Mövzu №2. Toponimikanin tədqiqat tarixi. Azərbaycanın

---------------------------------  

Lələbağırlı  kəndi  (Laçın  rayonu).  Antropotoponim  yerli  tələfüzdə 

Lolabağırlı  formasında  işlənir.  Buna  görə  də  kənd  sakinləri  adın  birinci  tərəfi 

olan  lola  leksemini  lal  sözünün  sinonimi  kimi  götürərək  onimi  “Lal  Bağıra 

mənsub  yaşayış  yeri”  mənasında  izah  edirlər.  Əbəttə,  adın  bu  şəkildə  yozumu 

həqiqətə  uyğun  deyil.  Antrotoponimin  birinci  komponenti  lələ  dilimizdə: 

“Keçmişdə  kübar  və  varlı  ailələrdə  oğlan  uşağının  tərbiyəçisi,  böyüyə,  yaşlı 

kişilərə  müraciət  forması  kimi  işlənir,  hörmət  əlaməti  olaraq  yaşlı  adamların 

adına əlavə edilir” [10, s. 326]. 

Z.Verdiyeva  lələ  sözünün  etimologiyasından  bəhs  edərklən  bildirir  ki, 

Atabəylər  dövlətinin  süqutundan  sorna  da  şahzadənin  tərbiyəçisi  olan  əmirlər 

“atabəy”  adlanırdı.  Müəllif  Ş.Fərzəliyevə  istinadla  yazır:  “Qaraqoyunlu 

dövlətinin  ilk  illərinin  təsvirini  verən  hadisələr  şərh  edilərkən  “Əhsənüt-

təvarix”də lələ istilahı “atabəy” kimi işləmiş və Qara Yusifin oğlu Pir Budağın 

Əmir Qara adlı atabəyinin adı çəkilmişdir” [112, s. 180]. 

---

Tarixdən bəllidir ki, Şah İsmayıl Xətainin tərbiyəçisi olmuş Hüseyn bəy 

“atabəy” titulu yerinə “lələ” işlədilməsi səfəvilərlə bağlı olmuşdur. 

“Lələ”  bu  vəzifəyə  şəxsən  şah  tərəfindən  təyin  edilir  və  şahzadənin 

bütün hərbi, mülki və mali işlərinin onun adından həll edirdi [112, s. 167]. 

Məntəqə adının  ikinci komponenti bağır  leksik  vahidinə  həm ərəb,  həm 

də  türk  dilərində  rast  gəlinir.  “Kitabi-Dədə  Qorqud”da  oxuyuruq:  “dəli  ozan 

gəldi baş endirdi, bağır basdı, salam  verdi”. Burada bağır “sinə”  mənasındadır 

[71, s. 38]. 

Osman  Mirzənin  yazdığına  görə  islam  tarixində  beşinci  imamın  adı 

Məhəmməd, təxəllüsü Bağır olmuşdur. Burada isə bağır öyrənən mənasındadır, 

yəni  “öyrənən  Məhəmməd”  [87,  s.  39]  .  Görünür  bu  sözün  ərəbcə  “hərtərəfli 

inkişaf  etmiş  geniş  bilik  sahibi,  bilikli”  mənasını  ifadə  etməsi  də  bununla 

əlaqədardır.  Buradan  belə  nəticəyə  gəlmək  olar  ki,  bağır  sözü  milli dil  vahidi 

kimi  Azərbaycan  dilinin  opelyativ  leksikasında  çoxdan  mövcud  olsa  da, 

onomastik vahid kimi dilimizə ərəb dilindən keçib, mənsub olduğu dildə etdiyi 

anlamda işləməkdədir. 

Sonda  qeyd  edək  ki,  Lələbağırlı  antropotopnimi  əslində  tərbiyəçi  və  ya 

hörmət  əlaməti  olaraq  lələ  deyə  müraciət  olunan  “Bağıra  mənsub  kənd” 

mənasındadır. Bu gün də bəzi rayonlarda ataya lələ deyə müraciət edənlər var. 

Lələ böyük, tərbiyyə verən mənasındadır.