Tədqiqatçılar göstərirlər ki, Abşeron yarımadası paleogen, neogen və digər
dövrlərin çöküntülərindən təşkil olunmuşdur. Mürəkkəb geoloji kompleksə malikdir,
9
qalınlığı 8000m–dən 9000 m- ə qədər dəyişir. Ərazidə əsasən qumlardan, qumsaldan,
alevritlərdən və gillərdən ibarət olan çöküntülər daha çox təsadüf olunur. Bunlar
paleogen-neogen çöküntülərin qalınlığının yarısını, yəni 3400 m-dək təşkil edirlər və
bununla da çox mürəkkəb lay qatlarından ibarət bir forma təşkil edirlər.
Ərazinin geoloji strukturundada aşağı-paleogen-miosen və yuxarı-pliosen-
pleystosen pillələri olmaqla qat və ya yarus qeyd olunur: Abşeron yarımadasının
geoloji quruluşunda qalınlığı 2500-3000 m-ə çatan aşağı pliosen, paleogen və yuxarı
təbaşir yaşlı süxurlar müşahidə olunur ki, bunlar da Sumqayıt çayının aşağı axarında
çılpaq formada yerin üzərinə çıxır. Sovrulan, yuyulan gillərdən və qumlardan ibarət
olan qatlar yarımadanın bütün ərazisi boyunca yayılmışdır. Yalnız qərb hissədə
onlara təsadüf olunmur. Qırmakı vadisində, Sabunçu, Ramana, Corat, Novxanı,
Saray, həmçinin yarımadanın cənub-qərb hissəsində (Şabandağ, Bibi-Heybət,
Yasamal, Lökbatan, Puta, Korgöz, Qızıldaş və s.) ərazilərdə səthə çıxırlar və hazırki r
torpaq əmələ gəlmə prosesində dağ süxuru kimi iştirak edirlər[27].
Abşeron yarımadasının nisbətən az hissəsini Ağcagil süxurları təşkil edir ki, bu
da torpaqəmələgəlmə prosesində iştirak etmir. Bakı buxtasında yerləşən Bibi-Heybət,
Binəqədi, Qaraçuxur, Balaxanı, Suraxanı, Sabunçu, Şabandağ və qırışlarında Abşeron
əhəng daşları vardır. Ərazinin şərq hissəsində yerin səthi dördüncü dövr çöküntüləri,
həmçinin, qumsal, gillicəli fraksiyalar, dəniz mənşəli əhəng daşları, balıqqulağı və
qumlardan ibarət çöküntülərlə örtülmüşdür. Qeyd olunan bu dəniz çöküntülərindən –
qumsallar, qumlar, gillicələr, balıqqulağılar və ibarətdir ki, bunlar da intensiv
deflyasiya prosesinə məruz qalırlar. Bu qalıqlar və s. qarışıqlar ərazi sahili boyu
terras formasında yayılmışdır və onlar yarımadanı ensiz qurşaq şəklində əhatə edir.
Sumqayıt çayın vadisi terraslar şəklində, ərazinin qərb hissəsi isə quru vadilər
boyunca allüvial-prolüvial çöküntülər ilə örtülmüşdür, Bu çöküntülər xüsusilə çay
daşı, həmçinin çınqıl qatışığı, sarımtıl-boz tozvari gillər və qumlardan təşkil
olunmuşdur.
Yarımadada relyefin çökək hissələrində dellüvial-prolüvial çöküntülərə rast
gəlinir. Bu çöküntülər isə çay daşı, çınqıl, gil, gillicə, gil qarışıqlı qumlardan
ibarətdir.
10
Yarımadanın şimal, şərq dəniz sahili boyu qum təpələrindən ibarət eol
çöküntülər qurşaq əmələ gətirir, mərkəzi hissədə, həmçinin, şimaldan-cənuba, yəni
hakim küləklərin istiqamətində isə, mütəhərrik formalı qum təpələri yaranır. Burada
şimal yamaclar çılpaqlaşır, deflyasiyaya uğrayır, cənub yamaclarda isə alçaq boylu
bitkilər bitir.
Ədəbiyyat məlumatlarınin araşdırılması ilə belə nəticəyə gəlmək olar ki,
Abşeron yarımadasında relyefin spesifik forması, torpaqəmələgətirən süxurlar,
torpaqəmələgəlmə prosesinin intensiv inkişafı üçün əlverişli deyil və burada
torpaqəmələgəlmə prosesi zəif getmiş, torpaqların genetik qatları və profili tam
formalaşmamışdır. Ərazidə torpaq örtüyü külək və su eroziyasına qarşı davamsızdır.
[4].
Dostları ilə paylaş: