MÜNDƏRĠcat beynəlxalq münasġBƏTLƏr və ĠQTĠsadġyyat
Açar sözlər: Naxçıvan, anadolu, dialekt, Ģivə
Yüklə 2,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Açar sözlər : Əylis, ġah Abbas, məscid, hamam, ipək, ticarət, daĢ, memarlıq NAXÇIVANDA KĠTABXANALARIN TARĠXĠ AYPARA BEHBUDOVA
- Anahtar kelimeler
- Açar sözlər
|
Açar sözlər: Naxçıvan, anadolu, dialekt, Ģivə ƏYLĠSDƏ QƏDĠM TÜRK MƏDƏNĠYYƏTĠ NĠZAMĠ MURADOĞLU (MƏMMƏDOV) AMEA Folklor Ġnstitutu nizamimurad@gmail.com Azərbaycanın qədim mədəniyyət mərkəzlərindən biri olan Əylis kəndi Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ordubad rayonunda, Araz çayının Ģimalında, Ordubad Ģəhərinin qərb hissəsində, 7 (yeddi) kilometrlik bir məsafədə yerləĢir. Əylis kəndi orta əsrlərdən baĢlayaraq böyük inkiĢaf yolu keçmiĢ, sənətkarlıq və sənayenin yüksəliĢi ilə Ģəhər səviyyəsinə gəlib çatmıĢdır. Xüsusilə Əylisdə ipəkçiliyin yüksək inkiĢafı digər sahələrin-toxuculuq və ipək ticarətlərinin yaranmasını da sitimullaĢdırmıĢdı. XVI-XVII əsrlərdə Əylisdə bir çox ipək sexləri, manufakturalar yaranmıĢ, əhalinin pul gəlirləri artmıĢ və beləliklə də kəndin ictimai-sosial həyatında köklü dəyiĢikliklər baĢ vermiĢdi. Əylisdə aparılan adadlıq iĢləri, küçələrin daĢla döĢənməsi, ikimərtəbəli binaların salınması, kəhrizlər sisteminin yaradılması, o zamankı hakimiyyətin- Ģahlıq üsul-idarəsinin diqqətini cəlb etmiĢ, bu məkanın təbii relyefinin gözəlliyi I ġah Abbasın xoĢuna gəlmiĢ, Ģahın xəzinəsindən ayrılan vəsaitlə nadir mədəniyyət abidələrindən olan ġah Abbas məscidi, hamamı, kəhrizi, mədrəsəsi kompleksinin tikintisi planlaĢdırılmıĢdır. Beləliklə, Əylisin tarixi abidələri sırasına ġah Abbasın adını daĢıyan adidələr kompleksi də əlavə olunmuĢdur. Hazırda həmin abidələr kompleksi Əylis kəndinin mərkəzi ġah Abbas meydanında öz həyatını sürməkdədir. ġah Abbas meydanından 3 (üç) istiqamətdə yol ayrılır. ġərqə gedən yolun baĢlanğıcında Xanlar həyətinə açılan darvaza ilk növbədə diqqəti cəlb edir. Məqalədə Əylisdə mövcud olan digər abidələr ilə birlikdə ġah Abbas məscidi və hamamı haqqında ətraflı məlumat vermək nəzərdə tutulur. Belə ki, hazırda bu abidələrdən olan məscid sovet dövründə dağılb sökülsə də, respublikamız ikinci dəfə müstəqilliyini qazanandan sonra yerli əhalinin daxili Beynəlxalq İpək Yolu 102 imkanları ilə təmir edilib camatın istifadəsinə verilmiĢdir. Təbii ki, burada elmi bərpadan söz demək olmaz. Amma məscidin dağılıb sıradan çıxmasının qarĢısının alınmasında bu iĢin müəyyən önəm daĢıdığını da qeyd etməliyik. Hamama gəlincə deməliyik ki, bu hamam üç gümbəzli olub nadir abidələrdəndir. Bu hamamın oxĢarı Naxçıvan Ģəhərində elmi bərpadan sonra mədəniyyət nümunəsi kimi qorunan Ġsmayıl xan hamamıdır. Təqribən 600 kvadratmetrlik Əylis hamamını Ordubad və