qancha naqd pullarni o‘z qo‘lida saqlab turishlari maqsadga muvofiq ekanligini
aniqlashni o‘z oldilariga maqsad qilib qo‘yishgan va uni quyidagi formula orqali
ifodalashgan:
N=
iY
/2F
Bunda:
N – bankka tashriflar soni;
F – har bir tashrifning xarajatlari qiymati;
Y – qo‘ldagi naqd pullar miqdori (aniq kassa qoldiqlari);
i – omonat bo‘yicha to‘lanadigan bank foiz stavkasi.
Bunga ko‘ra, bankka tashriflar soni oshgan sari xarajatlar ko‘payadi va
odamlar qo‘lidagi pul miqdori oshib boradi, ayni paytda esa bankdan olinishi
mumkin bo‘lgan foizlar ko‘rinishidagi daromadlar kamayib boradi.
Mustaqillikning dastlabki yillarida bizning Respublikada ham boshqa barcha
sobiq ittifoqdan ajralib chiqqan mamlakatlar qatori muomala uchun zarur bo‘lgan
pul miqdori sobiq “SSSR Davlat banki” qo‘llagan kassa rejasini tuzish usuli bilan
aniqlanib keldi. Ma’lumki, ma’muriy buyruqbozlik boshqarish usuliga asoslangan
sotsialistik jamiyatda ishlab chiqarilgan tovarlar va pulli hizmatlar narhi hamda
unga asosiy qarama – qarshi ko‘rsatgich bo‘lgan ish haqi miqdori deyarli
o‘zgarmasdi. Bu esa, bank kassalaridan beriladigan va kelib tushadigan naqd
pullar miqdorini aniq belgilash imkonini berardi.
Bozor iqtisodiyoti munosabatlari to‘la shakllanib ulgurmagan sharoitda
bizning Respublikada ham kassa aylanmalarini homcho‘t qilish orqali naqd pul
muomalasini tartibga solish usulidan foydalanildi. Tijorat banklari kassa
aylanmalarini xom – cho‘ti faqat choraklik davrlar uchun qo‘llanilmoqda.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki naqd pulga bo‘lgan talab va
taklifni o‘rganish maqsadida statistika organlaridan olingan ma’lumotlarga asosan
quyidagi ishlarni amalga oshiradi:
xalq iste’mol mollarining umumiy hajmi, turlari bo‘yicha ishlab
chiqarilishi, chiqarilayotgan mahsulotlar aholi talablariga mos bo‘lishi borasida
doimiy monitoring olib boradi, tayyor sanoat mahsulotlarining qoldig‘ini,
savdoning ahvoli va tovar zahiralarining holatini, chakana savdo tarmog‘idagi
tovar zahiralari tarkibini tovar aylanmasining mo‘ljaldagi hajmining bajarilishini
tahlil qiladi;
aholining
tovarlar
va
xizmatlarga
bo‘lgan
ehtiyoji
qanday
qondirilayotganini o‘rganadilar hamda ana shu o‘rganish natijalaridan aholining
to‘lovga qobil talabini qondirishni yaxshilash yuzasidan takliflar ishlab chiqadi;
pul muomalasining holatini hamda uning tavsiflovchi ko‘rsatkichlarni
tahlil qilish asosida tegishli idoralar bilan birgalikda pul muomalasini
barqarorlashtirish, tashkilotlarning naqd pulga bo‘lgan ehtiyojlarini uzluksiz
qondirishga qaratilgan takliflar ishlab chiqib, joylardagi davlat boshqaruv
organlari muhokamasiga qo‘yadilar.
Dostları ilə paylaş: