D. R. Abdikarimova, G. M. Bekimbetova
MULKDAN ENG YAXSHI VA ENG SAMARALI
Yüklə 0,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3.5. MULKDAN ENG YAXSHI VA ENG SAMARALI
FOYDALANISH BILAN BOG‘LIQ TAMOYILLAR Ko‘chmas mulk qiymatini baholash tamoyillari to‘rtinchi guruhining muhim mezonlari bo‘lib uning qiymatining bozor konyunkturasining siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy kuchlar ta’siri ostida o‘zgarishidan kelib chiqib o‘zgarishi hisoblanadi. Shubhasiz, siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy kuchlar bozor konyunkturasi va narx-navo darajasiga ta’sir ko‘rsatadi. Korxona qiymati o‘zgaradi. Binobarin, korxona qiymatini baholash ma’lum bir sanada amalga oshirilishi kerak. Qiymat o‘zgarishi tamoyilining mohiyati ana shundan iborat. Shuning uchun mazkur ko‘chmas mulkdan foydalanishning ehtimoliy usullarini ko‘rib chiqish uchun bozor muhitining shart-sharoitlaridan kelib chiqish zarur. Agar ko‘chmas mulkni ikki va undan ortiq mulkiy huquqlarga taqsimlash mumkin bo‘lsa, iqtisodiy taqsimot yuzaga keladi, buning natijasida obyektning umumiy qiymati ortadi. Iqtisodiy taqsimot tamoyili shuni bildiradiki, mulkiy huquqlarni obyektning umumiy qiymatini oshiradigan tarzda taqsimlash va birlashtirish lozim. Bunday tahlilning natijasi bo‘lib mulkdan eng yaxshi va eng samarali foydalanish hisoblanadi, boshqacha aytganda, mulkdan foydalanishning yo‘nalishini aniqlash yuridik va texnik jihatdan amalga oshirilajak va mulkdorga baholanayotgan mulkning eng 61 yuqori qiymatini ta’minlaydi. Eng yaxshi va eng samarali foydalanish tamoyili ana shundan iborat. Mazkur tamoyil, agar baholash katta tarkiblash maqsadida amalga oshirilayotgan bo‘lsa, qo‘llaniladi. Agar baholashning maqsadi amaldagi mulkiy majmuaning qiymatini ehtimoliy o‘zgarishlarni hisobga olmagan holda aniqlashdan iborat bo‘lsa, u holda ushbu tamoyil qo‘llanilmaydi. O‘zbekiston sharoitida mulkni baholash jarayonida mulkning ko‘p jihatlariga ahamiyat berilishi kerak, avvalambor, qonunda ko‘rsatilgan me’yorlardan chiqib ketmayotganligini, baholovchi tashkilot tomonidan to‘g‘ri faktlar va baholanayotgan obyektga nisbatan real qiymatini keltirib chiqarishda odilona tamoyil asosida narx berilayotganligiga ahamiyat berilishi kerak. Ko‘chmas mulk qiymatini baholashga ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy, tabiiy va boshqa omillar doimo ta’sir ko‘rsatadi. Ijtimoiy omillar, asosan aholining xususiyatlari bilan namoyon etilgan. Ularga demografik tarkib, nikohdan o‘tish va ajrashishlar darajasi, oilalardagi bolalarning o‘rtacha soni, aholining yosh guruhlari bo‘yicha taqsimlanishi va h.k.lar kiradi. Bularning barchasi mol-mulkka bo‘lgan potensial talab va uning tarkibidan dalolat beradi. Ko‘chmas mulkning qiymatini baholashni belgilab beruvchi asosiy iqtisodiy omillar quyidagilardan iborat: – talab; – baholanayotgan ko‘chmas mulkning hozirgi va bo‘lajak foydasi; – ana shunday ko‘chmas mulkni barpo etish xarajatlari; – ana shunday ko‘chmas mulkka bo‘lgan talab va taklifning o‘zaro nisbati; – ko‘chmas mulkdan daromadlar olish xatari; – ko‘chmas mulkni nazorat qilish darajasi va uning likvidlilik darajasi. Asosiy siyosiy omillar ko‘chmas mulkning qiymatini baho- lashga katta ta’sir ko‘rsatuvchi va ba’zan ayrim mintaqalarda talab va taklifning o‘zaro nisbati kabi mavjud iqtisodiy sharoitlarga 62 egalik qilishga qodir bo‘lgan barcha darajalarda ko‘chmas mulk qiymatining davlat tomonidan tartibga solinishini o‘z ichiga oladi. Davlat tomonidan tartibga solish sohasiga quyidagilar kiradi: – ko‘chmas mulk aylanmasi va yerdan foydalanish usullarining chegaralanishi, qurilishdagi me’yorlar; – kommunal xizmatlar, yong‘indan saqlash va tartibni saqlash, chiqindilarni yig‘ish va jamoat transporti; – soliq siyosati; – ko‘chmas mulkning qiymatiga ta’sir ko‘rsatuvchi maxsus huquqiy me’yorlar. Tabiiy omillarning ta’siri ham tabiiy, ham sun’iy shart-sharoitlar, ya’ni hududning iqlim sharoitlari (yog‘ingarchilik, harorat, namlik), topografiya, tuproqning xususiyati, zaharli elementlar, qurilishni davom ettirish yo‘lidagi tabiiy to‘siqlar, baholanayotgan mol-mulk joylashgan hududning toshqinlar, qurg‘oqchilik, dovullar, quyunlar, zilzilalar va o‘pirilishlarga tez-tez uchrashi nuqtayi nazaridan ko‘rib chiqiladi. Mulkni baholashning asosiy tamoyillari. Foydalilik tamoyili shundan iboratki, mulk mulkdorning ehtiyojini qondirishga qanchalik ko‘p qodir (ishlatish davomiyligi) bo‘lsa, uning qiymati shunchalik yuqori bo‘ladi. Xaridor har doim ham bir xildagi mol-mulk bilan chegaralanmaydi. Shuning uchun mulk qiymatini baholashning yana bir metodologik tamoyilini ajratish mumkin – bu o‘rin bosish tamoyili. U quyidagi tarzda aniqlanadi: mulkning eng yuqori qiymati xuddi shunday foyda beradigan boshqa mulk xarid qilinishi mumkin bo‘lgan eng kam narx bilan aniqlanadi. Foydalilik tamoyilidan baholashning yana bir tamoyili kelib chiqadi – kutish yoki oldindan ko‘rish tamoyili. Yüklə 0,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|