Naxçıvan Ģəh ərində olan üçgünbəzli hamam binalarından fərqləndirən cəhəti onun bu ərazidə yerləĢən abidələr kompleksinin tərkib hissəsi olmasındadır. Açar sözlər: Əylis, ġah Abbas, məscid, hamam, ipək, ticarət, daĢ, memarlıq NAXÇIVANDA KĠTABXANALARIN TARĠXĠ AYPARA BEHBUDOVA Naxçıvan Dövlət Universiteti behbudova_a@mail.ru Hər bir xalqın mədəni inkiĢafında kitab və kitabxanalar böyük rol oynadığı kimi, Azərbaycan xalqının da tərəqqi və inkiĢafında kitabxanalar mühüm rolu vardır. Qədim tarixə və zəngin mədəniyyətə malik olan Naxçıvan Azərbaycan maarifçilik hərəkatına və kitab mədəniyyətinin inkiĢafına mühüm töhfələr vermiĢdir. XIX əsrin birinci yarısından etibarən Naxçıvanda kitabxanalar təĢkil edilməyə baĢlamıĢdır. 1837-ci ildə Naxçıvan Ģəhərində açılmıĢ ―Rus-tatar‖ məktəbi yanında 844 nüsxə kitab fonduna malik olan kitabxana yaradılmıĢdır. Naxçıvanda ilk kitabxana yaradıcısı Eynalı bəy Sultanov olmuĢdur. Onun Ģəxsi kitabxanası olmuĢ və Naxçıvan ziyalılarının əksəriyyəti bu kitabxanadan istifadə etmiĢlər. 1881-1883-cü illərdə Naxçıvanda ―Müsəlman incəsənət və dram cəmiyyəti‖ yaranır. Bu cəmiyyətin üzvü E.Sultanovun təĢəbbüsü ilə cəmiyyətin kitabxanası təĢkil olunur. Bu kitabxanada böyük Azərbaycan yazıçısı, mütəfəkkiri M.F.Axundovun, rus klassik yazıçılarının əsərləri olmuĢdur. Naxçıvanda ən zəngin kitabxanalardan biri də görkəmli ədəbiyyatĢünas Əziz ġərifin atası MəĢədi Qurbanəli ġərifovun kitabxanası olmuĢdur. Onun kitabxanasına Bağçasarayda və Kazan Ģəhərində nəĢr olunan kitablar gəlirdi. XX əsrin əvvəllərində Naxçıvanda Hacımehdi Bağırov, Heydər Məmmədov, Bəhruz Kəngərli, Əmirovların və baĢqa ziyalıların Ģəxsi kitabxanaları olmuĢdur. Bu kitabxanalardan geniĢ xalq kütləsi istifadə etmiĢdir. 1905-ci ildə Naxçıvanda ―Müsəlman maarif incəsənət cəmiyyəti‖ tərəfindən rəsmi kitabxana açılıb. 1915-1916-cı illərdə Ģəxsi kitabxanaların ayrı-ayrı ziyalılar tərəfindən yaradılması daha da artır. Bu illərdə Musayevlərin, ġahbazağa Kəngərli, ġahbaz Kələntərov, Rza Təhmasibin, Həsən Səfərlinin Tezislər 103 kitabxanalarını misal göstərmək olar. 1917-ci ildə Naxçıvan Ģəhərində üç kitabxana olmuĢdur. Bunlardan biri ―Hümmətçi‖lərin, ikincisi ―Çinovniklər klubu‖nun, üçüncüsü isə ―Müsəlman milli komitəsi‖nin kitabxanası idi. Sovetlər dövründə də Naxçıvanda kitabxanaların fəaliyyətində müəyyən dəyiĢikliklər olmuĢdur. Müstəqillik illərində isə Naxçıvanda digər sahələrlə yanaĢı kitabxanaların da təkmilləĢdirilməsi, elektronlaĢdırılması sahəsində çoxlu iĢlər görülmüĢdür. Hazırda Naxçıvan Muxtar Respublikasında 293-dən artıq kitabxana- M.S.Ordubadi adına Naxçıvan Muxtar Respublika Kitabxanası, Adil Babayev adına Naxçıvan Muxtar Respublika UĢaq Kitabxanası, Naxçıvan Dövlət Universitetinin Elmi Kitabxanası,―Naxçıvan‖ Universitetinin Elmi Kitabxanası, Naxçıvan Müəllimlər Ġnstitutunun Kitabxanası, Naxçıvan Kitab Evi, Ģəhər və rayonlarda 8 MərkəzləĢmiĢ Kitabxana Sistemi və onların tərkibində 285 filial kitabxanaları fəaliyyət göstərir. Bütün bunlar, bir daha əmin olmağa əsas verir ki, milli –mənəvi irsimiz olan kitabxanalarımız zəngin mütərəqqi ənənələrə, ümumbəĢəri dəyərlərə, beynəlxalq təcrübəyə əsaslanaraq daha da inkiĢaf edəcək. Açar sözlər: Naxçıvan, kitabxana, elektron kataloq, ―Müsəlman maarif incəsənət cəmiyyəti‖ ĠPƏK YOLU ÜZƏRĠNDƏ TƏHSĠLĠN ĠNKĠġAFININ YENĠ ÜFÜQLƏRĠ: “QAFQAZ” UNĠVERSĠTETLƏR BĠRLĠYĠ(KÜNĠB) ORHAN SÖYLEMEZ Ardahan Universitesi info@kunib.com 11 Kasım 2009 tarihinde 3 ülkeden 7 üniversitenin bir araya gelmesiyle kurulmuĢ olan Kafkasya Üniversiteler Birliği’nin (KÜNĠB) temel amacı Kafkasya coğrafyasındakı paydaĢ ülkelerin sahip oldukları ortak mirastan yola çıkarak bu ülkelerdeki üniversiteler aracılığıyla geleceğe ıĢık tutacak bir vizyon belirlemek ve dil, kültür, sanat, tarih, ekonomi, eğitim gibi alanlarda ortak bilimsel çalıĢmalar yapmaktır. KÜNĠB, kısa zamanda hızla büyüyerek 16 ülkeden 92 üniversitenin katılımıyla büyük bir strateji ve eğitim iĢbirliği organizasyonuna dönüĢmüĢ bulunmaktadır. KÜNĠB olarak 1. Olağan Kongremizi 08-13 Mayıs 2011 tarihleri arasında Ardahan’da, 2. Olağan Kongremizi 04-05 Mayıs 2012 tarihleri arasında Gürcistan’ın Batum kentinde gerçekleĢtirdik. 3. Olağan Kongremizi ise 20-21 Mayıs 2013 tarihleri arasında Azerbaycan’ın BaĢkenti Bakü’de, YÖK BaĢkanlarımızın, Milli Eğitim Bakanımızın ve bölge ülkelerin Eğitim Bakanlarının katılımlarıyla gerçekleĢtirdik. Beynəlxalq İpək Yolu 104 03-04 Mayıs 2014 tarihleri arasında Bakü’de düzenlenen I. KÜNĠB Eğitim Fuarında 36 üniversitemiz temsil edildi ve yüksek düzeyde bir katılım sağlandı. Gelen talepler ve elde edilen baĢarı doğrultusunda 2015 KÜNĠB Eğitim Fuarları’nın, 14-15 Mart 2015 tarihleri arasında Üsküp -Makedonya’da, 11-12 Nisan 2015 tarihleri arasında da Bakü – Azerbaycan’da daha etkin bir Ģekilde yapılmıĢtır. Öncelikli amacımız ülkemize olan yabancı uyruklu öğrenci akıĢını artırmak ve böylece YÖK’ün uluslararasılaĢma vizyonuna katkı sağlamaktır. Türkiye üniversitelerinin farklı coğrafyalarda tanıtılması görevini etkin bir Ģekilde yürütmekte olan KÜNĠB, KÜNĠB YÖS’ü (Yabancı Uyruklu Öğrenci Sınavı) internet ortamında, bilgisayar tabanlı online bir sınav olarak uygulamaktadır. KÜNĠB e-YÖS (www.kunibyos.com) ilk kez 15 Ağustos 2014 tarihinde Ürdün’de, 17 Ağustos 2014 tarihinde ise Türkiye (Ankara, Ġstanbul) ve Azerbaycan’daki (Bakü) sınav merkezlerinde uygulanmıĢtır. KÜNĠB e- YÖS, günümüz itibari ile Türkiye’de devlet ve vakıf olmak üzere 72 üniversitenin tanıdığı bilgisayar tabanlı bir sınavdır. Bu yıl ise 17 farklı ülkedeki 21 sınav merkezinde eĢzamanlı ve yine online olarak 17 Mayıs 2015 tarihinde düzenlenmiĢtir. Anahtar kelimeler: KÜNĠB, eğitim, Kafkasya, Bakü, Ankara CULFA ġĠVƏLƏRĠNDƏ TƏSƏRRÜFAT LEKSĠKASI RƏġAD ZÜLFÜQAROV AMEA Naxçıvan Bölməsi reshadzulfugarov@yahoo.com Böyük Ġpək Yolunun üzərində yerləĢən Culfa rayonu qədim zamanlardan mədəniyyəti, təsərrüfat həyatı, geniĢ ticarət əlaqələri ilə daim diqqət mərkəzində olmuĢdur. Culfa Ģivələri özünəməxsus xüsusiyyətləri ilə ədəbi dilimiz, həmçinin dialekt və Ģivələrimizdən seçilir. Culfa Ģivələrinin təsərrüfat leksikası zəngin və əhatəlidir. Rayonunun əkinçilik, maldarlıq, heyvandarlıq, atçılıq, əkinçilik, üzümçülük, bağçılıq və bu kimi digər təsərrüfat sahələrini inkiºaf etdirmək baxımından əlveriĢli mövqedə yerləĢməsi burada terminlər sisteminin zənginliyinə yol açmıĢdır. Dağlıq və dağətəyi əraziləri əhatə edən bu rayonda qədim zamanlardan heyvandarlıq təsərrüfatının inkiĢafı üçün əlveriĢli Ģərait yaranmıĢdır. Heyvandarlıq bölgədə yaĢayan əhalinin əsas məĢğuliyyət sahələrindəndir. Təsadüfi deyil ki, ―Naxçıvan sancağının müfəssəl dəftəri‖ və N.M. Süleymanovun əsərində burada iribuynuzlu və xırdabuynuzlu heyvandarlığın geniĢ yayıldığı və təsərrüfatın mühüm sahələrindən birinə çevrildiyi qeyd olunmuĢdur. Ərazidə aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı əldə edilən maddi-mədəniyyət nümunələri (Culfa rayonu ərazisində e.ə. III minilliyə aid qoyun və digər heyvan sümükləri, gil, keramika məmulatlar), Gəmiqaya Tezislər 105 təsvirləri, xalqımızın ruhunu, məĢğuliyyətini əks etdirən çoxlu sayda heyvandarlıqla bağlı iĢlədilən folklor nümunələri və qədim milli dil elementlərimizi özündə saxlayan Ģivə sözlərimiz burada heyvandarlığın, xüsusilə də qoyunçuluğun Eneolit dövründən inkiĢaf etdiyini göstərməkdədir. Məlumdur ki, cəmiyyətin inkiĢafı zamanı hər hansı bir təsərrüfat sahəsinin güclü və sürətli yüksəliĢi bir tərəfdən insanların ehtiyaclarını qarĢılamaq məqsədi güdürsə, digər tərəfdən əhalinin məskunlaĢdığı təbii-coğrafi Ģəraitin verdiyi imkanlardan asılı olur. Azərbaycan ərazisində əkinçilik təsərrüfatının yaranması Neolit dövrünə aid olunur. Tarixən türk tayfaları su hövzələrində, çay vadilərində məskunlaĢmıĢlar. Culfa rayonunun Araz, Əlincə çayları boyunca yerləĢməsi buranın qədim türk yurdu, həmçinin əkinçilik təsərrüfatının inkiĢafı üçün əlveriĢli Ģəraitə malik yer olmasından xəbər verir. Rayonda əkinlə bağlı iĢlənən terminlər müxtəlif əĢya və alətləri, torpağın əkilmə dövrünü, əkinin suvarılmasını, torpağın məhsuldarlığını, Ģum aparılmasını, cütə, xıĢa qoĢulan heyvanların ad və sırasını, taxılın əkilməsini, əkində iĢtirak edən insanların vəzifələrinə görə adlarını və nəhayət məhsulun yığılması ilə bağlı adları ifadə edir. Açar sözlər: Culfa, Ġpək Yolu, heyvandarlıq, təsərrüfat leksikası, əkinçilik NAXÇIVAN KĠTABXANALARI: MODERNLƏġMƏ YOLLARI AXTARIġINDA SEVĠL ZÜLFÜQAROVA AMEA Əlyazmalar Ġnstitutu nigar-aliyeva81@mail.ru BəĢəriyyətin XXI əsrə– ideya və texnologiyalar əsrinə qədəm qoyması ilə əlaqədar olaraq cəmiyyətimizdə bir sıra mühüm dəyiĢikliklər, yeniliklər müĢahidə olunmaqdadır. Bu dəyiĢikliklər fonunda isə digər strateji əhəmiyyətli obyektlərlə yanaĢı, sosial-mədəni institutların, informasiya mərkəzlərinin, o cümlədən kitabxanaların da rolu durmadan artmaqdadır. Belə ki, artıq sistemli informasiyalar mühiti dövlətçiliyin tərəqqisinə və inkiĢafına əhəmiyyətli dərəcədə təsir edə biləcək ehtiyat sistemi rolunu oynayır. Bu baxımdan kitabxanalar mühüm sənəd saxlayıcısı kimi həmiĢə informasiya sisteminin bir hissəsi olmuĢdur. QloballaĢma Ģəraitində müasir kitabxanalar özünü mədəniyyət mərkəzi, elmi irsin qoruyucusu, yaradıcısı kimi göstərməklə yanaĢı, ən əsası müasir informasiya sistemi ilə birbaĢa əlaqə yarada biləcək mərkəz rolunu oynayır. Bəs kitabxanaların həyata keçirəcəkləri missiya müasir Ģəraitdə necə formalaĢdırılır? Kitabxanaların fəaliyyəti oxucuların informasiya tələbatı ilə Beynəlxalq İpək Yolu 106 uyğunlaĢdırılmalı, ənənəvi formalardan fərqli olaraq, yeni yanaĢmalar tələb edən müəyyən informasiya fəzası yaradılmalıdır. Kitabxanaların müasir sosial funksiyası isə ―dünyanın hansı nöqtəsində olursansa olsun hər bir sənət hamı və hər kəs üçün dünyanın hər nöqtəsində əlveriĢli olmalıdır‖ konsepsiyası ilə ifadə olunacaqdır. Texnoloji tərəfdən həmin konsepsiya elektron kitabxanaların yaranması ilə və bu tip kitabxanalara giriĢi təmin edən sistemlərin tətbiqi və inkiĢafı yolları ilə reallaĢdırılacaqdır. Ġnformasiya və kommunikasiya texnologiyalarının sürətlə inkiĢaf etdiyi bir mərhələdə çoxları kitabxanaların gələcəkdə mövcud olmayacağını proqnozlaĢdırırlar. Lakin onlar səhv edirlər. Çünki dünya təcrübəsi təsdiq etmiĢdir ki, kitabxanalarda yeni xidmət formalarına keçmək üçün yeganə və real baza– qabaqcıl telekommunikasiya və informasiya texnologiyalarıdır. Buna görə də müasir kitabxanalarda çalıĢan peĢəkar mütəxəssislər cəmiyyətdə gedən bu dəyiĢikliklərə nəinki biganə qalmır, həmin proseslərdə aktiv iĢtirak etməklə ĠKT sahəsində yüksək nailiyyətlər əldə edirlər. Artıq cəmiyyətdə informasiya sistemlərinin avtomatlaĢdırılması iĢinin həyata keçirilməsi proseslərinə baĢlanmıĢdır. Bu baxımdan elektron texnologiyalara əsaslanan müxtəlif informasiya sistemləri yaranmıĢ və bu sistemlər funksiyasından asılı olaraq, informasiya axtarıĢı, informasiya– idarəetmə, informasiya– hesablayıcı, məlumatın iĢlənməsi sistemləri, avtomatlaĢdırılmıĢ– informasiya sistemləri və s. adlandırılmıĢdır. Kitabxanalarda avtomatlaĢdırılma proseslərinin tətbiqi onların bütün fəaliyyət sistemlərini əhatə edir: ədəbiyyatın abunəsi, komplektləĢdirilməsi, iĢlənməsi, kataloqlaĢdırılması, xidmət sahələrini: abonoment və qiraət zalları, kitabxanalar arası abonument, ədəbiyyatın mühafizəsi, nadir nəĢrlərin, əlyazmaların konservasiyası, xarici ölkələrlə ədəbiyyat mübadiləsi təĢkili fəaliyyətin ən mühüm istiqamətlərindən biri olan biblioqrafik informasiya xidməti fəaliyyəti və s. Kitabxana– biblioqrafiya proseslərinin avtomatlaĢdırılmasını tətbiq edən kitabxanalar ilk növbədə elektron kataloqun yaradılmasından iĢə baĢlayırlar və oxucuların ondan istifadəsini təĢkil edirlər. Son zamanlar avtomatlaĢdırılma proseslərinin kitabxananın bütün sahələrinə müsbət müdaxiləsi, kitabxanalar arasında informasiya resuslarının mübadiləsini və qarĢılıqlı əməkdaĢlığı daha da məqsədəuyğun etmiĢdir. AvtomatlaĢdırılmıĢ kitabxanalarla əməkdaĢlığın yaradılması və inkiĢaf etdirilməsi heç bir kitabxana daxili informasiya balansı ilə kifayətlənmədiyindən və kifayətlənməyəcəyindən hər bir kitabxanların digər kitabxanalarla iĢ birliyinə və müĢtərək informasiya bölgüsünə ehtiyacı var. Müasir kitabxanaçı həm də yaxĢı menecer olmalıdır, müasir kitabxanaçı poliqlot bir Ģəxs kimi bir neçə dünya dilini mənimsəməli, həm də müasir texnologiyalarla peĢəkarcasına davranmalıdırlar. Kitabxanaların informasiya mərkəzinə çevrilməsi, informasiyanı müasir texniki avadanlıqların vasitəsi ilə alması, paylanması və ötürülməsi, kitabxana Tezislər 107 proseslərinin avtomatlaĢdırılması, Azərbaycan gerçəkliklərinin beynəlxalq aləmə çatdırılması və s. kimi iĢlərin həyata keçirilməsində kitabxanalar öz iĢlərini daha effektiv qurmaq üçün sorğular və monitorinqlər keçirməli və gələcək iĢ prinsiplərini, perspektivlərini müəyyən etməlidirlər. Aparılan sorğu və monitorinqlərə aĢağıdakıların təhlil edilməsi zəruridir: 1. Bu gün hansı bilik və informasiyaya (məzmununa, formasına və mənbələrinə görə) güclü tələbat var? 2. Hansı bilik və informasiyaya sabah tələbat yaranacaqdır? 3. Ġnformasiyanı kitabdan, yoxsa elektron informasiya mənbələrindən əldə etmək istəyərdiniz? Ġnformasiya tələbatlarının kəskin dərəcədə artdığı, ―Ġnformasiya əsri‖ adlandırılan XXI əsrdə qarĢıya qoyulan ən mühüm vəzifələrdən biri informasiya cəmiyyətinin yaradılmasıdır. Fəaliyyətini doğru istiqamətdə qurmuĢ kitabxanalar ən dəyərli informasiya mənbələridir. Açar sözlər: kitabxana, informasiya mərkəzi, qloballaĢma, nadir nəĢrlər HÜSEYN CAVĠD ĠRSĠNƏ ƏBƏDĠYAġARLIQ QAZANDIRAN ÜMUMMĠLLĠ LĠDER HEYDƏR ƏLĠYEV SALATIN ƏHMƏDLĠ Azərbaycan Memarlıq və ĠnĢaat Universiteti huseinjavid@gmail.com Dünya romantizminin görkəmli nümayəndəsi, Azərbaycan ədəbiyyatında romantizm cərəyanının banisi Hüseyn Cavid həmiĢə Heydər Əliyevin diqqət mərkəzində olmuĢdur. 1982-ci ildə H.Cavidin cənazəsini uzaq Sibirdən gətirməsi və doğma Naxçıvan torpağında dəfn etdirməsi, içərisində bu gün Cavidlərin birgə uyuduğu möhtəĢəm məqbərənin tikilməsi Heydər Əliyevin böyük qəhrəmanlığı, misilsiz rəĢadəti, təkcə Cavidə deyil, ümumən Azərbaycan ədəbiyyatına, ədəbi-ictimai fikrinə tarixi ehtiramı idi. O, 1995-ci ildə Hüseyn Cavidin məqbərəsinin və ev muzeyinin yaradılmasına həsr edilmiĢ müĢavirədə demiĢdir: ―Bilirsiniz ki, Hüseyn Cavidin həyatı, yaradıcılığı Azərbaycan üçün nə qədər dəyərli, əhəmiyyətli olub, onun qoyduğu ədəbi-mənəvi irs bizim üçün nə qədər əhəmiyyətli və gərəklidir. Eyni zamanda onun həyatı faciəli olubdur. Ancaq bu faciəli dövrlər onun yaradıcılığını Azərbaycan xalqının qəlbindən çıxara bilməyib, yaĢadıbdır‖. Heydər Əliyevin XX əsr Azərbaycan romantizminin görkəmli siması, romantik Ģair və filosof H.Cavid haqqındakı fikirləri müasir cavidĢünaslığın metodoloji əsaslarını müəyyən edir: ―Hüseyn Cavid XX əsrdə Azərbaycan ədə- biyyatının, mədəniyyətinin inkiĢaf etməsində misilsiz xidmətlər göstərmiĢdir. Hüseyn Cavid Azərbaycan xalqını, onun mədəniyyətini, ədəbiyyatını, elmini yüksəklərə qaldıran böyük Ģəxsiyyətlərdən biridir. Hüseyn Cavidin yaratdığı Beynəlxalq İpək Yolu 108 əsərlər Azərbaycan xalqının milli sərvətidir. Onlar bu gün üçün, gələcək nəsillər üçün dərslik kitabıdır. Hüseyn Cavidin bütün yaradıcılığı, bütün fəaliyyəti Azərbaycan xalqının mədəniyyətini yüksəklərə qaldırmaqdan, xalqımızı azad, müstəqil xalq etməkdən ibarət olubdur. Onun bütün yaradıcılığı Azərbaycan xalqını milli azadlığa, müstəqilliyə çatdırıbdır. O, həmiĢə öz iradəsi ilə yaĢamıĢ, öz iradəsinə, millətinə sadiq olmuĢdur, millətini, xalqını həddindən artıq sevmiĢ və millətinə həddindən artıq xidmət edən bir insan olmuĢdur‖. Göründüyü kimi, H.Cavidin ədəbi-tarixi mövqeyinə verilən bu konseptual dəyərdə böyük romantik Ģair və filosofun yaradıcılığına xas bir neçə cəhət öz ifadəsini tapır: o, ədəbiyyat və mədəniyyətimizi ucaldır; yaratdığı əsərlər milli sərvətimizdir; əsərləri bu günün və gələcəyin dərs kitabıdır; ideyaları azadlıq və müstəqilliyə xidmət edir; o böyük yaradıcılıq iradəsi nümayiĢ etdirmiĢ; millətinə sadiq olmuĢ, onu sevmiĢ və hədsiz xidmət göstərmiĢdir. Açar sözlər: ədəbiyyat, türkçülük, Cavid, məqbərə NAXÇIVANIN QƏDĠM SƏNƏT NÜMUNƏLƏRĠNDƏKĠ XAÇ ĠġARƏLƏRĠNĠN SEMANTĠK MƏZMUNU FĠZZƏ QULĠYEVA Naxçıvan Dövlət Universiteti fizze25@mail.ru Naxçıvanın Eneolit və Tunc dövrünə aid yaĢayıĢ yerlərindən, qəbir abidələrindən aĢkar edilmiĢ sənət nümunələri üzərindəki təsvirlərdən qədim insanların həyat tərzini, məĢğuliyyətini, həmçinin onların mifoloji və səmavi düĢüncəsini aydın Ģəkildə müĢahidə etmək mümkündür. Həndəsi, nəbati ornamentli təsvirlərdə təsvirin sxematikliyi, sadəliyi, informasiyanın Ģəkli olaraq kodlaĢdırılması böyük bir dövr ərzində sənətkarlıq ənənəsi kimi davam etdirilmiĢdir. Eneolit və Erkən Tunc dövrü keramika məmulatı üçün daha çox cızma, basma, qabartma üsulu ilə həll olunan təsvirlər xarakterik olsa da Orta və Son Tunc dövrü təsvirləri üçün daha çox tipik xüsusiyyət onların boya ilə çəkilməsidir. Bu da həmin dövrün sənətkarlıq yapısının dəyiĢməsini, inkiĢaf etməsini göstərir. Yığıcılıq və ovçuluqla məĢğul olan qədim insan zamanla təsərrüfatı təkmilləĢdirmiĢ, əkinçilik və maldarlıq vərdiĢlərinə yiyələnmiĢ, sənətkarlığı inkiĢaf etdirmiĢ, bununla bağlı düĢüncələrini isə sxematikləĢmiĢ Ģəkildə qayalara, keramikaya həkk etmiĢdir. Təsvir edilən motivlərdə ov və təsərrüfat heyvanları ilə bərabər yırtıcı heyvanların, quĢların da təsvirləri yer almıĢdır. QuĢları göy aləminin təmsilçisi hesab edən qədim insan digər heyvanları quĢ təsvirlərindən alt hissədə təsvir etmiĢdir. Ehtimal ki, təsərrüfat qablarında quĢ təsviri bərəkətin qorunması ilə bağlı inamları simvolizə etmiĢdir. Ġnanclara görə məhsul insanlara göydəki tanrılar tərəfindən verilmiĢdir. Eneolit dövrü təsvirlərindən fərqli olaraq Orta Tunc dövrü təsvirlərində zəngin sujetli Tezislər 109 motivlərlə yanaĢı artıq qabın səthindəki təsvirlərin müxtəlif mərhələlərə bölünməsi də tətbiq olunmuĢdur. AraĢdırmalar göstərir ki, bu tip təsvirlər qədim insanların mifoloji dünya ilə bağlı təsəvvürlərini əks etdirmiĢdir. ġahtaxtıdan tapılmıĢ küpənin üzərində üst qurĢaqda quĢların, orta qurĢaqda heyvan təsvirlərinin, alt qurĢaqda isə xaotik təsvirlərin verilməsi bunu təsdiq edir. Bu tip Ģərti bölgüyə digər təsvirlərdə də rast gəlmək mümkündür. Əkinçilik və maldarlıq təsərrüfatının inkiĢaf etdiyi Tunc dövründə su insanların ideologiyasında məhsuldarlığın mənbəyi kimi müəyyən yer tutmuĢdur. Bir çox mənbələrdə dalğalı xəttin suyun Ģərti simvolikası olduğu irəli sürülmüĢdür. Bu tip dalğalı xətlərə təsərrüfat qablarında geniĢ yer verilməsi ehtimal ki, bu ideologiya ilə bağlıdır. Təsvirlərdə rast gəlinən ilan rəsmləri məhsuldarlığın və bərəkətin qoruyucusu mənasını ifadə etmiĢdir. Ġlkin məhsuldarlıq ayinlərinin təsvirinə Cənubi Qafqaz və Mesopotamiyada yayılan mədəniyyətlərdə də rast gəlinir. Məhsuldarlıq ilahəsi Ġnannanyala bağlı sujetli təsvirlər bu baxımda xüsusilə diqqətəlayiqdir. AraĢdırmalar göstərir ki, qədim dövrdə məhsuldarlıq insanlar üçün hər Ģeydən önəmli olduğu üçün təsvirlər vasitəsi ilə müəyyən fikir ifadə etməyə çalıĢmıĢ və onların ovsunlayıcı funksiyasına inanmıĢlar. Belə nəticəyə gəlmək olar ki, təsvirlərin yaranması zəruri ehtiyacdan olmuĢ, insanların dini – mifoloji görüĢlərini əks etdirmiĢdir. Yüklə 2,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|