiy va ma’naviy saviyalari, ularning iqtisodiy ta’minlanganligi, turli ko‘rinishdagi faoliyatlari, vaqtni to‘g‘ri rejalashtirish, yashash sharoitlari va boshqalar oilada farzand tarbiyasini samaradorligini ta’minlovchi omil sifatida namoyon bo‘ladi. Biz mavzu yuzasidan quyidagi ilmiy-nazariy, tahliliy natijalarni qo‘lga kiritdik: Farzandlar tarbiyasini barqarorligini ta’minlashda ota-ona ibrati katta ahamiyatga ega boladi; Oiladagi axloqiy tarbiya bilan ta’lim muassalari tarbiyasi mushtarakligini ta’minlash farzandlarning tarbiyalanganlik darajalarini oshiradi ; Farzandlar tarbiyasida oilaviy an’analarni, milliy urf odatlar mohiyatini ular ongiga singdirib borish tarbiyaning milliy xarakterini oshirish imkoniyatini beradi. oilaviy hayotda urf – odat, an’ana, milliy ong va milliy til kabi ijtimoiy tushunchalar va O‘rta Osiyo mutafakkirlarining axloq, odob va oilaviy hayot xususidagi didaktik qarashlaridan foydalanish yaxshi samara beradi;
psixologik – pedagogik bilimlarga tayanib bartaraf etish darkor;
oilada shaxslararo munosabatlarning ko‘rinishini va rollar taqsimoti bola faoliyatini tashkil qilishda muhim ahamiyatga ega; 69
oilada ma’naviy, axloqiy va madaniy malakalarni shakllantirish bolaning har tomonlama ma’nan pok, iymonli, vatani va xalqiga sodiq farzand bo‘lib yetishishida yetakchi rol o‘ynaydi.
Sog‘lom bola oilada shakllanadi va kamol topadi. Bu o‘rinda ota-onaning psixologik-pedagogik bilimi, dunyoqarashi hamda madaniyati yetakchi omil hisoblanadi. Bolaga bo‘lgan munosabat, ya’ni uni eshitish, ehtiyojlarini o‘rganish, mumkin va mumkin emaslarni psixologik talablar darajasida bo‘lishi talab etiladi. Ko‘rib o‘tdikki oilada bola tarbiyasi masalasi qadim-qadimlardan bo‘yon barcha axli donishlarning fikrlari qaratilgan eng asosiy masalalardan hisoblangan. Hattoki, urf-odatlarimiz, an’analrimiz ham bolalarni har tomonlama shakllantirishga qaratilgan. Allomalarimizning qarashlari, an’analarimiz asrlar o‘z hikmatli tomonlarini yo‘qotmay, tobora sayqal topib hozirgacha keldi. Ular o‘z navbatida oilada bola tarbiyasida ijtimoiy pedagogik asos bo‘lib xizmat qiladi. Oilada bola tarbiyasidagi ijtimoiy pedagogik asoslar esa jamiyatda yuz berayotgan ijtimoiy, iqtisodiy jarayonlar bilan uzviy bog‘liqdir. Bu jarayonlar tub o‘zgarishlar davrini boshidan kechirayotgan jumhuriyatimizda yaqqol ko‘zga tashlanadi. Hozirgi kunda jamiyatdagi ijtimoiy munosabatlarning o‘zgarishi natijasida barcha sohalar kabi oilada shaxslar aro munosabatlar, shu ju mladan ota-ona va farzandlar orasidagi munosabatlar ham davr talabiga mos holda shakllanmoqda. Bunday munosabatlarning shakllanish negizida esa o‘tmish, madaniy merosimizni, milliy qadriyatlarimizni, urf-odatlarimizni tiklash va ularni amaliy faoliyatda qo‘llash hamda xususiy mulkka, ishbilarmonlikka, tadbirkorlikka keng e’tibor berish ularni kishilarimiz hayotiga tadbiq etish kabi omillar yotadi. Oilada farzand tarbiyasini to‘laqonli, davr talabiga mos holda amalga oshirish uchun bolalarga o‘tmish madaniy merosimizni, milliy qadriyatlarimizni o‘rgatish bilan bir qatorda yosh avlod ongiga umuminsoniy qadriyatlarni bilish, jahon xalqlari tillarini, madaniyatini mukammal o‘zlashtirish, eng asosiysi yoshlarni ilm-fan, texnikaning so‘nggi yutuqlarini egallashga undash hayotiy zaruratdir. 70
Bugungi kunda davlatimiz amalga oshirilayotgan iqtisodiy o‘zgarishlar yagona maqsadga aholining moddiy sharoitini yaxshilash, turmush farovonligini oshirishga qaratilgan. Yana bundan tashqari kelajagimiz hisoblanmish bolalar va ularning tarbiyasiga keng e’tibor berilgan bo‘lib, uni «Sog‘lom avlod ordeni»ning «Umid» va shu kabi turli xil jamg‘armalarning ta’sis etilishida yaqqol ko‘rishimiz mumkin. Ota-onaning o‘z farzandi tarbiyasiga e’tibor bermasligi, uni o‘z holiga tashlab qo‘yishi, bu sohadagi vazifalarga bir tamonlama qarash ota-onaning burchini jamiyat oldidagi ma’suliyatini his qilmaslikdir. Har bir ota -ona o‘z farzandi tarbiyasi bilan asosli ravishda shug‘ullanishi, buning uchun esa ta’lim-tarbiya ishining o‘ziga xos tomonlarini, qonuniyatlarini, bolaning pedagogik-psixologik va yosh xususiyatlarini, jismoniy va fiziologik rivojlanish qonuniyatlarini bilishlari, yosh avlodni tarbiyalash sohasidagi muvoffaqiyatlariga erishishning asosiy omilidir.
|