Abşeron yarımadasının relyefi bir çox tədqiqatçılar tərəfindən dəqiq və geniş
tədqiq olunmuşdur. Yarımada relyefin formalarına görə sərbəst geomorfoloji rayon
Ağcagil və Abşeron çökmə süxurları Abşeron yarımadasının hazırki relyefinin
formalaşmasında xüsusi rolu oynayır. Eyni zamanda müasir Xəzər terraslarının
qumluqlarında gedən deflyasiya prosesi də bu prosesdə iştirar edir. Ərazinin qərb
hissəsi isə digər zonalara nisbətən daha mürəkkəb relyefə məxsusdur. Belə ki, burada
Ərazinin relyefinin formalaşmasında süxurların litoloji tərkibinin əhəmiyyətli rolu
vardır. Belə ki, deflyasiya prosesində əsasən qumlu, qumsal və gillicəli mexaniki
tərkibli süxurlar daha çox iştirak edirlər. Xüsusilə yarımadada gilli duzlu çöküntülər
Morfoloji strukturuna görə Abşeron yarımadası Böyük Qafqazın cənub-şərq
qurtaracağını təşkil edir. Müxtəlif amplitudaya malik neotektonik proseslərə rast
8
gəlinir ki, nəticədə də ərazidə tektonik relyef forması əmələ gəlir.
Palçıq vulkanlarının təsiri ilə ərazidə fərqli formaya və ölçüyə malik
konusşəkilli təpəciklər meydana gəlmişdir. Cənub-qərb hissədə isə inversiyalı
formaya malik relyef əmələ gəlmişdir. Bu zonada relyef bir neçə elementdən təşkil
olunmuşdur: denudasiya prosesinə davamlı əhəng daşlarından yaranmış monoklinal
yüksəklik və sinklinal yaylalar.
Abşeron yarımadasının relyefinin əksər hissəsi düz və zəif parçalanmış formada
olsa da, arid-denudasiya, şoran, deflyasiya və eol relyef formalarına da təsadüf
olunur. Burada pilləvari strurturlu yamaclara, yüksəklilərə və yaylalara rast gəlinir
Relyefin bu cür formalaşması dördüncü dövr dəniz terraslarının təsiri ilə baş verir.
Tədqiqatçılar Abşeron yarımadasını geomorfoloji strukturuna görə 5 hissəyə
ayırırlar:
1. Abşeronun qərb hissəsi – qədim, qabarıq, alçaq dağlar və güclü parçalanmış
relyefə malikdir;
2. Abşeronun cənub-qərb hissəsi – alçaq dağlar mövcuddur və inversiion relyefə
malikdir. Dayaz dərələr, vadi və düzənlər (Lökbatan ərazisində), eol formalalı relyef
və palçıq vulkanları yayılmışdır;
3. Abşeronun mərkəzi hissəsi – üzəri hamar olan alçaq təpəliklər, yüksəklik və
çökəkliklər yerləşir. Yumşaq süxurlar olan yerlərdə deflyasiya baş vermişdir. Palçıq
vulkanları ərazi üşün səciyyəvidir;
4. Abşeron yarımadasının şərqi hissəsi–hamar relyefə malik, xırda təpəcikli,
səthi parçalanmış, eol təpəliklər ilə fərqlənir;
5. Abşeron yarımadasının şimal-qərb hissəsi– düzənlikdən ibarət olub, Sumqayıt
çayın aşağı hissəsini əhatə edib, şayın sahiinlə doğru eol formaları qumluqlar, şərq
hissədə isə şoranlıqlardan ibarət çökəkliklər yayılmışdır [29].
Dostları ilə paylaş: